Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 26

Οι άφαντοι του Δημήτρη Χαρίτου

xirogiannixaritos.jpg
Οι άφαντοι, ποίηση, Δημήτρης Χαρίτος, Εκδόσεις Κίχλη 2014
Στην γενική ευκολία των καιρών και των ποιητικών μέσων, ο Δημήτρης Χαρίτος αντιτάσσει αληθινή ποίηση. Είναι εμφανές: είναι ζήτημα βάθους! Στίχοι ατόφιας, γνήσιας ποιητικότητας, απολαυστικά απλωμένοι στο χαρτί, γνήσια ελληνικοί, με καταβολές από Ελύτη, Σεφέρη, Σολωμό και συνδιαλεγόμενοι με αυτούς και όχι μόνο. Δεόντως διακειμενικός λοιπόν ο Δημήτρης Χαρίτος συμφιλιώνει αντιθέσεις με τον αρμονικό του λόγο. Αναμφισβήτητα προτείνει φως, απαντώντας με ποιητικό τρόπο στην αυθάδεια του ακραίου και ανεπιτυχή μοντέρνου ή μεταμοντέρνου τρόπου, που συχνά ενοχλεί στις μέρες μας γιατί διαθέτει υπέρμετρη αλαζονεία, κάνει την αποδόμηση αυτοσκοπό και σε καμία περίπτωση δεν αγγίζει την ψυχή του ανθρώπου.Εδώ, σ' αυτό το ποιητικό έργο του Δημήτρη Χαρίτου νιώθεις το άγγιγμα να διαπερνά το σώμα σου και να σου χαρίζει διανοητική και συναισθηματική ηδονή. Ο ποιητής πετυχαίνει να κοινωνήσει το βλέμμα του. Η επιβολή της ποιότητας ενός τόπου, οι έντονες αλλεπάλληλες εικόνες που διαθέτουν πλαστικότητα και αλήθεια, οι πολλαπλές και σαφείς αναφορές σε ό,τι συνιστά το ελληνικό τοπίο, όλα αυτά χαρακτηρίζουν το εν λόγω έργο, και μας φέρνουν σε επαφή με τον κλονισμένο ελληνικό μας εαυτό και την παράδοσή μας, η οποία βάλλεται από παντού.

Ο τίτλος της πρώτης ποιητικής ενότητας Λωτοφάγοι μας παραπέμπει στον Οδυσσέα,τον αιώνιο ταξιδευτή, τις περιπέτειες και τις περιπλανήσεις του μέχρι να φτάσει στον ποθητό του προορισμό. Συμβιβάζεται το πολύβουο Αιγαίο με τη σιωπή και την απώλεια της μνήμης; Περισσότερο μάλλον με τον χαλασμό και τις συμβολικές του προεκτάσεις. Γι' αυτά και πολλά άλλα συρρέουν ανέκαθεν στη μικρή μας χώρα, κάθε χρόνο οι ξένοι. Και δηλώνουν γοητευμένοι από ένα ανείπωτο μυστήριο. Ταρακουνούν τα καλοκαίρια μας, αναστατώνουν τη ζωή μας, γεύονται τον τόπο μας, για να φύγουν πάλι, εγκαταλείποντας τις εικόνες, τις ομορφιές και τα τοπία. Όλα αυτά θα τους μοιάζουν σίγουρα ανερμήνευτα κάποιες φορές, αλλά πάντα τους ασκούν μεγάλη γοητεία. Όλα αυτά δεν μπορούν να τα πάρουν μαζί τους στις πατρίδες τους, όλα αυτά μένουν εδώ, είναι αποθέματα ολόδικά μας.

Έχοντας πέσει θύματα της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής και των αδηφάγων προθέσεων των Ευρωπαίων "συντρόφων" -όχι ότι είμαστε άμοιροι ευθυνών- έχουμε φτάσει σε οριακά σημεία σαν χώρα, σαν λαός που κινδυνεύει να αλλοτριωθεί -κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτό έχει ήδη γίνει- δεν έχουμε παρά να αναρωτηθούμε δια στόματος του ποιητή: Σε ποιούς πλέον ανήκουμε και τί μας απομένει: H ομορφιά του ελληνικού τοπίου απομένει, θα 'λεγε κάποιος. Η ομορφιά με όλη την ιστορία που αυτό κουβαλά και συνεπάγεται. Ένα τοπίο που στην ουσία αποτελεί την εθνική μας κληρονομιά,που ταξιδεύει μέσα στους αιώνες όχι χωρίς πληγές και τραύματα.

Θύμα πολλές φορές "του θυμωμένου χρόνου είναι το τοπίο που στο σκαμπανέβασμα πότε βυθίζεται πότε αναδύεται", αποτελεί αναπόφευκτο δώρο κάθε καινούριας γενιάς που ανταγωνίζεται με το παρελθόν και το μέλλον και που "έχει στο μεδούλι της τη συμφορά", στο DNA της δοσμένο από τους προγόνους. Το τοπίο, σ' αυτό το κομμάτι του θυμίζει θάνατο "και το κρώξιμο του γλάρου θάνατο ορίζει". Οι τρεις μοίρες, οι θεές της γονιμότητας και της θάλασσας, καθώς και οι αρχαίοι χρησμοί είναι λέξεις - κλειδιά που καθοδηγούν σε μια ή περισσότερες ερμηνείες του τοπίου, σε συνδυασμό με το "διάπυρο μάγμα της κόλασης". Η μεγάλη έκρηξη που σημειώθηκε στο ηφαίστειο της Σαντορίνης πολλά χρόνια πριν θρυμμάτισε το βλέμμα, γέμισε στάχτη, πληγές, δυσοσμία και τρόμο τη θάλασσα. Χαλασμός κυρίου, καταποντισμός. "Χάθηκαν όλα στο χαίνον χάσμα". Δεν είναι ζήτημα ρωγμών, αλλά ολικής απώλειας και πλήρους αφανισμού. Πώς να διαχειριστεί κανείς το τέλος της ομορφιάς; To  ιστορικό της κατάρρευσης γίνεται ποίηση, τελείται η αναβίωσή του μέσω των λέξεων.

Ίσως να μην χρειάζεται, όμως, να θρηνήσει κανείς για ό,τι χάνεται. Ίσως η ανατολή του τέλους να σημαίνει μια νέα αρχή. Ο χρόνος ξέρει και μετασχηματίζει και τροποποιεί, δίνει άλλο σχήμα και μορφή στα τοπία. Αλλάζει κι η αίσθηση που αυτά μας αφήνουν. Στην ομορφιά μπορείς να δώσεις,άλλωστε ποικίλα  ονόματα χωρίς να υπονομευθεί η ουσία της.

Στρογγύλη είναι μια από τις ονομασίες που δόθηκαν κάποτε στη Θήρα προ της μεγάλης καταστροφής και λόγω του σχήματος που είχε. Όμοια με σβησμένο μισοφέγγαρο, τοπίο αενάως μυστηριακό και όχι μόνο. Μα όχι, ας μην λυπόμαστε για τα δεινά του. Είμαστε απόλυτα ευτυχείς που ο ποιητής μάς μυεί -αριστοτεχνικά σχεδόν- σε μια απόλυτα ελληνική εμπειρία, κι ας είναι φαινομενικά μόνο, μια εμπειρία καταστροφής. Στην ουσία αισθητοποιεί μια εμπειρία διάρκειας της ομορφιάς. Σκοτώθηκαν άνθρωποι κατά τη μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου -όπως την υπολογίζουν οι επιστήμονες- που γνώρισε η ανθρωπότητα; Σύμφωνα με το ιστορικό συμβάν, δεν βρέθηκαν ούτε σκελετοί, ούτε συντρίμμια πλοίων στο Ακρωτήρι. Ίσως γιατί είναι το μόνο κομμάτι ξηράς που βρέθηκε και ερευνήθηκε. Το αρχαίο λιμάνι όμως ακόμη δεν βρέθηκε και μόνο όταν το ανακαλύψουν και ανασκαφούν τα σημεία που ήταν συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι, γιατί σίγουρα στο λιμάνι θα είχαν συγκεντρωθεί, τότε θα υπάρξουν σημαντικές πληροφορίες για τις τελευταίες δραματικές στιγμές της πόλης, όπως και για την τύχη των κατοίκων της. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι στον βυθισμένο αρχαίο λιμένα θα βρουν σκελετούς.

Tα γνωρίζει τα ιστορικά γεγονότα. Έχει ερευνήσει προφανώς. Και με αφορμή ένα τόσο σπουδαίο ιστορικό συμβάν, γράφει ένα βιβλίο ποίησης. Και είναι γοητευτικός ο τρόπος που φιλτράρει τα γεγονότα ως δημιουργός και με πνευματικότητα τα μετασχηματίζει σε  τέχνη, αναδεικνύοντας παράλληλα το εύρος και την ομορφιά της γλώσσας  μας. Οι άφαντοι, οι ήρωες του βιβλίου, οι μεγάλοι απόντες, οι μοιραίοι απόντες!. Όσοι τυχόν χάθηκαν εκείνη τη φρικτή στιγμή  της έκρηξης! Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τί πραγματικά συνέβη. Τί απέγιναν άραγε; Kανείς δεν κατέχει τούτη τη γνώση. Η φαντασία εδώ συμπληρώνει επιτυχώς την ιστορία. Ποιά η μοίρα των κατοίκων εκεί;, αναρωτιέται στο Νεκρόδειπνό του ο ποιητής. Στίχοι-αμφιβολίες πλανώνται στον αέρα, τεράστια τα ερωτηματικά.

Kι όμως κανένας μας ποτέ/Απείκασμα δεν είδε κανενός από εσάς/Μήτε καν σκιές στις ολονυχτίες των φάρων./Ίχνος κανένα ούτε σκελετού/Ούτε απ' την τέφρα των νεκρών σας/Μετά τις χοές./Μα που λοιπόν πήγατε εσείς/Φυγάδες άφαντοι ακόμα και του ονείρου/Συναποκομίζοντας στη βιάση σας/Μαχαίρια μοναχά, δόρατα, βέλη και κοσμήματα;/Δεν μένει παρά να υποθέσεις και να αφουγγραστείς αν επισκεφτείς το επίμαχο μέρος. Να αρκεστείς στη φαντασία σου, να ανασυνθέσεις, να εικάσεις - έχεις το ελεύθερο.

Μόνο τη μνήμη σας, σταλάγματα  αφάνειας κι αυτή/Αφήσατε να μας παιδεύει/[...]Κι ούτε ένα όνομα ή ένα σημάδι αποχαιρετισμού/Λες και θάνατος είναι το άλλο όνομα όσων δεν αγαπήθηκαν ποτέ./Ούτε ένας λοιπόν δεν σώθηκε/Να γυρίσει να μας πει τί απογίνατε/Να μάθουμε θρήνος ή γιορτασμός η απουσία σας;/Mήπως η ζωή μας δεν είναι η  ιστορία μιας ατέρμονης απώλειας; Oι άνθρωποι έρχονται και φεύγουν.Είτε μένουν πολύ, είτε μένουν λίγο εν ζωή, ο θάνατος είναι κοινή τους κατάληξη, κοινή τους μοίρα. Ίσως μόνο η τέχνη, εν προκειμένου η ποίηση μπορεί να νικήσει το θάνατο και να μας εισάγει,έστω και για λίγο στην αιωνιότητα.

Μετά την καταιγίδα έρχεται η νηνεμία. Ώρα της άφεσης κάθε συντέλειας. Το τοπίο το ρημαγμένο γαληνεύει πια, γλυκαίνει. Πλούτισε με διάσπαρτους μουσικόηχους. Ο ρυθμός αλλάζει, γίνεται πια κανονικός, αρχίζεις να δοξάζεις πάλι τη ζωή που έχει τον τρόπο να ανανεώνεται. Είναι το παρόν που δίνει το ποιόν της ενέργειας. Το παρόν που έχει στο σώμα του γραμμένο το παρελθόν και ταυτόχρονα κυοφορεί το μέλλον. Το νησί είναι φωτεινό, έχει θετική ενέργεια. Τοσο έντονα είναι αυτά τα στοιχεία που ο ποιητής αναρωτιέται: Mε ταλανίζει το άδικό σου, Θεέ μου,/Στον τόπο τούτο, τί χρειάζεται η νύχτα; Οι εικόνες που μας προσφέρει ο Χαρίτος συνδυάζουν παράδοση και λαογραφία, ενώ το αυθεντικό ποιητικό του βλέμμα κάνει το συναίσθημά μας να σκέφτεται, το αυθεντικό ποιητικό του βλέμμα ξέρει να λογίζεται. Παρά την αποκατάσταση του τοπίου ο ποιητής δεν ξεχνά, έχει τον προσωπικό του τρόπο να διαχειρίζεται την Ιστορία, ειδικά στους καιρούς της σύγχρονης συμφοράς. Ειδικά όταν βιώνουμε μια προσωπική ή εθνική κρίση, θέλουμε απεγνωσμένα ένα στήριγμα, από κάτι να πιαστούμε. Τα ιστορικά γεγονότα μπορεί να μας διδάσκουν, η δημιουργική ανάπλασή τους μας εξαγνίζει! Γι' αυτό και θ' αντιδικώ με τη λήθη ανυποχώρητα/Αναζητώντας επίμονα σημάδια των αφάντων/Αλλιώς δεν θα 'βγαζε αναστεναγμό η υπομονή.

Η μεγάλη ποίηση είναι μελέτη θανάτου. Στη Νεκυία του ο Χαρίτος τοποθετείται ποιητικώ τω τρόπω πάνω στο πένθος που επιφέρει ο μικρός ή ο μεγάλος θάνατος, το πένθος που αενάως πλανάται μέσα στους αιώνες ως αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Και θυμίζει πως πάντα θα ελλοχεύει ο κίνδυνος για τον ολικό αφανισμό της φυλής, της γλώσσας, της ζωής. Μα κάθε φορά που ο κίνδυνος ξεπερνιέται, δυναμώνει το φως και η ζωή αναγεννιέται, περνώντας σε άλλο επίπεδο.

Ασημίνα Ξηρογιάννη