Μετά από 84 χρόνια κρατάμε στα χέρια μας το βιβλίο το Ρώσου συγγραφέα Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν Εμείς που βγήκε από τις Eκδόσεις Εξάρχεια. Θα μπορούσε κανείς να υποθέτει ότι το βιβλίο ειρωνεύεται το τότε ρώσικο σοσιαλισμό, και επιμέρους είναι έτσι, αν και ο συγγραφέας δεν χρησιμοποιεί καμία από τις συνηθισμένες λέξεις του λεξιλογίου της εποχής εκείνης. Ούτε μπλέκεται με εκφράσεις και λέξεις από την κομμουνιστική ιδεολογία. Εκτός από την επανάσταση. Περιγράφει απλώς ένα κράτος του μέλλοντος που μπορεί να υπάρξει, αλλά…
Μία ενδιαφέρουσα, πολύ ενδιαφέρουσα επιστημονική φαντασία.
«Είστε άρρωστος. Αναπτύσσετε ψυχή…», λέει στον ήρωα D-503 ο γιατρός. Ψυχή; Εδώ αρχίζει ο αναγνώστης να υποψιάζεται κάτι…
«…Είναι ηλίθιο αυτό. Μα δεν βλέπετε ότι αυτό που σχεδιάζεται είναι η επανάσταση;» ρωτάει ο κατασκευαστής του ολοκληρωτή, ο ήρωας μας D-503 την Ι -330. Μα τι ονόματα είναι αυτά;
«Γιατί είναι ηλίθιο αυτό», ρωτάει εκείνη.
«Ηλίθιο γιατί δεν μπορεί να υπάρξει επανάσταση. Γιατί η δική μας επανάσταση – τώρα μιλάω εγώ όχι εσείς – ήταν και η τελευταία, και δεν μπορεί να υπάρξει άλλη επανάσταση πέρα απ’ αυτήν. Όλοι το ξέρουν», απαντάει ο κατασκευαστής του ολοκληρωτή.
Η απάντηση της Ι-330: «Αγαπητέ μου είστε μαθηματικός. Και ακόμα περισσότερα είστε φιλόσοφος των μαθηματικών. Πείτε μου λοιπόν ποιος είναι ο τελευταίος αριθμός:»
«Ο ποιος..;»
«Ναι ο έσχατος, το αποκορύφωμα, ο απόλυτα μεγαλύτερος».
«Μα το σύνολο των αριθμών είναι άπειρο, πώς μπορεί να υπάρξει τελευταίος;»
«Και πως μπορεί να υπάρξει η τελευταία επανάσταση; ΟΙ επαναστάσεις είναι άπειρες…»
«Τα παιδιά είναι οι μόνοι τολμηρή φιλόσοφοι. Και οι τολμηροί φιλόσοφοι θα είναι για πάντα παιδιά… Έχετε λοιπόν δίκαιο, είναι μία παιδιάστικη ερώτηση, όπως και θα έπρεπε να είναι. Και μετά;»
«Μετά τίποτα. Τέλος. Σε όλο το σύμπαν ομοιότητα κατανεμημένη παντού. Αυτό είναι ακριβώς αυτό που συζητάμε – εντροπία, ψυχολογική εντροπία. Δεν καταλαβαίνεται ότι μόνο οι διαφορές, οι διαφορές θερμοκρασιών, μόνο οι θερμικές αντιθέσεις είναι αυτές που συντηρούν τη ζωή;» Ρωτάει εκείνη.
Αυτή ο παράγραφος είναι μάλλον το αποκορύφωμα όλου του μυθιστορήματος. Αλλά έχει και άλλο. Οι αρχαίοι (οι γήινοι) σχεδιάζουν να κλέψουν τον ολοκληρωτή.
Ο Μεγάλος Ευεργέτης, ο μόνος, εκτός από τους Φρουρούς, που μπορεί στο μυθιστόρημα να παρομοιαστεί με υπαρκτό στοιχείο, τον Στάλιν, αναγγέλλει ότι η επιστήμη βρήκε επιτέλους το κέντρο της φαντασίας στον εγκέφαλο. Σε ένα μικρό και άθλιο εγκεφαλικό νευρώνα. Εκθέτετε αυτόν τον νευρώνα σε τρεις δώσεις ακτινών Χ και έχετε θεραπευτεί από τη φαντασία. Για πάντα…
Το μυθιστόρημα αρχίζει σαν να μη είχε πλοκή. Πράσινος τοίχος με τις φυσαλίδες των τρούλων που φυλάει την πόλη, διάφανα, από γυαλί φτιαγμένα σπίτια, ώρες ύπνου προβλεπόμενες από τον πίνακα, πενήντα προβλεπόμενα αναμασήματα ανά μπουκιά, Φρουροί, η Μηχανή του Ευεργέτη, ροζ εισιτήρια για προγραμματισμένες συνουσίες.
Τα ενδιαφέροντα αρχίζουν όταν ο D-503 ερωτεύεται και βρίσκεται ξαφνικά με το αντικείμενο του πόθου του σε μία Αρχαία Οικεία. Αλλά ο αναγνώστης δεν πήρε χαμπάρι ακόμα τίποτα.
Σιγά σιγά συνειδητοποιεί ότι η Ι-331 είναι συνδεμένη με τον έξω κόσμο των αρχαίων που πατάνε στο γρασίδι και όχι σε γυαλί, υπάρχουν εκεί πουλιά και φύλλα δέντρων. Η Ι-331 τυλίγει τον κατασκευαστή στα σχέδια τους.
Θα προλάβουν να πάρουν των ολοκληρωτή πριν κάνουν όλοι την εγχείρηση της φαντασίας και θα γίνουν για πάντα λογικοί ίσον απόλυτα ευτυχισμένοι;
Και από κει και πέρα εκτυλίσσονται οι ανατροπές επί ανατροπών. Λες, εδώ θα τελειώσει το βιβλίο… Όχι, έχει κι άλλο κι άλλο. Αλλά ας μη χαλάσουμε την περιέργεια των αναγνωστών.
Το μόνο που θα αναφέρουμε ακόμα είναι η ανακάλυψη ενός μαθηματικού ότι το σύμπαν δεν μπορεί να είναι άπειρο γιατί η υλική μάζα θα ήταν μηδέν.
Υ.Γ: Σήμερα φανταζόμαστε το σύμπαν ως παλλόμενο ζωντανό οργανισμό, όπως είναι και οι ζωή, παλλόμενη.
Κανένα κοινωνικό καθεστώς δεν πρόκειται να κάνει τα λάθη που είχαν γίνει πια, υποθέτουμε. Απλά να πάλλεται σε κύματα επαναστάσεων και αρνήσεων των επαναστάσεων…
Κρίμα που το βιβλίο Εμείς βγήκε το 1927 σε ένα περιοδικό του εξωτερικού γιατί μπορούσε με την ανθούσα φαντασία του να αποτελέσει μία πηγή έμπνευσης για άλλους Ρώσους συγγραφείς και να πάει τη ρώσικη κοινωνία παρά πέρα. Με τη δύναμη της τέχνης που ο Στάλιν τόσο ακρωτηρίασε. Στον ίδιο τον Ζαμιάτιν επετράπη χάρη, στον Μάξιμ Γκόρκι να φύγει στο εξωτερικό και να μην εκτελεστεί μα ακριβώς στην πατρίδα του ήταν χρήσιμη η δουλειά του. Ο μεγάλος Ευεργέτης δεν το κατάλαβε γιατί νόμιζε ότι η Επανάσταση του 1917 ήταν η τελευταία…. Οι οποία οδηγούσε στον Παράδεισο επί της Γης. Αλλά με τη Χριστιανική έννοια.
Παρεμπιπτόντως, ο συγγραφέας καταλήγει σε ένα άμεσο (διαλεκτικό) συμπέρασμα: «Όχι, ευτυχώς δεν είναι παραλήρημα. Όχι, δυστυχώς, δεν είναι παραλήρημα».
