Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 20

Περαίωση του Πέτρου Μάρκαρη

Περαίωση, Μυθιστόρημα, Πέτρος Μάρκαρης, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2011


Η καθιέρωση, ή αλλιώς 'αναβάθμιση', του αστυνομικού μυθιστορήματος εντός αυτού που ονομάζουμε λογοτεχνία ή 'σοβαρή λογοτεχνία' αποτελεί αναμφίβολα τη μεγαλύτερη επιτυχία του. Ταυτόχρονα αποτελεί και μια δικαίωση των αντικειμένων των πολιτισμικών σπουδών (cultural studies), που συμπεριλαμβάνουν μεταξύ άλλων ό,τι δε θεωρείται ταξινομήσιμο στις επίσημες δομές και μελέτες, εν προκειμένω ό,τι δε συμπεριλαμβάνεται στη σοβαρή και υψηλή τέχνη. Κατά ένα τρόπο αποτελεί μια εκδίκηση της παρά-τέχνης που παλαιότερα συμπεριλάμβανε τα αστυνομικά λογοτεχνήματα, τα βιβλία και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, τα κόμιξ. Το παλαιότερο 'νουάρ', από ένας λόγος του περιθωρίου, επανεμφανίζεται αυτή τη φορά με κάθε επισημότητα.

Σε αυτό το πέρασμα συνετέλεσε ασφαλώς η ενσωμάτωση της κοινωνικής διάστασης στο ξετύλιγμα της 'αστυνομικής' αφήγησης. Το αστυνομικό μυθιστόρημα ξεπέρασε τον αυτισμό του μονοδιάστατου 'who done it?', και έτσι μπόρεσε να εκμεταλλευτεί καλύτερα το μεγάλο του πλεονέκτημα: την αμιγώς ανθρωποκεντρική του υφή. Οι καταστάσεις εγκλήματος, και γενικότερα παρανομίας συγκροτούν μια θαυμάσια ευκαιρία για την ανάπτυξη των χαρακτήρων και των καταστάσεων, μεταξύ άλλων επειδή αποτελούν πόλο έλξης εξ αιτίας της προβολής του απαγορευμένου και της εξαίρεσης.

Μεγάλο μερίδιο στην παραπάνω καθιέρωση και επιτυχία διατηρούν συγγραφείς όπως ο Ζορζ Σιμενόν, ο Τζον Λε Καρέ, ο Ιαν Ράνκιν, ο Πάικο Ιγνάσιο Ταίμπο, o Αντρέα Καμιλιέρι και κοντά σε αυτούς και του δικού μας, μεταφρασμένου και ευπώλητου στο εξωτερικού, Πέτρου Μάρκαρη. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο Περαίωση αποτελεί κατά την άποψη μου την πιο έγκαιρη ενδοχώρια αφήγηση για την περίοδο της κρίσης. Είναι γνωστή άλλωστε η δυσκολία να μιλήσει η λογοτεχνία τη γλώσσα της τρέχουσας εποχής, καθώς συνηθίζει να την αναπαριστά εκ των υστέρων ή ακόμα και να την προοιωνίζει. Κατά τα άλλα, οι προσπάθειες να μιλήσουν οι συγγραφείς για την κρίση σήμερα συνήθως λαμβάνει χώρα περισσότερο με την προσδοκία του επίκαιρου που κρύβει πίσω του μια εμπορική επιτυχία. Η Περαίωση, έχοντας ήδη επιτύχει μια αξιοσημείωτη πορεία σε πωλήσεις, αποτελεί το δεύτερο βιβλίο της 'Τριλογίας της Κρίσης' που έχει προαναγγείλει ο συγγραφέας – προηγήθηκαν τα Ληξιπρόθεσμα Δάνεια και ακολουθεί το Ψωμί Παιδεία Ελευθερία.

Ο γνωστός από τα προηγούμενα βιβλία αστυνόμος Χαρίτος, βρίσκεται αντιμέτωπος στην Περαίωση με ένα παράξενο και ιδιοφυή δολοφόνο: ο νέος του αντίπαλος δημοσιοποιεί τα ονόματα φοροφυγάδων και μεγαλοφειλετών του δημοσίου. Εάν αυτοί δεν καταβάλλουν στο κράτος τα οφειλόμενα, τα οποία μάλιστα έχει υπολογίσει με ακρίβεια ο ίδιος, απειλούνται με αυτή την ιδιότυπη περαίωση από μέρους του, δηλαδή με θανάτωση. Η θανάτωση λαμβάνει χώρα με πανομοιότυπο τελετουργικό τρόπο, τα πτώματα βρίσκονται  σε αρχαιολογικούς χώρους συνοδευόμενα με σημειώματα που περιλαμβάνουν αποφθέγματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Ορισμένοι λοιπόν οφειλέτες εκτελούνται, 'περαιώνονται', άλλοι όμως παραδειγματίζονται και πραγματοποιείται μια μαζική εισροή χρημάτων στο κρατικό ταμείο! Ο δολοφόνος τείνει να γίνει να λαϊκός ήρωας, έχει ήδη αποκτήσει το προσωνύμιο 'εθνικός εισπράκτορας', η κυβέρνηση βρίσκεται σε καθεστώς πανικού κι ο Χαρίτος παίζει το κεφάλι του καθώς βρίσκεται σε αναμονή ενδεχόμενης προαγωγής αλλά και οικογενειακής δυσχέρειας καθώς η κόρη του ετοιμάζεται -όπως και χιλιάδες άλλοι νέοι της χώρας- να ξενιτευθεί για μια θέση εργασίας που θα ανταποκρίνεται στα μορφωτικά της προσόντα. Ταυτόχρονα διέπεται από  εσωτερικό συνειδησιακό ζήτημα σχετικά με την 'έσχατη' λύση που προβάλλει ο εθνικός φοροεισπράκτορας και δείχνει εν τέλει να έχει μια κάποια αποτελεσματικότητα. Σε αυτό το 'παιχνίδι' μυαλού που θα παίξει μαζί του, ο Χαρίτος θα έχει συμμάχους ανθρώπους της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, ψυχολόγους, λαγωνικά του ΣΔΟΕ, της ΕΥΠ, δίχως πάντα να είναι ξεκάθαρο αν εν τέλει βοηθούν στο ξεδιάλυμα της υπόθεσης ή την περιπλέκουν επιπλέον. Και ασφαλώς έρχεται αντιμέτωπος με τον πανικό της πολιτικής εξουσίας που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι η διαιώνιση και η αναπαραγωγή της. Δείχνει λοιπόν να βρίσκεται στο σκοτάδι, με μοναδικά ασφαλή δεδομένα το ένστικτό του και το αγαπημένο του λεξικό του Δημητράκου...

Η σύμπλεξη αστυνομικού, κοινωνικού και 'προσωπικού' μυθιστορήματος στον Μάρκαρη επιτυγχάνεται έξοχα. Έτσι, οι τετρακόσιες και πλέον σελίδες κυλούν ευχάριστα, γρήγορα, δίχως όμως να μπορούν να χαρακτηριστούν εύπεπτες ή απλουστευμένες. Αναμφίβολα η Περαίωση είναι ένα από τα καλύτερα -αν όχι το καλύτερο- πεζογραφήματα του 2012 που μας εγκαταλείπει.

Ιορδάνης Κουμασίδης