Στους δρόμους της σύγχρονης Αθήνας, στα σοκάκια και στις λεωφόρους της, στις ανθρώπινες μορφές και στα φαντάσματα που κατοικούν στα οικοδομήματά της, στις προσδοκίες και στις αθετημένες υποσχέσεις, στις ματαιώσεις και στις κοιτίδες της ελπίδας, ένας ταξιτζής – πρώην επιτυχημένος βιοτέχνης «σπάει» την σιωπή του προχωρώντας ως τα «σύνορα» της πόλης, ως τα «όρια» της ύπαρξης.
Η πόλη και η σιωπή, το τελευταίο μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη σκιαγραφεί την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα με εξαιρετική μαστοριά, διεισδυτικότητα στη ματιά, κοφτερή γλώσσα που ρέει και μια ευαισθησία αξιοσημείωτη. Η αφήγηση, μέσα από τη ματιά ενός μικροαστού βιοπαλαιστή – πρώην επιτυχημένου βιοτέχνη ο οποίος χρεοκόπησε εξαιτίας της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας, εξυπηρετεί τις προθέσεις του συγγραφέα να αποτυπώσει με οξυδέρκεια τις διαστάσεις της κρίσης στην Ελλάδα. Με εφαλτήριο την «πόλη», την Αθήνα και αφορμή τη ζωή «στο δρόμο», ο Τζαμιώτης σχολιάζει και συχνά καυτηριάζει τα «κακώς κείμενα» αποφεύγοντας επιτυχημένα αφενός τον διδακτισμό, αφετέρου την κοινοτοπία.
Η φτώχια, η αποξένωση, η ξενοφοβία, η απελπισία, η έλλειψη απτών δυνατοτήτων βελτίωσης της καθημερινότητας είναι θέματα τα οποία μελετώνται σε βάθος. Οι εικόνες του μυθιστορήματος είναι ενδιαφέρουσες και οι διάλογοι οι οποίοι εμπλουτίζουν την αφήγηση, λειτουργούν πολύ εύστοχα. Άξιο μνείας είναι και το βασικό εύρημα του βιβλίου: όταν ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να πράξει το «σωστό» σε βάρος της «εξυπηρέτησης» της οικογένειάς του, όλα ανατρέπονται. Αν και το μέγεθος του βιβλίου μπορεί να προξενήσει εκ πρώτης όψεως εντύπωση και σε ορισμένα σημεία να απαιτείται παραπάνω εστίαση για να δικαιολογήσει ο αναγνώστης την αναγκαιότητα της εκτεταμένης ανάπτυξης στην αφήγηση, κατά την εξέλιξη του μύθου, ο αναγνώστης μπαίνει τόσο βαθιά μέσα στην ψυχοσύνθεση του ήρωα που νιώθει ότι πρόκειται αν όχι για τον ίδιο, για κάποιο πολύ οικείο πρόσωπο άρα ό,τι διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια του τον αφορά σε πρωτογενές, βαθιά υπαρξιακό επίπεδο. Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι όλοι αναγνωρίσιμοι και η επιλογή των στοιχείων που τους συγκροτούν ως προσωπικότητες, έχει γίνει με ενδελέχεια. Ευεργετική και η ιδιαιτερότητα της γραφής του Τζαμιώτη η οποία στο εν λόγω έργο γίνεται πιο προσιτή χωρίς να χάνει τον πλούτο ή την αξία της.
Μιας και τα καλά βιβλία δεν είναι μόνο για το «τώρα» αλλά κυρίως για το «μετά», οφείλουμε να σημειώσουμε ότι «Η πόλη και η σιωπή» αποτυπώνει την σύγχρονη κατάσταση με τρόπο που όχι μόνο δεν μπορεί να αφήσει κανένα ανεπηρέαστο αλλά και με μορφή η οποία απευθύνεται στο μέλλον. Σε μια πραγματικότητα η οποία χαρακτηρίζεται από απώλεια των στοιχείων που συγκροτούν την ανθρωπιά, ένας απόλυτα «ανθρώπινος» ήρωας υπενθυμίζει την αξία θεμελιακών συστατικών όπως η εντιμότητα, η φιλία, το έλεος και αυτό είναι υπερπολύτιμο.
Το πρώτο που σου κάνει εντύπωση σε αυτή την ποιητική συλλογή είναι ο τίτλος. Κυριλλικό αλφάβητο. Ίσως τυχαία επιλογή ίσως και όχι. Ο όρος χρησιμοποιείται τόσο στη φιλοσοφία όσο και την ιατρική ακριβώς με την ίδια σημασία. Ανάμνηση σώματος και πνεύματος. Η αντοχή στο χρόνο ίσως είναι αυτή η ανάμνηση. Για μένα η επιλογή δεν είναι τυχαία. Το ερμηνεύω διττά. Αφενός ως επιρροή της ελληνικής γλώσσας στην επιστήμη, αφετέρου ως μια υπενθύμιση γεωγραφίας. Ουσιαστικά, μια υπενθύμιση Ανατολής κατά την προσωπική μου θέαση.
Ένα δεύτερο στοιχείο που πρέπει να τονιστεί ότι κατά τον σημασιολογικό τεμαχισμό της λέξης a-namn-eza, η λέξη που κλειδώνει για μένα το νόημα είναι αυτή η ρίζα εζ- προερχόμενη από το αρχαιοελληνικό έζομαι ή έδομαι με παράγωγο ουσιαστικό το έζος ή έδος. Επιστρέφοντας στο ρήμα και τη σημασία του, το έζομαι πέραν της σημασίας του κάθομαι, δηλ. ενδεχομένως της στάσης ή και της αδράνειας, έχει και τη σημασία του γκρεμίζομαι. Προς τούτο συνηγορεί και το ολιγόστιχο εισαγωγικό ποίημα του Δ. Μαρίνου, το οποίο μαρτυρεί ή εξηγεί και την οπτική γωνία του ποιητή του γιατί γράφει. Το παραθέτω ολόκληρο:
γράφω ποίηση
μεριμνώ για τον γκρεμό μου
υπό σκιάν
Το τρίτο στοιχείο που αξίζει να προσεχθεί είναι η αρχιτεκτονική δομή της συλλογής. Συγκεκριμένα, έχουμε δέκα υποενότητες (ερμηνεία του αριθμού δέκα, δεκάλογος ή το άριστα) με διαφορετικό τίτλο στην καθεμιά και ανάλογο αριθμό ποιημάτων φρονώ αναλογικά προς την αξία της κάθε έννοιας.
Συγκεκριμένα: α.memento mori δηλ. μνήμη θανάτου κάπως ελεύθερα, δικαιωματικά πρώτη ενότητα ο θάνατος με 8 ποιήματα. β. ο άντρας με 4 ποιημ. γ. η γυναίκα με 4 ποιημ. δ. ο πατέρας με 5 ποιημ. ε. ο κόσμος με 7 ποιημ. στ. η φλόγα με 2 ποιημ. ζ. το νερό με 3 ποιημ. η. τα σώματα με 2 ποιημ. θ. οι λέξεις με 10 ποιημ. ι. το τέλος με 2 ποιημ.
Παρατηρήσεις :
- Ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα παρατηρούμε ισορροπία, όχι ισότητα, προφανώς ως δήλωση ότι ο καθένας μας έχει αρσενική και θηλυκή πλευρά για να κατανοηθεί αυτή η ισορροπία. Ενδεχομένως βέβαια να υπάρχει και μια προσπάθεια απενοχοποίησης.
- Από τα υλικά στοιχεία επιλέγονται συνειδητά προφανώς τα δύο από τα τέσσερα,η φλόγα και το νερό.
- Οι λέξεις φαινομενικά πρωτεύουν σε αριθμό και αυτό εξηγείται για την προσωπική μου οπτική πως η ενότητα αυτή αφορά την ίδια την ποιητική τέχνη. Όμως, αν προσθέσουμε τα 8 ποιήματα του memento mori και τα 2 του τέλους έχουμε 10 ποιήματα για τον θάνατο. Επομένως, σε ισορροπία και τα δύο αυτά θέματα ως άξονες της σκέψης του Δ. Μαρίνου, ο θάνατος και η ποιητική τέχνη.
Επιλέγω να προσεγγίσω με τη χρήση της επαγωγικής μεθόδου και πορεία της σκέψης από το ειδικό στο γενικό σε μια ενδεικτική ερμηνεία της 1ης ενότητας ώστε να πορευθώ σε πιο γενικά στοιχεία ώστε να μην κουράσω. Ελπίζω θα πω λίγα και ουσιαστικά κι ελπίζω να φωτίσω αυτό τον άξιο ποιητικό λόγο.
-memento mori-
Ι. Στο πρώτο ποίημα της ενότητας ο πρώτος θάνατος είναι η μικρότητα μας απέναντι στο χρόνο. Δεν είναι ο χρόνος ψίχουλο στο σαγόνι αλλά ο άνθρωπος. Μια τόση δα κουκίδα που προσπαθεί σ’ αυτό το ψίχουλο χρόνου που ζει να βρει δρόμους, πόλεις ,μελάνι, πατρίδα (χρησιμοποιώ εικόνες και λέξεις από το ποίημα)
ΙΙ. Το εγώ ως πολλά εγώ, μοναξιά και μάζα ταυτόχρονα, πεθαίνω ως μονάδα ή πεθαίνω ως πλήθος
ΙV. Εδώ παρουσιάζει ενδιαφέρον η ακόλουθη κλιμάκωση:
οι λέξεις χωρίς πυροβολισμούς και εξάρσεις
βλέπω τα πάντα να διαφεύγουν
έχουμε την οσμή του δέντρου που κάηκε
για να καταλήξει ο Δ. Μαρίνος
μα τώρα
τίποτε άλλο δεν περνάει
που να μοιάζει με ζωή – τίποτα
και η σάρκα μου δεν επιστρέφει
στη σάρκα
V. Εδώ θεωρώ γίνεται σχόλιο όχι μόνο για την εποχή αλλά για την ίδια την ανθρώπινη φύση. Όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος σκληραίνει. Πόσο μάλλον όταν είναι παιδί που συνεχίζει το παιχνίδι αγνοώντας πως σκλήρυνε ξαφνικά η γλώσσα των ματιών (χρησιμοποιώ πάλι σχεδόν ολόκληρο στίχο)
VI. Τριπλή σήμανση της δεικτικής αντωνυμίας «αυτό» με μια εικόνα σε κάθε στροφή. Θεωρώ ότι είναι ο θάνατος σε πολλές μορφές άλλοτε σμήνη αλκυόνων άλλοτε ανθρωπόμορφος να κλωτσάει με παιδικά παπούτσια τα χαλίκια σαν κτερίσματα των ματιών μου.
VII. Εδώ για μένα η πρώτη αναφορά του στοιχείου που επισήμανα στον τίτλο ότι έχουμε να κάνουμε με μια υπενθύμιση Ανατολής:
η πόλη μου είναι μια πόλη
κίτρινη
από τη δύση μέχρι την ανατολή
Η πόλη, ο χώρος που ζω, ο πολιτισμός κίτρινος, με τα δίστιχα ενδιάμεσα να καρφώνονται ακριβώς μέσα μας σαν βράχια:
ολοένα και μεγαλώνει
ο θρήνος στα παράθυρα
όλους μας κλείνουν
στα στενά του εσπερινού
Γενικά στοιχεία:
Α.To ιδιαίτερο λεξιλόγιο
Υπάρχει ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα στην χρήση της λέξης « αλεξίκενος ». Είναι γραμμένο και σε διαφορετική γραφή άρα ένας ακόμη λόγος να προσεχθεί. Μιλώντας εδώ για το χρόνο ο Δ. Μαρίνος δίνει αυτή την υπέροχη εικόνα:
όταν το ρολόι του τοίχου
τα μείον αιμοσφαίρια
χτυπούσε
για ακριβώς
Β. Χρήση συμβόλων
Ο Οιδίπους (η σημασία των πρησμένων ποδιών), ο Κολωνός, η Αγαύη, ο αρχετυπικός σκύλος κατά Ξενοφάνη (ο σκύλος με τα δόντια του κατάδικου/ ο σκύλος με τα άγραφα φωνήεντα/ στη γλώσσα/ γελάει/γελάει), η γυναίκα (γύρισε ο κόσμος να περάσεις/να διαβείς/απάνω θάλασσα/και κάτω ουρανός/στη μέση ο θάνατος/φιλάει το μάγουλό σου), η Ρεζεντά, το ευαγγελικό εγώ ειμί, τα Τέμπη, η Lincoln Highway, ο Ε75 Subotica, ο Ίαν Κέρτις, ο Ιούδας, το Σουόνσι, ο Ντίλαν.
Γ. Αναφορές – πιθανές επιρροές
Βερλαίν, Βαχιέγο, Βιγιόν, Νέμεροφ, Ντίλαν, Ντιπέν. Να σημειωθεί η τριπλή σήμανση στο αρχικό Β και Ν. Ο Όμηρος – πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα. Ο Νάσος Βαγενάς – τονίζεται πολύ έντιμα με πλάγια γραφή. Εδώ άξιο παρατήρησης το αντιθετικό σχήμα ανάμεσα στο σώμα και τα σώματα με τον πληθυντικό να πλεονάζει. Ο Μ.Αναγνωστάκης. Ο Σενέκας – παντού είναι πουθενά. Ο Τάσος Δενέγρης. Ο Γκέοργκ Τρακλ. Ο Γκυγιώμ Απολλιναίρ. Ο Χαίλντερλιν. Ο Κόρσο. Ο Μίλτος Σαχτούρης. Μου δίνεται εδώ η αφορμή να πω ότι ο Μ.Σαχτούρης φαίνεται να είναι και η βασική επιρροή του Δ.Μαρίνου και μιλώ για το σύνολο της Anamneza.Δεν ξέρω αν γίνεται συνειδητά ή ασυνείδητα. Το ζήτημα όμως είναι ότι δεν έχουμε μια κακή μίμηση αλλά έναν λόγο άξιο που στέκεται απέναντι σε έναν πραγματικά σπουδαίο ποιητή. Πολώνιος, Άμλετ, Λειβαδίτης.Να σημειώσω πιο φανερά στο ΙΙ της ενότητας του τέλους αλλά και για το σύνολο της Anamneza θεωρώ ως δεύτερη επιρροή μετά τον Μ. Σαχτούρη, τον Ν. Καρούζο πέραν όλων των άλλων αναφορών. Το κρίνω απολύτως θετικά γιατί φεύγουμε από τη γενιά του 30 με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Εξαιρετικό για τα δικά μου κριτήρια θεωρώ το ποίημα Ι στην ενότητα του πατέρα.Εν κατακλείδι:
Tον Δ. Μαρίνο τον γνώρισα αρχικά μέσα από το μυθιστόρημα Η τελευταία πόλη. Εκτίμηση εντελώς προσωπική ότι μου αρέσει περισσότερο το ποιητικό σώμα του ακριβώς γιατί έχει τη δύναμη της αφαίρεσης που πιστεύω χρειάζεται ο ποιητικός λόγος. Η Anamneza πετυχαίνει να σε κρατάει με ανοιχτά τα μάτια από την αρχή ως το τέλος και σου μιλάει μέσα από κάθε ποίημα. Χωρίς πολλά καλολογικά στοιχεία και αβρότητες ο Δ.Μαρίνος θεωρώ ότι πετυχαίνει να σταθεί στο ύψος του ίδιου του πράγματος με το να είναι απλός και ουσιαστικός. Και φυσικά θέλω να τον δω να αντιμάχεται περισσότερο με τον εαυτό του μιας κι έχει να δώσει πράγματα. Για μένα είναι άξιος πολεμιστής.
Πόσο μπορεί να επηρεάσει ένας δάσκαλος έναν μαθητή; Από το έργο του, τις απόψεις του, τον τρόπο σκέψης του και πως μπορεί όλα αυτά να αλλάξουν την εσωτερική πορεία ενός ανθρώπου;
Αυτό ακριβώς μας περιγράφει το βιβλίο της Στους δρόμους του Καΐρου, από τις εκδόσεις Ψυχόγιος, η συγγραφέας Πέρσα Κουμούτση, καθώς ξεναγεί τον αναγνώστη όπως ακριβώς περιγράφει ο τίτλος στους δρόμους του Καΐρου, αλλά και ταυτόχρονα στην ζωή και του έργο του μεγάλου νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, το έργο του οποίου επηρέασε βαθιά το δικό της προσωπικό ταξίδι αυτογνωσίας.
Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ υπήρξε ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος της αραβικής λογοτεχνίας, καθώς έγραψε περισσότερα από 40 μυθιστορήματα, στα οποία προσπάθησε να αποτυπώσει τις ιδιαιτερότητες της Αιγύπτου, μίας χώρας που προσπαθεί να βρει να βρει τις ισορροπίες της ανάμεσα στην ισλαμική παράδοση και στον σύγχρονο κόσμο, προσφέροντας ταυτόχρονα στον αναγνώστη μία τοιχογραφία της αιγυπτιακής κοινωνίας ενώ το ότι έθεσε ερωτήματα σε ζητήματα θρησκευτικής πίστης τον έκανε στόχο φανατικών ισλαμιστών, με αποκορύφωμα την απόπειρα δολοφονίας του το 1994.
Στις σελίδες λοιπόν του βιβλίου της Πέρσας Κουμούτση, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τη ζωή και του έργο του μεγαλύτερου Άραβα συγγραφέα, αλλά ταυτόχρονα μέσα από τα μάτια του την καθημερινότητα μίας χώρας με τεράστια ιστορική παράδοση που η θρησκευτική πίστη έχει αποτελέσει τροχοπέδη στη σύγχρονη εξελικτική της πορεία.
H χειρουργική των έσω ουρανών. Η δεύτερη ποιητική συλλογή του Αχιλλέα Κατσαρού. Φαίνεται πως οι φιλολογικές του σπουδές τον έχουν επηρεάσει στην επιλογή των θεμάτων του. Όπως και στο πρώτο βιβλίο με τίτλο Ιχνηλάτες Ανέμων, έχει κι εδώ μια φιλοσοφική διάθεση. Η χειρουργική των έσω ουρανών, λοιπόν! Ο τίτλος μάς φαίνεται αρκετά ανοίκειος και αινιγματικός. Η λέξη χειρουργική είναι λέξη σκληρή. Κι όμως, όμορφα συνυπάρχει με τους έσω ουρανούς. Μπορεί άραγε κανείς να κάνει ανατομία στην ανθρώπινη ψυχή και να βγει αλώβητος από τη διαδικασία; Mάλλον όχι. Αξίζει όμως να προσπαθήσει, γιατί το ταξίδι είναι που έχει σημασία.
Ο Αχιλλέας Κατσαρός παίρνει το ρίσκο του να σκάψει βαθιά στην Ύπαρξη και με Αγάπη να ψηλαφίσει το Χάος. Στο πρώτο ποίημα της συλλογής με τίτλο Βάπτισις, "ηδονικά σώματα μεταμορφώθηκαν σε ναυαγισμένα πλοιάρια", ενώ "χρόνια τώρα η έλλειψη βαδίζει". Σε αυτό το πρώτο ποίημα αλλά και παντού μέσα στη συλλογή δημιουργεί ισχυρές μεταφορές, οι οποίες κυριαρχούν και ρυθμίζουν τη λειτουργικότητα ή μη των ποιημάτων. Γενικά, λόγος πυκνός, σφικτός, κοφτός στα σημεία. Ύφος σοβαρό, συγκρατημένο, με σωστές δόσεις χιούμορ και ειρωνείας. Το ρήμα δεσπόζει, αφού γίνεται άφθονη χρήση του, ευτυχώς γιατί μιλάμε για ζητούμενο στην ποίηση. Η ενέργεια ρέει γενικά, το ποιόν της ενέργειας δίνει χρώμα.
Χαίρομαι ιδιαίτερα -και το θεωρώ αρετή- που έχει εκπαραθυρώσει, σχεδόν τελείως, τα ενοχλητικά επίθετα, των οποίων η αλόγιστη και κακή χρήση από πολλούς ποιητές κουράζει αφάνταστα και καταστρέφει την ποιητική οικονομία. Απαλλαγμένος από ανούσιους βερμπαλισμούς και χαοτικούς λεκτικούς εντυπωσιασμούς. Κάθετος πιο πολύ παρά οριζόντιος, μεστός σε συνδέσεις και νοήματα. Συνδιαλέγεται με άλλους συγγραφείς ή ποιητές που αγαπά και πιθανόν τον έχουν επηρεάσει. Eπιλογή του η διακειμενικότητα, στην οποία, φυσικά, όλοι οι ποιητές έχουν δικαίωμα. Είναι καλοχωνεμένες, ωστόσο, επιρροές και αυτό είναι το πιο σημαντικό. Εκκινεί από τις λέξεις των άλλων. Τα διαβάσματά του αποτελούν το ερέθισμα της γραφής του, του δίνουν υλικό για να αρθρώσει τον δικό του προσωπικό λόγο που σήμερα με ταξιδεύει και μου μιλάει.
Θέλω να πιστεύω ότι θα μου μιλάει και αύριο αν αν και στην ποίηση ποτέ δεν ξέρεις το πώς, το πότε, το μέχρι πότε. Οι λέξεις του Αχιλλέα Κατσαρού δεν είναι ανήμπορες, αντίθετα είναι ικανές να στήνουν εύγλωττες εικόνες. Πιο εύστοχα είναι, θαρρώ, τα ολιγόστιχά του. Είναι αυτάρκη και ερεθίζουν τη σκέψη μας. Χωρίς η γλώσσα του καθόλου να τρεκλίζει, εμπλέκει σκηνικά και τρόπους από τον αρχαίο μας κόσμο και τα συνδυάζει -εύστοχα συνήθως- με σύγχρονα δεδομένα, αρνούμενος ταυτόχρονα τον εύκολο λυρισμό και την αταίριαστη με το ιδιάζον ύφος του μουσικότητα.
Δεν χωράει καμία αμφιβολία, καταρχάς, πως πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Μια προσωπικότητα που έχει υποστηρικτές αλλά και «αντιφρονούντες». Ο λόγος φυσικά για τον Τζίμη Πανούση. Τον Τζιμάκο, όπως έχουμε μάθει να τον αποκαλούμε, τον γνωρίσαμε ως μουσικό. Εν συνεχεία ως διασκεδαστή-κωμικό. Απ΄ όποια πλευρά όμως κι αν το δεις το λογικό είναι να καταλήξεις στο συμπέρασμα πως έχει ταλέντο.
Έχει «κατηγορηθεί» πως δε συνάδουν τα λεγόμενα και οι πράξεις του με τον τρόπο ζωής που έχει επιλέξει. Αυτή του επαναστάτη και αντισυστημικού δηλαδή με την περιοχή των βορείων προαστίων που έχει επιλέξει να μένει. Κοινό γνώρισμα σε κάθε τι που πράττει είναι ένα. Δεν αφήνει κανέναν σε χλωρό κλαρί.
Με το γνωστό καυστικό του χιούμορ και την όχι πάντα ελεγχόμενη, η αλήθεια είναι, αθυροστομία του περνάει τους πάντες γενεές δεκατέσσερις. Σε αυτή την πεπατημένη κινείται και το τελευταίο του δημιούργημα. Έχοντας ως πηγή έμπνευσης τον πρώην πρωθυπουργό της χώρας Γεώργιο Παπανδρέου κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία της χώρας ένα βιβλίο-κολαστήριο.
Χωρισμένο σε ενότητες-ημερομηνίες του δίνει και καταλαβαίνει. Αρχής γενομένης απ΄ τον Οκτώβρη του 2009 μέχρι και το Μάρτη του 2012 δεν αφήνει κανέναν παραπονεμένο. Τη μερίδα του λέοντος φυσικά και έχουν οι κυβερνώντες κάθε λογής πολιτικής παράταξης. Απ΄ τα γραφόμενά του δεν ξεφεύγουν ούτε οι ρασοφόροι, οι τραπεζίτες, τα υποκινούμενα πιόνια των ΜΜΕ (Μέσα Μαζικής Εξημέρωσης όπως τα αποκαλεί). Ανεκμετάλλευτη δεν αφήνει την ευκαιρία να καυτηριάσει και τη σόου-μπιζ αλλά και κάθε τι που απασχολεί τη σύγχρονη εποχή. Με άλλα λόγια μια ορίτζιναλ δημιουργία από έναν παρωχημένο;;; καλλιτέχνη.
Η ποιητική συλλογή Προς μια αλόγιστη κατεύθυνση προέκυψε τυχαία από την ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων, από το Μάρτιο έως τον Ιούνιο του 2013, μεταξύ του ΓιώργουΑλισάνογλου (επικεφαλής των εκδόσεων Σαιξπηρικόν και ποιητή) και του Δημήτρη Δημητριάδη (δεν μπορώ να φανταστώ ότι δεν τον γνωρίζει κάποιος, έστω κι αν είναι μόνο από το Πεθαίνω σαν χώρα του). Και τα δεκατέσσερα δηλαδή ποιήματα που συνθέτουν τη συλλογή γράφτηκαν εξ ολοκληρου σε μορφή ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Όπως επισημαίνει ο Γιώργος Αλισάνογλου στις λιγοστές εισαγωγικές αράδες του «είναι μια αλληλογραφία πολλαπλών, αλληλοσυμπληρούμενων και αντιμαχόμενων κατευθύνσεων, γραμμένη εν θερμώ». Εκεί, πάνω στον «βρασμό των αμοιβαίων ανταποκρίσεων», ο δημιουργικός οργασμός μετουσιώνεται σχεδόν σε σωματικό σπασμό που συνεπαίρνει και αναστατώνει τον αναγνώστη.
Η θέση μου για την ενασχόληση της ποίησης με το σεξ είναι σαφής και γνωστή σε όσους μου κάνουν την τιμή να διαβάζουν κείμενά μου εδώ στο vakxikon.gr, στη Νέα Ευθύνη, το Κοράλλι, τη Νέα Σκέψη, τον Μανδραγόρα ή όπου αλλού: πιστεύω ότι η ενασχόληση αυτή αποκαλύπτει αδυναμία του ποιητή να διαχειριστεί το θέμα του ερωτισμού που νιώθει να τον κατακλύζει και να το αναγάγει σε κάτι λιγότερο ευτελές. Όμως εδώ πρόκειται για μια περίπτωση διαφορετική. Και είναι διαφορετική γιατί δεν πρόκειται για τον έγκλειστο μονόλογο ενός ποιητή που αρχίζει και τελειώνει στον εαυτό του, αλλά για τη δυναμική, παλλόμενη και απρόβλεπτη τροπή, την αλόγιστη κατεύθυνση, που λαμβάνει η αλληλογραφία μεταξύ δύο ανδρών με υψηλό δείκτη ευαισθησίας.
Όχι, δεν με ενόχλησε η απροκάλυπτη αναφορά στο ομοφυλοφιλικό σεξ που έκπληκτη ανακάλυψα στη συλλογή. Αντίθετα, με συνεπήρε, με ξεσήκωσε και με αναστάτωσε. Μου θύμισε τι σημαίνει να είναι κανείς ερωτευμένος, πρωτίστως με τη ζωή. Να νιώθει ζωντανός. Τι σημαίνει βαθιά επιθυμία. Τι σημαίνει μετουσίωση και των δύο αυτών μέσα από την τέχνη. Μου θύμισε ότι πολλές φορές το όριο ανάμεσα στην τέχνη και τον έρωτα είναι δυσδιάκριτο και ότι αξίζει κανείς να βαδίσει ακριβώς εκεί, πάνω στη γραμμή του, στον παλμό που είναι η σύσπαση της ίδιας της Δημιουργίας.
Ο Γιώργος Αλισάνογλου, όσο προχωράει η συλλογή, δίνει την εντύπωση ότι «πατάει» με πιο σταθερά βήματα, καταλήγοντας σε υπέροχες διατυπώσεις, όπως «Γιατί αύριο οι στίχοι/ Δεν θα ‘ναι με το μέρος του καιρού» ή «Ο έρωτας/ Η τέχνη/Αρχίζουν σαν περίπατος/ Εκεί που όλα έμοιαζαν/ Να έχουν αποφασιστεί». Ο Δημήτρης Δημητριάδης, χειμαρρώδης όπως πάντα, δεν διστάζει να αφεθεί, να παραδοθεί και να ακολουθήσει την αλόγιστη κατεύθυνση, δίνοντάς μας ποιήματα και κείμενα (υπογράφει και το πεζό επίμετρο της συλλογής) ατρόμητα και ζωντανά, γραμμένα με τη γνωστή, μεστή γραφή του. Ενδιαφέρουσες επίσης είναι οι ιδέες που θέτει προς συζήτηση και, φυσικά, η διαχείρισή τους, όπως η ενοθόνιση και το φαινόμενο που απορρέει από αυτήν: ο ενοθονισμός, το να υπάρχει δηλ. ο Άλλος μόνο μέσα στην οθόνη, σε μια ψηφιακή πραγματικότητα που ωστόσο αγγίζει, επηρεάζει και εντέλει διαμορφώνει την υλική.
Η ορμή της νεότητας του Αλισάνογλου και η ωριμότητα του Δημητριάδη γονιμοποιούν η μία την άλλη και παράγουν ένα αυθεντικό και απροσδόκητο αποτέλεσμα που συναρπάζει, μια συλλογή καθόλου δήθεν, ορμητική και ειλικρινής από την αρχή έως το τέλος.
Από τη μία ένας αναγεννησιακός μυστηριώδης πίνακας, ένα γάντι, ένα μεγάλο μυστικό που υπάρχει εδώ και αιώνες και επηρεάζει τις ζωές πολλών ανθρώπων αλλά και την πορεία της ιστορίας.
Από την άλλη ο Ορέστης, ένας απλός καθημερινός άνθρωπος με δύσκολα βιώματα εγκλωβισμένος σε μία μίζερη ζωή. Η επαφή του με το αναγεννησιακό πορτρέτο ενός δωδεκάχρονου ιππότη θα ανατρέψει την ζωή του αλλά και τις ζωές κοντινών του ανθρώπων με τρόπο καταλυτικό και θα τον φέρει σε επαφή με μεγάλα μυστικά και συγκλονιστικές αποκαλύψεις για το παρελθόν του, αλλά και σε επαφή με μυστήρια της ανθρώπινης ύπαρξης σε μία πορεία χωρίς επιστροφή που θα τον οδηγήσει στην προσωπική του αυτοπραγμάτωση.
Το μυθιστόρημα του Νίκου Παργινού Το τάγμα της ελπίδας είναι αναμφίβολα ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει. Διαδραματίζεται σε διάφορες χρονικές περιόδους οι οποίες έχουν ως σημείο αναφοράς ένα μεγάλο μυστικό. Μυστικά τάγματα, ιππότες, αναφορές στην τέχνη, ιστορικά στοιχεία, έρωτες, πύλες που οδηγούν σε ονειρικούς κόσμους, μεταφυσικό στοιχείο, υπαρξιακές αναζητήσεις, όλα αυτά συνδυάζονται με έναν εξαιρετικά επιτυχημένο τρόπο στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα σε ένα γαϊτανάκι προσώπων και καταστάσεων που κρατάει τον αναγνώστη σε εγρήγορση από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα.
Η πρώτη λέξη του τίτλου της συλλογής είναι «κενό». Όμως μην γελαστείτε, αγαπητοί φίλοι. Ο Αντώνης Παπαδόπουλος δεν μιλάει για το κενό, εννοώ για την απόλυτη απουσία. Μιλάει απλά για τα κενά αέρος. Πρέπει να σας πω ότι ποτέ μου δεν τα χώνεψα, παρότι είμαι άνετη γενικά στις πτήσεις με το αεροπλάνο, όμως βρέθηκα σε πτήσεις όπου τα κενά αέρος ήταν στ’αλήθεια τραγικά. Στην πραγματικότητα, βέβαια, αυτά που ονομάζουμε κενά αέρος δεν είναι παρά καθοδικά ρεύματα που κάποιες φορές είναι ισχυρότερα από την ανυψωτική δύναμη ενός αεροσκάφους. Έτσι, όταν το αεροπλάνο εκτίθεται σε ένα τέτοιο ρεύμα, κάνει μια απότομη καθοδική κίνηση (συνήθως λίγων μόλις μέτρων), η οποία δημιουργεί στους επιβάτες του την αίσθηση της πτώσης και όλα τα συναφή, αρνητικά συναισθήματα. Όμως δεν είναι κάτι σοβαρό, είναι απλά μια εντύπωση, μια αίσθηση, η πρόσληψή μας της πραγματικότητας και όχι η πραγματικότητα αυτή καθεαυτή.
Τούτη η παρατήρηση ταιριάζει γάντι στη συλλογή του Αντώνη Παπαδόπουλου. Γιατί στη συλλογή αυτή, όπως και στις προηγούμενες άλλωστε συλλογές του, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: η πραγματικότητα αναδεικνύεται ατόφια, ακριβώς όπως είναι. Δεν θίγεται καθόλου, ούτε για μια στιγμή. Δεν γίνονται σημαντικές αντιμεταθέσεις νοημάτων, τα πράγματα δηλ. να είναι στη θέση άλλων πραγμάτων ή οπουδήποτε αλλού αντί για τη δική τους θέση, όχι. Όλα είναι έτσι όπως τα ξέρουμε, οι λέξεις πλέκονται με τα προβλήματα της ύπαρξης, αυτά με τα ζητήματα της ποίησης και όλα μαζί με τα μοτίβα της ζωής. Το αποτέλεσμα είναι ότι, διαβάζοντάς τον, νιώθουμε σαν να μας εξομολογείται βαθιά κρυμμένα προσωπικά του μυστικά. Είναι κάτι που το κάνει με την αθωότητα του μικρού παιδιού που έπεσε από το ποδήλατο, χτύπησε και έρχεται να μας δείξει την πληγή του.
Ο Αντώνης Παπαδόπουλος είναι λοιπόν ένας ποιητής έντιμος. Γράφει τίμια, δεν θέλει να μας ξεγελάσει, να μας τάξει και μετά να μας μπερδέψει. Ίσα-ίσα, για να μη μείνει καμία αμφιβολία, γράφει με έναν τρόπο που αντιστέκεται στον ακαδημαϊσμό, τον ελιτισμό και τις λυρικές φιοριτούρες. Όχι ότι η ποίησή του δεν έχει λυρισμό. Έχει, αλλά είναι όσος πρέπει, δεν ξεφεύγει να γίνει δακρύβρεχτος συναισθηματισμός. Ο στίχος του είναι απέριττος, ισορροπημένος, κι ας είναι γεμάτος ψυχικές εξάρσεις, πάθος και πόθο. Πρόκειται για μια ποίηση απλή.
Το θέμα με την απλή ποίηση είναι ότι μπορεί να γίνει δίκοπο μαχαίρι. Θα υπάρξουν κάποιοι που θα την πουν μαγική, θα υπάρξουν και άλλοι που θα πουν ότι παίζει φθηνά παιχνίδια. Δεν έχει, βλέπετε, μεγαλείο, της λείπει το υψηλό, όμως ταυτόχρονα της λείπουν ο κομπασμός και η ξιπασιά. Για μένα η μεγαλοστομία δεν είναι από τις προϋποθέσεις της καλής ποίησης. Και όποιος επιζητεί το υψηλό μπορεί να πάρει την Αγία Γραφή να διαβάσει. Αλλά αυτό είναι και θέμα υποκειμενικό. Σήμερα γράφεται ποίηση αξιώσεων από νέους ανθρώπους που χρησιμοποιούν νέους τρόπους έκφρασης, της γενιάς τους. Αυτό αναπόφευκτα παραμερίζει τους κλασικούς τρόπους έκφρασης από το προσκήνιο, δημιουργεί μιαν άλλη αισθητική, φέρνει έναν άλλον αέρα. Δημιουργεί επίσης την υποχρέωση στους παλαιότερους ποιητές να αναζητήσουν και αυτοί άλλους τρόπους, να μη μείνουν στάσιμοι, να πειραματιστούν, να δοκιμαστούν σε κάτι νέο.
Κενό αέρος λοιπόν που, πέρα από τα γνωστά κενά των πτήσεων, παραπέμπει στην έλλειψη οξυγόνου και συνεπάγεται την ασφυξία. Όμως δεν βρήκα κανένα ποίημα της συλλογής ασφυκτικό. Ασφυξία λόγω μοναξιάς, περιχαράκωσης ή ερωτικής απόρριψης μπορεί να αισθάνεται το ποιητικό υποκείμενο, μας την περνά όμως ήπια και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορέσουμε να τη θεωρήσουμε θανατηφόρα. Το υποκείμενο θα συνεχίσει την πορεία του μέσα στα μικρά πράγματα και στις απλές – αν και δραματικές συχνά - σκηνές, παρά τις πληγές του. Θα συνεχίσει τρυφερά και ευγενικά, όπως ακριβώς μας τα διηγείται όλα, θυμίζοντάς μας κάπου-κάπου στίχους του Γεώργιου Δροσίνη ή του Κώστα Ουράνη.
Η μοναξιά της ύπαρξης, η αναμέτρηση με το μοιραίο και το αναπάντεχο, το στοίχημα του έρωτα, η απόρριψη ή η αποδοχή του είναι τα βασικά θέματα της συλλογής. Υπάρχει και μια κοινωνική συνιστώσα, καθώς κάποια ποιήματα μιλούν για την εργατική τάξη και την ανάγκη για αγώνα. Αναπτύσσεται δηλαδή και μια κοινωνική δυναμική. Πώς συμβιβάζονται αυτοί οι δύο θεματικοί άξονες; Δεν συμβιβάζονται, τρέχουν παράλληλα.
Σ’ αυτό το σημείο, επιτρέψτε μου μια σημείωση: δεν υπάρχει συλλογή χωρίς αδυναμίες, αυτό όλοι το ξέρουν κι εγώ συνηθίζω να μιλάω και γι’αυτές. Στη βασική, κατά τη γνώμη μου, αδυναμία του «Κενού αέρος» θα αναφερθώ λοιπόν τώρα, αφού πρώτα ανοίξω μια παρένθεση: μια ποιητική συλλογή είναι προϊόν σκηνοθεσίας, δεν είναι απλά ποιήματα παρατεταγμένα, τσουβαλιασμένα και ατάκτως εριγμένα σε ένα βιβλίο.Ούτε μια βιτρίνα στην οποία δειγματίζουμε τις ικανότητές μας. Στην επιθυμητή και βέλτιστη μορφή της διέπεται από συνοχή, περιλαμβάνει την κορύφωση, την ανατροπή ή οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη προβλέψει ο σκηνοθέτης της, δηλ. ο ποιητής. Κλείνει η παρένθεση.
Προσωπικά, θα ήθελα η συλλογή του κ. Παπαδόπουλου να περιλάμβανε μόνο όμορφα και απλά ποιήματα σαν αυτά της αρχής, μέχρι το τέλος της. Δεν ξέρω γιατί ο κ. Παπαδόπουλος αποφάσισε να παρεμβάλλει στίχους με ρίμα. Δικαιολογώ την ύπαρξή τους σε ορισμένα μόνο ποιήματα, όπως στο ποίημα «Τα βήματα» που θυμίζει δημοτικό τραγούδι. Μου άρεσαν επίσης και τα «Βοτσαλάκια» που θυμίζουν ελεύθερα χαϊκού (χωρίς δηλαδή τη μορφή των 5-7-5 συλλαβών), αν και θα τα προτιμούσα στο τέλος του βιβλίου. Μου άρεσε ακόμη ο δεκαπεντοσύλλαβος στον Σεβντά, Τα άνθη και τον Νοσταλγό. Θα προτιμούσα ωστόσο πολύ περισσότερο να είχαν παραλειφθεί από τη συλλογή όλα αυτά τα στοιχεία.
Ακόμη και με αυτά μέσα, όμως, κι ας μοιάζουν ετερόκλητα, το Κενό αέρος παραμένει ένα καλό ποιητικό βιβλίο – πολύ καλύτερο από τόσα άλλα που κυκλοφορούν. Αυτό το οφείλει στον τρόπο γραφής του ποιητή που, τις περισσότερες φορές, μας επιτρέπει να δούμε ένα ευαίσθητο ποιητικό υποκείμενο που αναγνωρίζει το γεγονός ότι είναι ευάλωτο και το αποδέχεται. Ετούτη η αποδοχή της τρωτότητάς του, που από πίσω της κρύβει τη συνδιαλλαγή του ανθρώπου με το αναπόφευκτο, είναι που κάνει τη συλλογή τόσο καλή και που αφήνει στον αναγνώστη τη γεύση της συνάφειας και της οικειότητας – κάτι που δυστυχώς λίγοι σύγχρονοι ποιητές το καταφέρνουν. Κι ας είναι το πιο σημαντικό στην ποίηση να μιλήσει ο ποιητής για το προσωπικό του βίωμα με τρόπο που αυτό να αφορά και τον αναγνώστη. Να καταφέρει να ξεφύγει από τα στενά όρια της προσωπικής εμπειρίας και να βρει μέσα του αυτό το «κάτι» που θα μιλήσει στον Άλλον. Ένα «κάτι» πραγματικό, οδυνηρά πραγματικό που θα τον αφορά εξίσου.
