Top menu

Βασίλης Παπαδόπουλος: "Οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς στον εαυτό μας"

Συνέντευξη
στην Άτη Σολέρτη
solertipapadopoulos.jpg
Συνομιλήσαμε με τον ποιητή και μουσικό Βασίλη Παπαδόπουλο, αφήνοντας τις συνειδήσεις να πάρουν θέση μέσα στο ακροατήριο κάθε έννομης «κατηγορίας» του για χαμένες ή μη προσδοκίες. Οι ποιητικές του συλλογές Ισημερία (2007) και Κατηγορία εσχάτης προσδοκίας (2013) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Εκάτη. Τι σας ώθησε στην έκφραση μέσω της γραφής;

Είμαι σίγουρος πως ποτέ δεν θα μπορέσω να ανασύρω τη πρώτη σπίθα που πυροδότησε τη διαδικασία της γραφής, κάποιος έρωτας στάθηκε η αφορμή, κάποια τέτοια στιγμή οι λέξεις άρχισαν να στροβιλίζονται, στην αρχή αργά, έπειτα όλο και πιο γρήγορα σχηματίζοντας τον πρώτο πυρήνα, η πρώτη ύλη έλκυσε κι άλλη, διαβάσματα, ακούσματα, βιώματα, ο πυρήνας απέκτησε μεγαλύτερη μάζα, η περιστροφική κίνηση έγινε εντονότερη, όπως συμβαίνει πάνω κάτω και κατά τη διάρκεια της γέννησης των αστρικών σωμάτων. Η ποιητική «βαρύτητα» έγινε ακόμα πιο έντονη ωθώντας συνεχώς τη διαδικασία προς τα εμπρός μέχρι το σχηματισμό του πρώτου ποιητικού «όντος».

Από πού αντλείτε τις εμπνεύσεις σας;

Κυριολεκτικά από τα πάντα, αλλά όπως όλοι, δεν έχω απόλυτη συνείδηση ούτε των σκέψεων και των πράξεων μου - πολύ δε περισσότερο των πραγμάτων που με επηρεάζουν και με εμπνέουν - ούτε των όσων εντυπώνονται τελικά στο υποσυνείδητό μου και των όσων όχι. Ζούμε και δημιουργούμε «δι' εσόπτρου εν αινίγματι». Σωστότερο θα ήταν να πω πως η έμπνευση η ίδια επιλέγει και δρα, κι όχι εγώ. Παραφράζοντας τον Νίτσε θα σας έλεγα πως σε ότι αφορά τη γραφή θα έπρεπε να μιλάμε με απρόσωπα ρήματα όπως κάνουμε για τη βροχή. Λέμε «βρέχει» κι όχι «αυτός βρέχει», ας λέμε λοιπόν «γράφει», «εμπνέει», κι όχι «εγώ γράφω» ή «εγώ εμπνέομαι».

Ποιοι είναι οι καλλιτέχνες που θαυμάζετε; Σας έχει επηρεάσει κάποιο καλλιτεχνικό ρεύμα;

Όπως ακριβώς με την έμπνευση έτσι και η επίδραση σε διαλέγει, δεν τη διαλέγεις. Ελάχιστο μέρος της διαδικασίας της γραφής ελέγχουμε στη πραγματικότητα. Πρόκειται για ένα ποτάμι. Δεν ξέρουμε πως και που γεννιέται, αγνοούμε το που θα καταλήξει. Χείμαρροι μεγαλύτεροι ή μικρότεροι σίγουρα το τροφοδοτούν, άγνωστο πώς, για ποιο λόγο και μέχρι πότε. Μπορούμε πιθανότατα να κατευθύνουμε το ποτάμι  υποτυπωδώς. Μέχρι εκεί όμως. Οι δικοί μου χείμαρροι είναι πάρα πολλοί. Πολλούς ποιητές εκτιμώ (ποιητές, όχι ρεύματα!), πολλούς αγαπώ αλλά αντιλαμβάνομαι πως το ποιος και γιατί καταφέρνει να μπαίνει στο αίμα μου είναι ένα μυστήριο που δεν θα μπορέσω ποτέ να διαλευκάνω. Αν έπρεπε να σας αναφέρω κάποιους θα ανέφερα χωρίς δεύτερη σκέψη τους Πεσόα, Έλιοτ, Πάουντ, Δάντη, Ελυάρ, Μπλέηκ, Ρεμπώ, Γουίτμαν, Νερούδα, Τόμας, Γέητς, Πλαθ, Βαλιέχο, Μπωντλαίρ, Παζ.

Γνωρίζω πως είστε και μουσικός. Τι ρόλο έχει παίξει η μουσική στις εμπνεύσεις σας;

Ασυνείδητα φαντάζομαι πολύ μεγάλο αλλά μόνο ως προς τη πυροδότηση δημιουργίας εικόνων, ειδικά η «κλασική» μουσική του 20ου αιώνα που με ενδιαφέρει και περισσότερο είναι για το μυαλό ας πούμε ότι η σκανδάλη για το πιστόλι. Μένει να μιλήσουμε για τη σφαίρα, την κάνη, το σκόπευτρο, το χέρι που τραβάει τη σκανδάλη, τον στόχο κτλ., αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.


Η θεματολογία της ποίησής σας ενέχει το ιστορικό - θρησκευτικό στοιχείο. Επίσης, γίνονται αναφορές σε γνωστές προσωπικότητες αριστοτεχνικά πλεγμένες μέσα στο σύνολο των μηνυμάτων που περνάει στον αναγνώστη η γραφή σας. Ποια η έλξη που σας ασκεί το ιστορικό - καλλιτεχνικό παρελθόν;

Νομίζω με έμφαση στα πρόσωπα κι όχι στα δόγματα. Εννοώ πως όταν αναφέρομαι για παράδειγμα στον Χριστό η σε άλλες βιβλικές μορφές δεν ασχολούμαι με τον χριστιανισμό σαν θρησκεία αλλά με το φορτίο και τους συμβολισμούς που κουβαλούν τα συγκεκριμένα πρόσωπα, ο Χριστός άλλωστε ήταν κυρίως ένας μύστης με την ευρύτερη έννοια, δεν με ενδιαφέρει τόσο σαν ιδρυτής θρησκείας όσο σαν προσωπικότητα. Ο Μάλερ ύστερα ήταν μια μορφή μεταφυσικού ηλεκτρισμού στη μουσική, κι αυτό δεν ξεπερνιέται ελαφρά τη καρδία, ο Προυστ ήταν επίσης μια γιγάντια οντότητα. Οι μεγάλες μορφές του παρελθόντος είναι συνεχώς παρούσες κι είναι αδύνατον - αν θες να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου πρώτα, και με τους άλλους μετά - να μιλήσεις για τα θεμελιώδη ζητήματα χωρίς να αναφερθείς και σε αυτές. Η οργωσιά της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της τέχνης, της μεταφυσικής περνάει μέσα κι από αυτές τις μορφές.


Ποια θεωρείτε πως είναι η μεγαλύτερη αρετή που οφείλει να διασώσει ο άνθρωπος;

Η συνέπεια απέναντι στον εαυτό μας πρώτα και κύρια. Οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς απέναντι στον εαυτό μας και συνεπείς σε αυτό που είμαστε.

Το δικό σας δριμύ κατηγορώ αναφορικά και με τον τίτλο της εξαιρετικής ποιητικής σας συλλογής Κατηγορία εσχάτης προσδοκίας σε ποια προσδοκία αναφέρεται;

Σε όλες τις προσδοκίες στις οποίες δεν καταφέραμε να ανταποκριθούμε, κυρίως στις προσδοκίες που είχαμε εμείς από τον εαυτό μας και την ίδια τη πραγματικότητα, σε όλα αυτά που περιμέναμε αλλά τελικά ποτέ δεν έγιναν. Ξέρετε, έχουμε τόσο πολύ συνηθίσει να «χτίζουμε» κυρίως πάνω στις προβολές μας ώστε μας φαίνεται αυτονόητο να περιμένουμε από τους άλλους να δρουν όπως θα θέλαμε εμείς, να περιμένουμε από τη ζωή να λειτουργεί όπως θέλουμε εμείς, σαν μικρά παιδιά νομίζουμε πως ζούμε σ ένα παραμύθι όπου η όποια επιθυμία μας φτάνει για να διαμορφώσει σε μια στιγμή τη πραγματικότητα, τα πάντα μας υπηρετούν, οι άλλοι μας υπηρετούν, η ζωή και τα γεγονότα μας υπηρετούν, ζούμε σ ένα σύμπαν με κέντρο τον εαυτό μας, κι αυτή μας η στάση εκτείνεται από τον έρωτα - τον οποίο επί της ουσίας φοβόμαστε γιατί στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να  διαχειριστούμε με ωριμότητα - μέχρι τις απλές καθημερινές μας πράξεις τις οποίες μετατρέπουμε σε πεδίο άσκησης κοντόφθαλμης εξουσίας και ψυχικής εκτόνωσης. Οι «ήρωες» του βιβλίου  διαψεύδονται σε διάφορες στιγμές της ζωής τους, αναγκάζονται να φτάσουν σε διαφορετικά συμπεράσματα από αυτά που είχαν καταλήξει αρχικά, τελικά όμως ωριμάζουν αντιλαμβανόμενοι μέρος της ουσίας κι έτσι φτάνουν τελικά στις παρυφές της γνώσης, όχι φυσικά χωρίς κόστος.

Ποια η σχέση σας με τη μνήμη και τη λήθη;

Μου έρχεται στο μυαλό η εικόνα των αλχημιστών με το φίδι που τρώει την ουρά του. Η μνήμη μας επιβάλει το τι δεν πρέπει να ξεχάσουμε και η λήθη το τι δεν χρειάζεται να θυμόμαστε, κι αυτό γίνεται αδιάλειπτα. Πρόκειται για έναν τρομακτικά υπέροχο αέναο κύκλο, και δεν μπορώ παρά να χρησιμοποιώ διαρκώς αυτόν τον κύκλο με άκρατη ιδιοτέλεια.

Ποια η σχέση σας με τα όνειρα;

Θυμάμαι πόση εντύπωση μου είχαν κάνει η «Ερμηνεία των ονείρων» του Φρόυντ από τη μια και τα «Ονειροκριτικά» του Αρτεμίδωρου απ’ την άλλη όταν τα είχα πρωτοδιαβάσει πριν καμιά 20αριά χρόνια. Μου είχαν φανεί - και είναι - συγκλονιστικά, για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Κάποτε διατηρούσα αρχείο ονείρων, καταγράφοντας δικά μου όνειρα κυρίως αλλά και όνειρα άλλων που μου είχαν κάνει κάποια αίσθηση. Με γοήτευε και φυσικά συνεχίζει να με γοητεύει το πώς μέσα στα όνειρα καταργούνται οι έννοιες της πιθανότητας και της δυνατότητας, το πώς δημιουργείται μια ατελείωτη πολυφωνία γεγονότων, επαναλήψεων, εμμονών αποκαλυπτικού χαρακτήρα, το πώς απλά γεγονότα δημιουργούν κάτι τόσο σκοτεινό, μια τελετουργία που παρακολουθώ κάθε φορά σαν να είναι η πρώτη φορά. Δεν γνωρίζω το τυπικό αυτής της τελετουργίας όμως αντιλαμβάνομαι τη μεγάλη του σημασία κι υποσυνείδητα ίσως προσπαθώ να ανασυστήσω την εμπειρία του ονείρου στη πράξη της γραφής, προσπάθεια - ευτυχώς - καταδικασμένη a priori στην αποτυχία.

Ποια είναι η μεγαλύτερη αλήθεια που μας λέει η ζωή;

Η ζωή μας λέει συνεχώς και σε όλους τους τόνους να τη ζήσουμε όσο πιο βαθιά γίνεται, αυτό και τίποτε άλλο. Όλα τα υπόλοιπα είναι δικές μας προβολές, νευρώσεις, φοβίες, απωθημένα.


Ποιος πιστεύετε πως είναι ο χειρότερος θάνατος;

Ο θάνατος στο τέλος μιας ζωής στερημένης νοήματος.

Πώς κρίνετε τη σύγχρονη κοινωνική και λογοτεχνική πραγματικότητα;

Ας κρατήσουμε ένα επίπεδο στη συζήτησή μας.


Ποια η γνώμη σας για τη σύγχρονη ποίηση;

Πάρα πολλοί άνθρωποι γράφουν σήμερα στο βωμό μιας κακώς εννοούμενης «αυτό-έκφρασης», οι περισσότεροι για να ικανοποιήσουν το ναρκισσισμό ή τις νευρώσεις τους, κάποιοι άλλοι από πραγματική ανάγκη. Τα πάντα επιτρέπονται, η καλλιέργεια δεν θεωρείται προϋπόθεση - η έλλειψη της συχνά βαφτίζεται «στυλ» - η έλλειψη αυτοκριτικής δεν ξενίζει κανέναν, φαίνεται δε μάλιστα σε κάποιους στοιχείο ιδιαιτέρως «πρωτοποριακό» (sic), ελάχιστοι ποιητές διαβάζουν ποίηση ή λογοτεχνία, πέρα απ’ όσο χρειάζεται για να κολακέψουν συναδέλφους ή να μπορούν να «σταθούν» με μερικά τσιτάτα σε μια συζήτηση για τον Χ ή Ψ ομότεχνό τους που τυγχάνει να είναι στη μόδα. Η μαζική και εύκολη παραγωγή πιθανόν να είναι καλή σε ότι αφορά τα αυτοκίνητα και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές όμως δεν πιστεύω πως ωφελεί ιδιαίτερα την ποίηση. Σίγουρα κάπου μέσα σε όλον αυτό τον καταιγισμό βρίσκονται διαμάντια, κι αυτά τα διαμάντια μακροπρόθεσμα θα φανούν, καταπληκτικά πράγματα γράφονται από νέους ή λιγότερο νέους ανθρώπους, όμως μέσα σε έναν ωκεανό μετριότητας, κακογουστιάς και κακής ποίησης δεν είναι δυνατόν να φανούν με τη πρώτη ματιά. Πολλοί σύγχρονοι ποιητές  πιστεύουν για τους εαυτούς τους πως γράφουν καταπληκτικά - φευ, ποιος πιστεύει το αντίθετο;, πιθανόν να το πιστεύουν πολλοί φίλοι και γνωστοί τους, ίσως αυτή η πίστη να αναπαράγεται και να τροφοδοτείται και από περιοδικά, άλλα έντυπα, κριτικούς, από μια εκδοτική βιομηχανία, ίσως και από ολόκληρη την κοινωνία για πολλούς και διάφορους λόγους. Όπως συμβαίνει από την εποχή του Ομήρου όμως, η ποίηση θα επιζήσει, οι περισσότεροι ποιητές όχι. Η Ιστορία φαίνεται σκληρή, αλλά στο τέλος πρέπει να παραδεχτούμε, είτε μας αρέσει είτε όχι, πως είναι απόλυτα δίκαιη.

Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια; Αναμένεται να εκδώσετε κάποιο επόμενο βιβλίο;

Έχω διάφορα πράγματα στα σκαριά, καλύτερα να μιλήσουμε γι αυτά όταν θα έχουν πάρει την τελική τους μορφή.

Tέλος, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς που με τιμήσατε με αυτή τη διαδικτυακή συνομιλία, να ευχηθώ καλή επιτυχία στο αξιόλογο έργο σας και να σας ζητήσω να κάνετε μια ευχή!

Εγώ θέλω να σας ευχαριστήσω για το βήμα που μου δώσατε, για τη ζεστή μας επικοινωνία και τα πολύ καλά σας λόγια. Αν χρειάζεται να κάνω μια ευχή θέλω να είναι η εξής: ας έχουμε όλοι μας μια τόσο υπέροχα γεμάτη ζωή ώστε κάθε ευχή να είναι περιττή.