The Next 100 Years: A Forecast for the 21st Century, Μελέτη, Τζωρτζ Φρήντμαν, Εκδόσεις Ενάλιος, 2012 [Knopf Doubleday Publishing Group, 2009]
ΠΡΟΛΟΓΟΣΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Φανταστείτε ότι ζούσατε το καλοκαίρι του 1900, και κατοικούσατε στο Λονδίνο, την τότε πρωτεύουσα του κόσμου. Η Ευρώπη κυβερνούσε το Ανατολικό Ημισφαίριο. Δεν υπήρχε σχεδόν κανένα μέρος που, αν όχι άμεσα, να μην ελεγχόταν έμμεσα από μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Η Ευρώπη είχε ειρήνη και απολάμβανε μια άνευ προηγουμένου ευημερία. Μάλιστα, η ευρωπαϊκή αλληλεξάρτηση λόγω του εμπορίου και των επενδύσεων ήταν τόσο μεγάλη ώστε σοβαροί άνθρωποι ισχυρίζονταν ότι ο πόλεμος ήταν κάτι αδύνατο –και αν όχι αδύνατο, ότι θα τελείωνε μερικές μόνο εβδομάδες μετά την έναρξή του– επειδή οι παγκόσμιες οικονομικές αγορές δεν θα μπορούσαν να αντέξουν την πίεση. Το μέλλον έμοιαζε καθορισμένο: μια ειρηνική, ευημερούσα Ευρώπη θα κυβερνούσε τον κόσμο.
Τώρα φανταστείτε τον εαυτό σας το καλοκαίρι του 1920. Η Ευρώπη έχει διχαστεί από έναν βασανιστικό πόλεμο. Η ήπειρος έχει γίνει κομμάτια. Οι αυστρο-ουγγρικές, γερμανικές και οθωμανικές αυτοκρατορίες χάθηκαν και εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν σε ένα πόλεμο που κράτησε χρόνια. Ο πόλεμος τελείωσε όταν παρενέβη ένας αμερικανικός στρατός ενός εκατομμυρίου αντρών – ένας στρατός που ήρθε και αμέσως μετά έφυγε. Ο κομμουνισμός επικράτησε στη Ρωσία, αλλά δεν ήταν ξεκάθαρο αν θα επιβίωνε. Οι χώρες που βρίσκονταν στην περιφέρεια της ευρωπαϊκής δύναμης, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία, ξαφνικά αναδύθηκαν ως υπερδυνάμεις. Αλλά ένα πράγμα ήταν βέβαιο – η συνθήκη ειρήνης που είχε επιβληθεί στη Γερμανία εγγυόταν ότι δεν θα εμφανιζόταν και πάλι σύντομα.
Φανταστείτε το καλοκαίρι του 1940. Η Γερμανία όχι μόνο είχε εμφανιστεί ξανά αλλά είχε κατακτήσει τη Γαλλία και είχε υπό τον έλεγχό της την Ευρώπη. Ο κομμουνισμός είχε επιβιώσει και η Σοβιετική Ένωση ήταν τώρα σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας. Η Μεγάλη Βρετανία αντιστεκόταν μόνη της στη Γερμανία, και κατά την άποψη των πιο συνετών ανθρώπων, ο πόλεμος είχε τελειώσει. Ακόμα κι αν δεν επρόκειτο να υπάρξει ένα χιλιετές Ράιχ, η μοίρα της Ευρώπης είχε σίγουρα αποφασιστεί για έναν αιώνα. Η Γερμανία θα κυριαρχούσε στην Ευρώπη και θα κληρονομούσε την αυτοκρατορία της.
Φανταστείτε τώρα το καλοκαίρι του 1960. Η Γερμανία έχει γνωρίσει μια συντριπτική ήττα στον πόλεμο, καθώς ηττήθηκε λιγότερο από πέντε χρόνια μετά την έναρξή του. Η Ευρώπη βρισκόταν υπό κατοχή, χωρισμένη στη μέση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση. Οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες κατέρρεαν, και οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση ανταγωνίζονταν για το ποια από τις δύο θα ήταν η κληρονόμος τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν περικυκλώσει τη Σοβιετική Ένωση και, με ένα τεράστιο οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων, μπορούσαν να την εξολοθρεύσουν μέσα σε μερικές ώρες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αναδείχθηκαν σε παγκόσμια υπερδύναμη. Κυριαρχούσαν σε όλους τους ωκεανούς του κόσμου, και με την πυρηνική τους ισχύ μπορούσαν να επιβάλλουν τους όρους τους σε οποιονδήποτε στον κόσμο. Η ισοπαλία ήταν το καλύτερο στο οποίο θα μπορούσε να ελπίζει η Σοβιετική Ένωση – εκτός κι αν οι Σοβιετικοί εισέβαλλαν στη Γερμανία και κατακτούσαν την Ευρώπη. Αυτός ήταν ο πόλεμος για τον οποίο ετοιμάζονταν όλοι. Και στο πίσω μέρος του μυαλού όλων, οι Μαοϊστές Κινέζοι, που θεωρούνταν φανατικοί, αποτελούσαν τον άλλο κίνδυνο.
Τώρα φανταστείτε το καλοκαίρι του 1980. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ηττηθεί σε έναν επταετή πόλεμο – όχι από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά από το κομμουνιστικό Βόρειο Βιετνάμ. Όλοι θεωρούσαν ότι η χώρα βρισκόταν υπό υποχώρηση, το ίδιο θεωρούσε και η ίδια για τον εαυτό της. Αφού εκδιώχθηκε από το Βιετνάμ, μετά εκδιώχθηκε και από το Ιράν, όπου όλα έδειχναν ότι οι πετρελαιοπηγές, τις οποίες δεν έλεγχαν πλέον οι ΗΠΑ, θα έπεφταν στα χέρια της Σοβιετικής Ένωσης. Για να περιορίσουν τη Σοβιετική Ένωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες σύναψαν συμμαχία με τη Μαοϊκή Κίνα – οι πρόεδροι της Αμερικής και της Κίνας πραγματοποίησαν μια φιλική συνάντηση στο Πεκίνο. Όλα έδειχναν ότι μόνο αυτή η συμμαχία θα κατάφερνε να περιορίσει την πανίσχυρη Σοβιετική Ένωση, η οποία έδειχνε να γίνεται όλο και πιο ισχυρή.
Φανταστείτε τώρα το καλοκαίρι του 2000. Η Σοβιετική Ένωση έχει καταρρεύσει ολοκληρωτικά. Η Κίνα είναι ακόμα κομμουνιστική κατ’ όνομα αλλά στην πράξη έχει γίνει καπιταλιστική. Το ΝΑΤΟ έχει εισχωρήσει στην Ανατολική Ευρώπη και ακόμα και στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Ο κόσμος ευημερεί και επικρατεί ειρήνη. Όλοι ήξεραν ότι οι γεωπολιτικοί παράγοντες ήταν δευτερεύοντες σε σχέση με τους οικονομικούς παράγοντες, και τα μοναδικά προβλήματα που υπήρχαν ήταν τοπικά σε χαμένες υποθέσεις όπως η Αϊτή ή το Κόσοβο.
Μετά ήρθε η 11η Σεπτεμβρίου 2001, και ο κόσμος γύρισε ξανά το κεφάλι του.
Ως ένα σημείο, σε ό,τι αφορά το μέλλον, το μοναδικό πράγμα για το οποίο μπορεί να είναι κανείς σίγουρος είναι ότι η κοινή λογική θα κάνει λάθος. Δεν υπάρχει κάποιος μαγικός εικοσαετής κύκλος͘ δεν υπάρχει κάποια απλοϊκή δύναμη που κυβερνά αυτό το μοτίβο. Απλά, τα πράγματα που μοιάζουν τόσο μόνιμα και κυρίαρχα, μπορούν σε οποιαδήποτε στιγμή στην ιστορία να αλλάξουν με εκπληκτική ταχύτητα. Οι εποχές έρχονται και φεύγουν. Στις διεθνείς σχέσεις, ο κόσμος του τώρα δεν θα έχει καμία σχέση με τον κόσμο σε είκοσι χρόνια… ή και λιγότερα. Δύσκολα μπορούσε να φανταστεί κανείς την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, και αυτό ακριβώς είναι το θέμα. Η συμβατική πολιτική ανάλυση πάσχει από μια βαθιά έλλειψη φαντασίας. Φαντάζεται ότι τα περαστικά σύννεφα είναι μόνιμα και δεν βλέπει τις ισχυρές, μακροπρόθεσμες αλλαγές που λαμβάνουν χώρα με έναν εμφανέστατο τρόπο.
Αν ήμασταν στην αρχή του εικοστού αιώνα, θα ήταν αδύνατο να προβλέψουμε τα συγκεκριμένα γεγονότα που μόλις παρέθεσα. Αλλά υπάρχουν κάποια πράγμα που θα μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί – και μάλιστα, αυτό ακριβώς συνέβη. Για παράδειγμα, ήταν εμφανές ότι η Γερμανία, η οποία ενώθηκε το 1871, ήταν μια μεγάλη δύναμη σε μια ανασφαλή θέση (παγιδευμένη ανάμεσα στη Ρωσία και τη Γαλλία) και ήθελε να επαναπροσδιορίσει τα ευρωπαϊκά και παγκόσμια συστήματα. Οι περισσότερες διαμάχες στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα αφορούσαν τη θέση της Γερμανίας στην Ευρώπη. Ενώ ο χρόνος και ο τόπος των πολέμων δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί, η πιθανότητα ότι θα γινόταν ένας πόλεμος μπορούσε να προβλεφθεί από πολλούς Ευρωπαίους, και όντως τον προέβλεψαν.
Το πιο δύσκολο μέρος αυτής της εξίσωσης θα ήταν η πρόβλεψη ότι οι πόλεμοι θα ήταν τόσο καταστροφικοί και ότι μετά το τέλος του πρώτου και του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, η Ευρώπη θα έχανε την αυτοκρατορία της. Αλλά υπήρχαν κάποιοι, ιδιαίτερα μετά την εφεύρεση του δυναμίτη, που προέβλεψαν ότι ο πόλεμος θα ήταν πλέον καταστροφικός. Αν η πρόγνωση πάνω στην τεχνολογία είχε συνδυαστεί με την πρόγνωση πάνω στη γεωπολιτική, είναι πολύ πιθανό να είχε προβλεφθεί η διάλυση της Ευρώπης. Το σίγουρο είναι ότι η άνοδος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας είχε προβλεφθεί τον δέκατο ένατο αιώνα. Τόσο ο Αλέξης ντε Τοκβίλ όσο και ο Φρίντριχ Νίτσε προβλέπουν την υπεροχή αυτών των δύο χωρών. Έτσι, στις απαρχές του εικοστού αιώνα, θα ήταν δυνατόν να προβλέψει κανείς τη γενική του εικόνα, με πειθαρχία και λίγη τύχη.
