Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 23

Χοσέ Ανίμπαλ Κάμπος: Ισοδυναμίες

Μεταφράζει η Άτη Σολέρτη
Ο Χοσέ Ανίμπαλ Κάμπος [José Aníbal Campos] (Αβάνα, Κούβα, 1965), σπούδασε γερμανική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας. Έχει μεταφράσει στα ισπανικά συγγραφείς γερμανόφωνης και αγγλόφωνης λογοτεχνίας. Ενδεικτικά αναφέρονται οι: Stefan Zweig, Hermann Hesse, Ingeborg Bachmann, Pascal Mercier, Uwe Timm, Hans Christoph Buch, Christoph Hein, Anton Webern, Johannes Brahms, Hans Magnus Enzensberger, Peter Berling, Franz Schätzing, Hans Sedlmayr, Philip Ball, Peter Stamm, κλπ. Έχει βραβευτεί σημαντικά για το έργο του, ιδιαιτέρως για τις μεταφράσεις του σε έργα γερμανών συγγραφέων. 

De profundis    


Το να μεταφράζεις είναι σαν να ερμηνεύεις ένα μουσικό κομμάτι από μια παρτιτούρα ήδη γραμμένη˙ αν η μουσική είναι μια εξύψωση των ήχων που υπάρχουν στη ζωή, η λογοτεχνία είναι η μουσική της γλώσσας, μια εξύψωση των λέξεων που χρησιμοποιούμε μέρα με τη μέρα, καταταγμένες τώρα σε μια διαφορετική σειρά. Δεν βρίσκουμε πάντα, οι μεταφραστές, τον κατάλληλο τόνο. Γι’ αυτό μιλάω για τη μουσική: το να μεταφράζεις υπονοεί να βρίσκεις τον τόνο που προσπάθησε να ορίσει  ο συγγραφέας ενός κειμένου. Ο μεταφραστής συνεχίζει όπως ένας μουσικός που ψάχνει αυτές τις νότες.

Αλλά το να μεταφράζεις είναι, επίσης, μια χειρουργική επέμβαση. Η ανατομία ενός κειμένου υπονοεί επίσης να φτάσεις στα σωθικά του, να μυρίσεις τα αέριά του, να ανακαλύψεις τους όγκους και τις κύστες του, να δοκιμάσεις – με ευχαρίστηση ή με αποστροφή- τις γεύσεις και τις μη γεύσεις μερικών φράσεων μαγειρεμένων στη φωτιά, αργά ή γρήγορα, από τη ματαιότητα, την ελπίδα ή την απελπισία.

Το να μεταφράζεις μεγάλη λογοτεχνία είναι μια πτήση αυτοκτονική ανάμεσα στις κορυφές δυο γλωσσών και δυο κουλτούρων διαφορετικών, μια πτήση κάτω απ’ την οποία ανοίγει η άβυσσος της απομόνωσης. Το να φτάνεις με επιτυχία στη γειτονική κορυφή υπονοεί να αποβάλλεις το φορτίο, να αφήσεις στο σημείο της εκκίνησης τις πέτρες που ζυγίζουν υπερβολικά και μπορούν να μας σύρουν σ’ αυτή την άβυσσο. Ο μεταφραστής, αυτός ο χτίστης χωρίς την κλίση του αλεξιπτωτιστή, πρέπει να ξέρει να ανακατασκευάζει το σπίτι με τις πέτρες που συναντά στην άλλη πλευρά.

Είμαι μεταφραστής: δεν συχνάζω σε νεκροταφεία, συχνάζω σε λεξικά. Η πεισματική μου άρνηση στις δοσοληψίες μου με οτιδήποτε νεκρό έχει τιμωρηθεί με επισκέψεις ιδιαιτέρως τακτικές στις φτεροντυμένες νεκροπόλεις των λέξεων. Συλλέγω ματσάκια από λουλούδια νεκρά και τα κάνω να ξαναζωντανέψουν στον κρυστάλλινο κορσέ ενός βάζου, να ξεχειλίσουν με το ζωντανό-νερό που κυλάει απ’ το στόμα μου.

Είμαι μεταφραστής, είμαι μια σκιά αποφασισμένη να μην αφήνεται να φανεί, μια σκιά που αποτυγχάνει.

Πόσο άσμα χαραμισμένο από τους βάρδους της μετριότητας, από τη μάταιη ματαιότητα να περιφρονεί κανείς μια γλώσσα που δεν είναι η δική του, επειδή δεν ξέρει να διαβάζει τα πρωτότυπα!

Το παράδοξο που προκύπτει σε κάθε καλό μεταφραστή, μπροστά σε έναν μέτριο συγγραφέα, βρίσκεται στην υποχρέωση του να αποδίδει τα κείμενά του στη γλώσσα στόχο μέσα σε όλο το μεγαλείο της ασημαντότητάς του.

Είμαι μεταφραστής. Από τη φωνή μου ακούγεται μόνο το υπονοούμενο μιας ηχούς. Το επάγγελμά μου είναι να σιγήσω τη φωνή μου, η αυτοεκτίμησή μου μεγαλώνει όταν καταφέρνω να κρύβομαι, να εξαφανίζομαι.

Το να μεταφράζεις είναι μια πράξη πίστης προδότρα. (Όχι προδοτική). Μια καλή μετάφραση είναι εκείνη που ανταποδίδει τα μισά κατ’ ανάγκην προδομένη από εκείνο το άλλο μισό, που συνεχίζει να διαπλάθει την πίστη στο κείμενο στην άλλη γλώσσα. Ένας καλός μεταφραστής είναι, την ίδια στιγμή, αποτεφρωτήρας και αγγειοπλάστης ενός είδους του πουλιού φοίνικα, του οποίου το υλικό είναι η χυμένη στάχτη κατά τη διάρκεια μιας μεταβίβασης φούρνων: το κείμενο αφανισμένο σε μια γλώσσα και ξαναγεννημένο σε άλλη.

Συλλογή ανέκδοτων ιστοριών

Παιδί μεταφραστής
Ένα αγόρι δώδεκα ετών, κατατρεγμένο από ανελέητους συγγενείς, συνοψίζει μια τελευταία άκαρπη συνάντηση με εκείνους: «Δεν ξέρετε να διαχειρίζεστε το χρόνο!» Να διαχειρίζεσαι το χρόνο (τους χρόνους): σκέφτεσαι, συν-υπολογίζεις, εναρμονίζεις, κουρδίζεις, απαλύνεις, μεταφράζεις... Ζεις!;

Μετάφραση-εξορία

Η εξορία σαν ανακαίνιση. Στην εξορία βρίσκεται κάποιος μερικώς απελευθερωμένος από τις συμβολικές σημασίες ή τις πραγματικές του τόπου καταγωγής του. Αυτό δεν συνεπάγεται μια ανακαίνιση στον ίδιο, αλλά μπορεί να είναι η αρχή της. Κάθε κείμενο (ή απόσπασμα κειμένου) αναγνωσμένο και κατανοημένο σε μια ξένη γλώσσα είναι ένα βήμα παραπάνω προς εκείνη την απαραίτητη ανακαίνιση ή επανεφεύρεση του εαυτού του.

Μετάφραση-νεκρομαντεία

Κάποια παράξενη κλίση νεκρομαντική μας μεταφέρει τακτικά μέχρι τον τάφο κάποιας μεγάλης μορφής του παρελθόντος για να την τιμήσουμε και να της αποδώσουμε φόρο τιμής, αλλά χωρίς να βγάλουμε από αυτό κανένα όφελος για το παρόν μας. Κάποιες φορές το κάνουμε μόνο για να επιβεβαιώσουμε την βαρβαρότητα του τώρα.

Σημειολογία και έρως

Μια ελκυστική γυναίκα καπνίζει, όρθια, στην πλατφόρμα της σύζευξης των βαγονιών ενός τρένου˙ εγώ βρίσκομαι στην άλλη πλευρά, στον διάδρομο. Εκείνη με κοιτάζει με επιμονή. Την παρατηρώ. Αρχίζει, εν συνεχεία, ένα παιχνίδι βλεμμάτων ανάμεσα στους δυο μας: ματιές απόμακρες, φευγαλέα προσηλωμένες, ματιές περιστροφικές, αρπακτικές που, όπως σε μια καντέντσα, ανατρέχουν μια βεντάλια από ταλαντώσεις και επιστρέφουν πάντα στο αρχικό σημείο. Τα μάτια μας διαπερνούν το τζάμι της πόρτας και τελειώνουν συγκλίνοντας ακριβώς στο κουτί όπου εμφανίζεται, σε κόκκινο φωσφοριζέ, το ιδεόγραμμα ενός κρεβατιού.

Χειρονομίες – Βλέμματα - Λέξεις


Μια χειρονομία είναι ένα χαϊκού που δεν πάλλεται με ελατήρια από λέξεις. Πέντε-εφτά-πέντε: αυτή η ρυθμική καντέντσα στην καλλιγραφία μιας χειρονομίας κινούμενης από φυσερά μυϊκά ή νευρικά, δημιουργεί μια κάψουλα νοήματος που καμία λέξη δεν μπορεί να αντιληφθεί ούτε να εκφράσει, αυτό το νόημα που τόσο συχνά μένει κρυφό ή παραμορφωμένο πίσω από τον ψευδή μανδύα της μεταφοράς.

Η αλήθεια ορμητικά κραυγάζοντας από τη μέθη άγριων νευμάτων, ξυπνά στην άμορφη μάζα μια ξαφνική αφοσίωση για τις μορφές, το μόνο μέσο στο οποίο αυτή στηρίζεται για να αραιώσει ένα κατηγορητικό περιεχόμενο μες στη γλοιώδη υφή του άμορφου, το φυσικό του μέσο.

Ένα νέο βλέμμα σε όλα θα υπονοούσε την ξαφνική τύφλωση αυτής της μάζας που λέγεται πλειοψηφία.

Είναι η άθικτη κρέμα των ματιών της αυτή που αναζωογονεί τα χέρια μου.

Ψάξε το γιό σου εκεί όπου ξέχασες την υπόστασή σου, στο μέρος όπου για πρώτη φορά απέσπασες το βλέμμα από εκείνη την πρωταρχική ουσία, στη ξεχασμένη γωνία του ίδιου σου του εαυτού.

Οι υποανάπτυκτοι σύλλογοι βασίζουν τη ζωή τους στα μετόπισθεν στην ανευθυνότητα απέναντι στις λέξεις.

Όταν σε αυτό που λέγεται δεν αποδίδεται κανένα βάρος, οι συμπεριφορές μπορούν να ποικίλλουν κατά βούληση.

Η ειλικρίνεια είναι εκεί (εδώ) ένα αγαθό τόσο ανεπαρκές, που το να είσαι ειλικρινής μια μέρα, για μια στιγμή, γεμίζει με ενοχές το «ασύνετο» για όλη τη ζωή.

Συναπτικές

 

Κορτάσαρ

Έλεγε ο Κορτάσαρ πως το σημαντικό στη ζωή ήταν να «έχουμε σχέδια». Έτσι, στον πληθυντικό. Για τον Αργεντίνο, δεν είχε μεγάλη σημασία η πλειοψηφία αυτών των σχεδίων να αραιωνόταν στο τίποτα, το σημαντικό ήταν να τελείωνε, τουλάχιστον, ένα.  Υποθέτω πως έτσι συμβαίνει με όλα τα πράγματα. Αυτό με τις επιλογές Α και Β δεν είναι μόνο ένα τέχνασμα εγχειριδίων αυτοβοήθειας. Νοερά, συνεχίζουμε να γεμίζουμε το κενό ζωτικό ημερολόγιο με μεταβλητές και αντίθετες μεταβλητές, με λίστες από εκκρεμή πράγματα: «Να ποτίσουμε τα φυτά της βεράντας»˙ «να πάμε τον γάτο στον κτηνίατρο»˙ να γράψουμε αυτό το γράμμα». Ίσως μία απ’ τις εστίες της τρέλας να ανάβει τη φλόγα της όταν αυτοί οι δρόμοι για να διασχίσουμε διασταυρώνονται και μπερδεύουν: όταν αρχίζουμε να γράφουμε στα φυτά, να ψεκάζουμε με νερό το γάτο, να πηγαίνουμε στον κτηνίατρο τα γράμματα που μας έρχονται. Ή θα είναι εκείνο ίσως το πρώτο βλαστάρι της δημιουργικότητας, η έναρξη ενός νέου σχεδίου; Δεν υποδηλώνεται πια σε αυτό το εμφανές χάος η δομή της Ραγιουέλα;

Ματωμένος γάμος

Σ’ αυτή τη χορευτική στροβιλώδη ποιητική, με την τελική σιωπηλή της μονομαχία με το σουγιά, αυτό το τελετουργικό το εύκολα σχετιζόμενο με το γιαπωνέζικο θέατρο, αποτίει φόρο τιμής στο προ-λεκτικό, στο «ανείπωτο». Στη σκηνή του θανάτου των δυο αντίζηλων μπροστά στην ερωμένη, η διάταξη στο φόντο των τριών ηρώων, ντυμένων με συνδυασμούς άσπρου και μαύρου, σκιαγραφεί ένα τρίγωνο (ερωτικό) που θυμίζει τα πλήκτρα ενός πιάνου σπασμένα από τα σφυροκοπήματα της ζωής.

Σημείωση: Τα συγκεντρωμένα κείμενα στη σειρά Ισοδυναμίες αποτελούν μέρος ενός βιβλίου με τίτλο Αποσπασματικά, που βρίσκεται σε τελική φάση προετοιμασίας.