Η συντακτική ομάδα του περιοδικού Vakxikon.gr προτείνει στη Λέσχη ανάγνωσης Νοεμβρίου, τα παρακάτω βιβλία:
Εξοχικό με πισίνα, μυθιστόρημα, Χέρμαν Κοχ, μτφρ. Ινώ βαν Ντάικ-Μπαλτά, εκδόσεις Μεταίχμιο 2015
Τι κάνουν οι γείτονες της διπλανής πόρτας όταν κανείς δεν τους βλέπει; Με τι καταγίνονται οι ευυπόληπτοι των καλών προαστίων όταν μέσα στις φλέβες τους αρχίζει να κυλάει το οξύ του ζωώδους ορμέμφυτου; Κάτω από τη λεπτή επιφάνεια της τριζάτης επιδερμίδας, υπάρχει ένας λάκκος αγριότητας που σκάβεται καθημερινά και άοκνα – επάλληλες στρώσεις καταπιεσμένης οργής, τύψεων που δεν βρήκαν πρόσφορη δίοδο να διοχετευτούν σε άλλου είδους περισπάσεις. Ο ίλιγγος της βιαιότητας και του εξανδραποδισμού δεν διαλέγει κεφάλια για να καρφωθεί. Μπορεί να συμβεί στον οποιοδήποτε – συμβαίνει.
Ο Χέρμαν Κοχ μάς είχε προϊδεάσει με το έξοχο «Δείπνο» και τώρα στο «Εξοχικό με πισίνα» αποφασίζει να σκάψει ακόμη περισσότερο στην αχανή ενδοχώρα του ανθρώπινου μυαλού. Παίζει μαζί του; Δεν χρειάζεται – το κάνει, σχεδόν αταβιστικά, το ίδιο το μυαλό των ηρώων του.
Η τυπολογία τους είναι εξόχως ενδιαφέρουσα: ένας γιατρός, μια εύτακτη οικογένεια (έτσι όπως η επιφάνεια των πραγμάτων ορίζει), ένας γνωστός ηθοποιός που παρά τις μπρουτάλ εξάρσεις του παραμένει ζωηρά γοητευτικός, η ευειδής γυναίκα του, τα καλοζωισμένα παιδιά τους, ένας επιτυχημένος σκηνοθέτης, αλλά και ένθερμος «καταναλωτής» νεανικών στάρλετ, όμορφα κορίτσια, τρυφηλή ζωή και αίφνης όλα αρχίζουν να ραγίζουν. Προσοχή: στον Κοχ τα πράγματα δεν πέφτουν στο κενό από τη μια στιγμή στην άλλη – προηγείται πάντα ένας διφορούμενος μετεωρισμός που άλλοτε δείχνει να ετοιμάζει τον πρωταγωνιστή για την ολική κατεδάφιση και άλλοτε του υπόσχεται πως θα τον σώσει. Και η ρωγμή προοδευτικά μεγαλώνει και γίνεται χάσμα και κάποια στιγμή αυτό καταπίνει ό,τι βρει μπροστά του. Τα μυθιστορήματα του Κοχ είναι σαν μια βρύση τρέχει στάγδην: δεν μιλάμε για κρουνό, αλλά για σταγόνα που λεπτό το λεπτό, χρόνο με το χρόνο διαβρώνει ακόμη και την πιο τραχιά επιφάνεια. Όντως, οι «επιφάνειες» αυτών των ανθρώπων μπορεί να ξεγελούν στο πρώτο άγγιγμα, αλλά στην πραγματικότητα είναι καμωμένες από υλικό αποκαρωμένο από τη ζέστη των εσωτερικών αντιφάσεών τους.
Ο Μαρκ Σλόσερ, ο κεντρικός ήρωας, είναι ένας οικογενειακός γιατρός επωνύμων. Δεν πρόκειται για μια διάνοια της επιστήμης, έχει περιορίσει την καριέρα του σε μια τετριμμένη διευθέτηση που καταλήγει να αντιμετωπίζει τους ασθενείς του με μια μηχανιστική απάθεια (σχεδόν αντι-ανθρώπινη), τους βλέπει σαν κρέατα που πάσχουν, σαν κτήρια που καταρρέουν, σαν μηχανές που χάνουν λάδια. Κατά βάθος εχθρεύεται την επιτυχία τους (οι περισσότεροι είναι επιφανείς των τεχνών). Κατά τα λοιπά είναι ένας καλός οικογενειάρχης: με τη γυναίκα του, τις δύο κόρες του, την εύκολη, ευθύγραμμη ζωή του.
Αυτό που δεν μπορεί να ξεκλειδώσει από μέσα του είναι η έμμονη ιδέα του για τον ζωώδη, αλλά και συνάμα γοητευτικό ηθοποιό Ραλφ Μέγιερ τον οποίο έχει και ασθενή. Δεν θέλει να το παραδεχθεί, αλλά επιθυμεί σφόδρα να περπατήσει με τα παπούτσια του βρυχώμενου, ερωτιδέα Ραλφ που ορέγεται τη γυναίκα του. Κάποια στιγμή δέχεται την πρόσκληση να κάνουν κοινές διακοπές στο εξοχικό που έχει νοικιάσει ο Ραλφ με τη δική του οικογένεια. Κι εκεί αρχίζει η ρωγμή να ανοίγει σιγά σιγά. Εκεί ξεδιπλώνεται και ο ωμός παροξυσμός του Σλόσερ. Γίνεται κυνηγός και θήραμα ταυτόχρονα. Το πρόσχημα του πολιτισμού και των καλών τρόπων καταπέφτει. Γίνεται, δε, κουρέλι όταν η μεγάλη του κόρη, έπειτα από μια νυχτερινή έξοδο που υποσχόταν ξέφρενο γλέντι, θα βρεθεί βιασμένη. Εκεί η ρωγμή γίνεται κρατήρας. Ο Σλόσερ γίνεται ο αρχηγός της αγέλης που θέλει να εκδικηθεί, να υπερισχύει του αντιπάλου, να πληρώσει με ανάλογο νόμισμα. Αρχίζει να υποψιάζεται τους πάντες, να κυνηγάει δαίμονες και σκιές. Φτάνει στο σημείο να προκαλέσει ανυπολόγιστη ζημιά στον Ραλφ που πάσχει από καρκίνο, αφήνοντάς τον στη μοίρα του. Καταπατά ακόμη και τον όρκο του στον Ιπποκράτη, τυφλωμένος από την άγρια χαρά του να πάρει το αίμα του πίσω. Ό,τι θα συμβεί από εκεί και μετά θα πάρει τη μορφή χιονοστιβάδας. Η μια αποκάλυψη θα ακολουθήσει την άλλη: το κουβάρι ξετυλίγεται βαθμηδόν, οι ήρωες πέφτουν σε μια νάρκη ευμετάβολης τρέλας που δεν φτάνει στο σημείο του ουρλιαχτού, αλλά μονίμως υποβόσκει. Είναι σαν μια μονότονη μουσική που τείνει να εξελιχθεί σε μαρτύριο. Οι ανατροπές στο τέλος αντί να ορίζουν μια νέα συνειδητοποίηση, αφήνουν τους «μάρτυρες» απογυμνωμένους και αβοήθητους απέναντι στο χειρότερο εχθρό: τον ίδιο τους τον εαυτό. Άπαξ και το Κουτί της Πανδώρας ανοίξει, τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει την καταστροφή.
Ο Κοχ στήνει ένα εμπρηστικό ψυχολογικό θρίλερ που σε υποβάλλει στο ρυθμό του. Οι βελονιές του είναι βαθιές και αφήνουν σημάδια. Σε αυτόν που τις υφίσταται και σε εκείνον που απλώς στέκει ως παρατηρητής και τις διαβάζει.
Ο σαρκασμός και η λεπτή ειρωνεία δίνουν τη θέση τους στη σκληρότητα και την αχαλιναγώγητη δέσμη βίας. Και όλα αυτά μαζί συγκροτούν ένα σώμα άγριας επίγνωσης. Τουτέστιν: ecce hommo.
Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στην Ινώ βαν Ντάικ-Μπαλτά που μας έχει μεταφέρει στα ελληνικά, με θαυμαστό τρόπο, κι άλλους συγγραφείς από τις Κάτω Χώρες.
Διονύσης Μαρίνος
Το όνειρο: Η αντανάκλαση του χρόνου, μυθιστόρημα, Γιώργος Ν. Μανιάτης, εκδόσεις Ψυχογιός 2015
Το μυθιστόρημα του Γιώργου Ν. Μανιάτη «Το όνειρο», αποτελεί χωρίς αμφιβολία την τοιχογραφία μίας σημαντικής εποχής της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Μέσα από την πορεία μίας οικογένειας, ο αναγνώστης ακολουθεί σημαντικά γεγονότα, τα οποία «στοίχειωσαν» την Ελλάδα και χάραξαν τη μελλοντική της πορεία. Τους πρωταγωνιστές του αποτελούν, η οικογένεια Σταμέλου, μία οικογένεια η οποία βιώνει τις καθημερινές αγωνίες αλλά ταυτόχρονα έχει και ουσιαστική συμμετοχή στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της χώρας. Η Άννα, η ηρωΐδα του βιβλίου, προσπαθεί να ξεπεράσει τη σωματική και ψυχική φθορά, από τη δολοφονική επίθεση του ταγματασφαλίτη γείτονά της. Η υπόλοιπη οικογένειά της ακολουθεί διαφορετικές τροχιές, με τη συμμετοχή σε μυστικές υπηρεσίες, τη φυγή στο εξωτερικό, τις επαγγελματικές και προσωπικές επιτυχίες και αποτυχίες.
Θέματα τεράστιας σημασίας για τη σύγχρονη Ελλάδα, όπως η πορεία της χώρας και η καθημερινότητα των Ελλήνων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς και τα τραύματα που δημιούργησε ο εμφύλιος πόλεμος σε μία χώρα η οποία ήδη ταλαιπωρείται και κλυδωνίζεται. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, λοιπόν, μας ξεναγεί σε μία ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας, τα γεγονότα της οποίας οφείλουμε, κυρίως σε μία εξίσου ταραχώδη παροντική ελληνική πραγματικότητα να γνωρίζουμε όλοι.
Αλεξία Νταμπίκη
Η σωστή γωνία και άλλα διηγήματα, Κώστας Μπραβάκης, εκδόσεις Ars Poetica 2015
Τον τελευταίο καιρό, εκδίδονται αρκετές συλλογές διηγημάτων από ταλαντούχους λογοτέχνες, που παρουσιάζουν πρωτοτυπία και διαβάζονται ευχάριστα. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η συλλογή διηγημάτων του Κώστα Μπραβάκη: «Η σωστή γωνία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ars Poetica.
Το πρώτο, που παρατηρούμε είναι πως τα περισσότερα διηγήματα είναι εμπνευσμένα από ένα άλλο είδος τέχνης, τη μουσική. Έτσι βλέπουμε στους πρωταγωνιστές των διηγημάτων έναν σολίστ κιθάρας, μια πρώην σοπράνο, έναν τενόρο, όπου όλοι μαζί, όπως εύστοχα επισημαίνεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «συνθέτουν μια όπερα δωματίου με την ορχήστρα εκτός ορίων». Αλλά, και οι περιγραφές είναι τόσο γλαφυρές και οι λέξεις, που χρησιμοποιούνται περιέχουν έναν εσωτερικό ρυθμό, που είναι σα να απολαμβάνουμε μια μουσική συμφωνία. Ο Κώστας Μπραβάκης καταφέρνει να παντρέψει την μουσική σύνθεση, τέχνη, που για χρόνια υπηρετεί με επιτυχία, με την συγγραφή και το αποτέλεσμα είναι ευανάγνωστο και αρμονικό. Αξίζει να σταθούμε στο διήγημα: «Μια μέρα μαζί μου», όπου ένας άστεγος τενόρος μας αφηγείται την ιστορία του με χιούμορ και αυτοσαρκασμό.
Αλλά και τα διηγήματα, που δεν έχουν μουσικές αναφορές, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Ενδεικτικά αναφέρουμε το διήγημα: «Η σωστή γωνία», όπου ο πρωταγωνιστής έχει πεθάνει και παρακολουθεί αποστασιοποιημένα τις αντιδράσεις των συγγενών, των φίλων και των γειτόνων του από μια διαφορετική οπτική, που όσο ζούσε, δεν μπορούσε να διακρίνει και το διήγημα: «Οι τρεις μέρες του κυρίου Θεόδωρου», όπου μέσα από μια πολύ ζωντανή περιγραφή αναβιώνουν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Θα κλείσουμε εδώ, το όμορφο αυτό αρμονικό ταξίδι στη συλλογή διηγημάτων του Κώστα Μπραβάκη «Η σωστή γωνία», αφήνοντας τον αναγνώστη να περιπλανηθεί στις σελίδες της και να αφεθεί στην μουσικότητα των λέξεών της.
Θεοχάρης Παπαδόπουλος
Ένα κόκκινο μήλο, διήγημα, Κλαίρη, εκδόσεις Ownbook 2015
Στους τοίχους της Φυλακής η άσπρη σταγόνα μού προβάλλει ζωγραφιές: Τον κόσμο όμορφο όπως δε θα ’ναι ποτέ, τον ουρανό καθαρό, το φως δυνατό… Από κάπου προβάλλει η Σκοτεινιά σαν Απειλή, μα το Παιδί μπροστά της, με ένα φύλλο από χρυσάφι στην καρδιά, ατάραχο, ίσως κι αμέριμνο, όπως έπρεπε να ’ναι τα παιδιά, χορεύει στον υπόνομο, που είναι ο κόσμος, όπως πάντα θα ’ναι…
Τρεις φίλοι, η Φωτεινή, η Ελευθερία και ο Παύλος. Και ανάμεσά τους ένας όρκος, ο οποίος συμβολίζεται με ένα κόκκινο μήλο, όπως περιγράφει ο Ναζίμ Χικμέτ στο ποίημά του. Επίσης ανάμεσά τους ο μικρός Αλέξανδρος, ο οποίος συνδέει το πεπρωμένο τους με έναν περίεργο και μοιραίο τρόπο και ο οποίος γνωρίζει τις ρίζες του αλλά και την ίδια τη ζωή μέσα από τα παραμύθια που γράφει γι’ αυτόν η Φωτεινή.
Ή μήπως τα παραμύθια είναι η πραγματικότητα και η πραγματικότητα είναι απλά η φαντασίωση μίας γυναίκας που δεν αντέχει την πραγματικότητα της; Αυτό το ερώτημα θέτει η συγγραφέας «Κλαίρη» στο διήγημά της «Ένα κόκκινο μήλο» από τις εκδόσεις Ownbook, η οποία προσπαθεί και τελικά καταφέρνει με έναν ιδιόμορφο, μελαγχολικό αλλά και συνάμα συγκινητικό τρόπο να απαντήσει.
Η ιστορία των τριών φίλων, λοιπόν, μήπως είναι απλά η προσπάθεια ενός ανθρώπου να αντιμετωπίσει μία ασφυκτική συναισθηματικά πραγματικότητα μέσα από τη δημιουργία μίας εναλλακτικής πραγματικότητας, με μόνη συντροφιά το γράψιμο;
Αλεξία Νταμπίκη
Χωρίς εδώ, ποιήματα, Διονύσης Καρατζάς, εκδόσεις Το Δόντι 2011
Ο ποιητής Διονύσης Καρατζάς μας είναι γνωστός. Όχι μόνο για τα ποιήματά του, αλλά και για την μελοποίηση τους από τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Ηλία Ανδριόπουλο.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στην ευχάριστη θέση να έχουμε στα χέρια μας το βιβλίο του Διονύση Καρατζά «Χωρίς εδώ», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Το Δόντι». Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή, που περιλαμβάνει ποιήματα ολιγόστιχα με πυκνά νοήματα και τέσσερα πεζοποιήματα.
Στη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή αξίζει να σταθούμε για λίγο στον τίτλο: Οι λέξεις χωρίς εδώ παραπέμπουν στον στίχο του Καβάφη: «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ» από το ποίημα «τείχη», όμως, το χωρίς αιδώ σημαίνει χωρίς ντροπή, ενώ το «Χωρίς εδώ» του Διονύση Καρατζά είναι ένα λογοπαίγνιο, που σημαίνει ότι το εδώ και το τώρα είναι κάτι, που δεν υπάρχει.
Μια πρώτη παρατήρηση, που κάναμε διαβάζοντας την ποιητική συλλογή του Διονύση Καρατζά: «Χωρίς εδώ», είναι πως υπάρχουν πλείστες αναφορές στην αγάπη, όχι μόνο την ερωτική, αλλά και την φιλική, την αδερφική, την κοινωνική. Ο ποιητής μας προτρέπει σε εγρήγορση: «Μόνο να είστε ξύπνιοι την ώρα της αγάπης», γράφει, ενώ αλλού θα προτρέψει: «Κοίτα ν’ αγαπηθείς». Όμως, υπάρχουν και ποιήματα, που εκφράζουν την πικρία του ποιητή για την κατάντια της αγάπης, όπως στο ποίημα «μέτρα λιτότητας», όπου με λεπτή και πικρή ειρωνεία θα γράψει: « Το πρωί, στη λαϊκής της γειτονιάς, / πουλάνε φρέσκα όνειρα σε τιμή αγάπης.»
Όμως, υπάρχει και το τίμημα της αγάπης, που για τον Διονύση Καρατζά είναι ο πόνος. «Εσύ όμως να ‘σαι πάντα έτοιμος / γι’ αγάπη και για πόνο», θα γράψει ενώ, αλλού διαβάζουμε σαν συμπέρασμα: «Άλλωστε, το ελάχιστο – σπόρος, σπέρμα, σταγόνα, λέξη – παράγει το μέγιστο, ζωή και θάνατο.»
Ένα ποίημα, που ξεχωρίσαμε από τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή του Διονύση Καρατζά είναι «ο εμπρηστής». Το ποίημα περιέχει πολύ όμορφους και έξυπνους συμβολισμούς, όπως «το δάσος με τις σκιές», που το έκαψαν οι φλόγες, που είχαν ανάψει μέσα στον εμπρηστή. Ο εμπρηστής συλλαμβάνεται και το ποίημα τελειώνει ως εξής: «Αργότερα, τον άφησαν ελεύθερο / με τον όρο να φέρει διαρκώς μαζί του λήθη. / Γιατί, του υπενθύμισαν, η αλήθεια καίει.»
Το μοναδικό στοιχείο, που βρήκαμε αρνητικό σε αυτή τη συλλογή είναι η χρησιμοποίηση τόνων και πνευμάτων, που είναι πλέον ένας αλλοτινός τρόπος γραφής.
Κλείνοντας, αυτή την μικρή μας προσέγγιση στην ποιητική συλλογή του Διονύση Καρατζά «Χωρίς εδώ» και έχοντας κατά νου τη δήλωση, που είχε κάνει σε μια πρόσφατη συνέντευξή του: «Ο καθένας με τον τρόπο του πολεμάει», τον προτρέπουμε να συνεχίσει να πολεμάει με το δικό του τρόπο: Με την πένα του και να μας χαρίζει όμορφες ποιητικές συλλογές σαν κι αυτή, που αναλύσαμε.
Θεοχάρης Παπαδόπουλος
Μικρά βιογραφικά: Ονορέ ντε Μπαλζάκ / Τζέιν Όστεν / Άντον Τσέχοφ, μελέτες, Αλέξανδρος Κεφαλάς - Ελένη Κατσιώλη, εκδόσεις Λέμβος 2015
Μία πολύ ενδιαφέρουσα σειρά βιβλίων από τις εκδόσεις Λέμβος, είναι τα «Μικρά Βιογραφικά». Πρόκειται για μία συλλογή βιβλίων τσέπης στα οποία παρουσιάζεται συνοπτικά η ζωή και το έργο γνωστών συγγραφέων. Έτυχε να διαβάσω και τα τρία βιβλία της σειράς, όπου το ένα είναι αφιερωμένο στη ζωή της μεγάλης Αγγλίδας συγγραφέως Τζέιν Όστεν, το δεύτερο στην πορεία του Ρώσου συγγραφέα Άντον Τσέχοφ και το άλλο μας ξεναγεί στη ζωή του σημαντικότατου Γάλλου συγγραφέα Ονορέ ντε Μπαλζάκ.
Οι συγγραφείς Αλέξανδρος Κεφαλάς και Ελένη Κατσιώλη καταφέρνουν να ξεναγήσουν τον αναγνώστη στη ζωή των τριών καλλιτεχνών, στο έργο τους, στις συνήθειες της καθημερινότητάς τους, αλλά και μέσα από τις ζωές τους μας παρουσιάζουν τον κοινωνικό περίγυρο, το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η ζωή και το έργο τους, αλλά και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Και όλα αυτά τα καταφέρνουν σε τρία μικρά βιβλία τσέπης, με τρόπο πολύ συνοπτικό αλλά πλήρη και περιεκτικό και με υπέροχη εικονογράφηση.
Έτσι, ο αναγνώστης έχει να ευκαιρία να έρθει σε επαφή με «ιερά τέρατα» της λογοτεχνίας, μαθαίνοντας για συγγραφείς, οι οποίοι είναι άγνωστοι για κάποιους, με τρόπο απλό και χωρίς να χρειάζεται πρότερη εξοικείωση, ή να χρειάζεται εξειδικευμένες γνώσεις. Πραγματικά θεωρώ την προσπάθεια των συγγραφέων ιδιαιτέρως αξιόλογη γιατί προσπαθούν να μας γνωρίσουν με απλό και εύστοχο τρόπο τον θαυμαστό κόσμο της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Αλεξία Νταμπίκη
Η αρχιτεκτονική της ύπαρξης, ποιήματα, Ελένη Γκίκα, εκδόσεις Καλέντης 2014
Την Ελένη Γκίκα την γνωρίζουμε ως δημοσιογράφο και βιβλιοκριτικό στο «Αντί», στις «Εικόνες» και στο «Έθνος της Κυριακής». Τη γνωρίζουμε ως συγγραφέα παιδικών βιβλίων. Τη γνωρίζουμε και ως ποιήτρια και αυτό το τελευταίο είναι και το πιο σημαντικό.
Είχαμε, λοιπόν, την ευκαιρία να διαβάσουμε την ενδέκατη ποιητική συλλογή της Ελένης Γκίκα με τίτλο: «Η αρχιτεκτονική της ύπαρξης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλέντης.
Από το πρώτο ποίημα της συλλογής η ποιήτρια μας εισάγει σε μια ζοφερή ατμόσφαιρα με πεσιμιστική διάθεση. Η μάνα κλαίει δίπλα στην κούνια του παιδιού της και το παιδί απορεί: « «Γιατί κλαις;» / εάν είχε φωνή θα / μπορούσε να τη ρωτήσει / αλλ’ όμως τώρα / που διαθέτει φωνή / δεν έχει συγκρατήσει / την ερώτηση.»
Τα ερωτικά ποιήματα της Ελένης Γκίκας, που περιλαμβάνονται στην συγκεκριμένη συλλογή μιλάνε για έρωτες, που χάθηκαν δίχως την ελπίδα της επιστροφής. Σε αντίθεση με τη συνηθισμένη φλυαρία αρκετών ποιητριών γύρω από το παραπάνω θέμα, η ποιήτρια καταφέρνει να δώσει το δικό της χρώμα με μια ελαφριά τραγική ειρωνεία, που τη διακρίνει: «Ναι, για την ώρα / έχω σταθεί τυχερή. / Θυμάμαι, τουλάχιστον.» Και αλλού, αναφερόμενη στα μάτια του αγαπημένου της θα γράψει: «Δεν είπαν ψέματα ποτέ / την ίδια ώρα που / όλος ένα ψέμα ήσουν.» Στα ερωτικά ποιήματα της συλλογής ανήκει και το ποίημα «Σώμα-δωμάτιο», που δείχνει την ασυνεννοησία ανάμεσα στα σύγχρονα ζευγάρια. Το ποίημα ξεκινάει με τους στίχους: «Είπες: φυλακισμένος / Κι είπα: μόνη μου / Είπες: ασφυκτιώ / Κι είπα: Κουράστηκα», θυμίζοντάς μας ένα άτιτλο ποίημα του e.e. cummings, που τελειώνει με τους στίχους: «είσαι δικιά μου! είπε αυτός / είσαι δικός της! είπε αυτή.»
Όπως, αναφέραμε και πιο πάνω τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής της Ελένης Γκίκα «Η αρχιτεκτονική της ύπαρξης» είναι απαισιόδοξα. Τούτο δεν το συναντάμε μόνο στα ερωτικά της ποιήματα, αλλά και σε ορισμένες αναφορές κοινωνικού προβληματισμού. Η ποιήτρια θα μας θυμίσει τον Τρότσκι: «επανάσταση-ζωή που διαρκεί / κι όλο προδίδεται / από την ίδια της τη φύση» θα γράψει στο ποίημα: «Προδομένη Επανάσταση που διαρκεί», ενώ σε άλλο ποίημα της θα μας θυμίσει τον Μαρξ: «άλλοι ζήσανε πόλεμο, / ελπίδα, / εμείς, / ούτ’ αλυσίδα να χάσουμε».
Προχωρώντας στο διάβασμα της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής θα συναντήσουμε και ορισμένα ποιήματα, που αναφέρονται στην προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από τον εαυτό του και να γίνει εκείνος, που θα ήθελε να είναι, αλλά και αυτό είναι μια ουτοπία και μόλις έρθει το πρωί ξαναγυρίζουμε στη ρουτίνα της καθημερινότητας: «Μονάχα να κοιμηθείς θέλεις / για να γίνει όνειρο εκείνο που ζεις / λες κι όταν ξυπνήσεις το πρωί / θα είσαι άλλη. / Ίδια θα είσαι.»
Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι έχουμε στα χέρια μας μια πολύ ενδιαφέρουσα ποιητική συλλογή από μια ακούραστη ποιήτρια με εκτενές έργο. Συγχαίρουμε, λοιπόν, την Ελένη Γκίκα και περιμένουμε να συνεχίσει να μας εκπλήσσει ευχάριστα με καινούργια έργα της.
Θεοχάρης Παπαδόπουλος
Σε έρωτα χνάρια, ποιήματα, Χριστίνα Κουγιουμτζόγλου, εκδόσεις Vakxikon.gr 2015
Ας ακολουθήσουμε τα ποιητικά χνάρια της Χριστίνας Κουγιουμτζόγλου στα μονοπάτια που χαράζουν οι λέξεις της.
Κομμάτια, σκέψεις και εικόνες
που ενώνονται στο χθες, στο σήμερα, στο αύριο,
στο ποτέ, στο τώρα και στο για πάντα
Ένα οδοιπορικό σε «Έρωτα χνάρια». Άραγε τι χρώμα έχει ο έρωτας; Για την ποιήτρια εκπέμπει στις αποχρώσεις του μπλε. Λέξεις που λικνίζονται στο γαλάζιο φόντο μιας θάλασσας, γιατί είναι γεμάτα από θάλασσα τα ποιήματα της Χριστίνας Κουγιουμτζογλου, ταξιδέματα. ανάμεσα σε παφλασμούς και κραδασμούς.
Μια ήσυχη ηρεμία όπως της γαλάζιας θάλασσας
και του μπλε ωκεανού.
Έρωτας που ισούται με τη ζωντανή ζωή, που έχει τα γνωρίσματα μιας αξέχαστης πατρίδας, που το χάδι του είναι ουράνιο, ένας έρωτας ταξίδι με άγνωστο προορισμό που ακόμα κι αν οι αποστάσεις κάνουν την μορφή του αχνή η ποιήτρια θα τον κρατήσει σφραγισμένο στην ψυχή της. Ένας έρωτας «στιγμή κλεμμένη από τη ζωή», στιγμή που δύει την αυγή, ένα φυλαχτό, ο προσωπικός της μύθος. «Ένα παιχνίδι του μυαλού που γίνεται πράξη με ένα παιχνίδι της ζωής».
Μας μιλά με λέξεις λιτές, μα ερωτικές για τις γυμνές αλήθειες ενός έρωτα που τον οσμίζεσαι σαν μύρο γλυκόπικρο και σαν ευωδιαστό χρυσάνθεμο.
Μια μυρωδιά από ένα γλυκό μύρο
πλανάται στον αέρα
που με ζαλίζει
και με λικνίζει στους ήχους
μιας αξέχαστης πατρίδας.
Ένας έρωτας που τον αγγίζεις με τα δάχτυλα, με το βλέμμα, με όλες τις αισθήσεις, τον γεύεσαι. Ένας έρωτα που έρχεται στη ζωή αβίαστα και απλά, σαν αεράκι που αναριγά και τρεμουλιάζει τα φυλλοκάρδια σου. Ένας αμοιβαίος έρωτας, ένας έρωτας που από θνητό σε μετουσιώνει σε κάτι μυθικό και θείο.
Μέσα μου μια θεά πανηγυρίζει
που είμαι ξύπνια, ζωντανή,
που ξαφνικά αισθάνομαι και νιώθω.
Και αλλού:
Μια θεά μαγεμένη από την ύπαρξή σου
λαξεύει και φεύγει από το δρόμο της,
παρασέρνεται μαζί σου
και γίνεται δική σου.
Στο «Σε έρώτα χνάρια» της Χριστίνας Κουγιουμτζόγλου κάνει καλοκαίρι, ο ήλιος μεσουρανεί, το λευκό ανεμίζει, το φεγγάρι ολόγιομο φέγγει και ένας μήνας Αύγουστος καρπίζει συναισθήματα. Πρωταρχικό στοιχείο ο έρωτας, που παρόλο που είναι γραμμένος σε πρώτο πρόσωπο δεν αντανακλά το εγώ της ποιήτριας αλλά αντανακλά ένα ηχηρό εσύ και ένα ηχηρό εμείς.
Γράφω για σένα
που δεν ξέρω τι σκέφτεσαι
και τι νιώθεις
…
Γράφω για μας
Η ποιήτρια τολμά να εκθέσει την καρδιά της μέσα από τον λόγο της, ξετυλίγει αυτόν τον λόγο με λέξεις-εικόνες απαλλαγμένες από την αχλή του χυδαίου, προσεγγίζοντας τον έρωτα τρυφερά μέσα από μία παιδική και αμόλυντη ψυχή.
Κάθε στιγμή κοντά σου ανακαλύπτω
ένα καινούριο εαυτό,
μια παιδικότητα κρυμμένη
και μια γυναίκα ξαναγεννημένη.
Και αλλού:
Και κάπου εκεί μέσα στη βαθιά, σκοτεινή γη
που η ελπίδα χάνεται και η ψυχή σου σβήνει,
ένα μικρό παιδί αγνό και αμόλυντο,
φέρνει στην αγκαλιά του ένα πεφταστέρι
γεμάτο φως και ζωή,
που κρύβει μέσα του τόσες πολλές ευχές.
Φυλαχτό και καταφύγιο ο έρωτας σαν ανθίζει, σαν στην αγκαλιά του σε κλειδώνει, Μα αν αυτή η αγκάλη ξεκλειδώσει, τότε ο έρωτας ζει στην απουσία, «στο κενό που άφησε η παρουσία του», γράφει η Χριστίνα Κουγιουμτζόγλου. Και αλλού: «μέσα στην ψυχή μου υπάρχει ένα κενό, ένα κενό που γεμίζει και αδειάζει το κάθε λεπτό» και αυτό το κενό πονάει την ποιήτρια.
Στο δρόμο περπατώ
τη μορφή σου ψάχνω να βρω.
Μια μορφή αχνή
που σβήνει από τη μνήμη της ψυχής
με το πρώτο φύσημα του ανέμου.
Στους διαδρόμους του μυαλού
ψάχνω τη φωνή σου να βρω.
Λόγια γλυκά, λόγια φιλικά,
λόγια που γίνονται πράξεις.
Το μυαλό δεν μπορεί να αντέξει.
Πονάει το σώμα, η καρδιά,
η ψυχή, το είναι μου όλο.
Και κλαίω σε μια άβυσσο
που μόνη ψάχνω την άκρη να βρω.
Ονειρεύεται ο έρωτας, πίσω από κλειστά βλέφαρα ιχνηλατείς τη μορφή του, τις διαστάσεις και τις αποστάσεις του.
κλείσε τα μάτια,
νιώσε τον αέρα που φύσηξα δυνατά,
σου έστειλα την ανάσα μου
για να αντέχεις μακριά μου,
τη μυρωδιά μου για να μ’ έχεις κοντά σου,
για να είσαι δυνατός.
Ψαύεις τις στιγμές του, πλάθεις το παραμύθι του, και το παραμύθι αυτό είναι μοναδικό για την ποιήτρια που μέσα από το «Ερώτων χνάρια» μάς το διηγείται γευόμενη άλλοτε τη γλυκιά και άλλοτε την πικρή γεύση του. Η Χριστίνα Κουγιουτζόγλου ονειρεύεται το πάντα του έρωτα μα μέσα της ξεπετάγονται φόβοι πως αυτό το «για πάντα» δεν κρατά.
Οι άνθρωποι σαν πάπυροι γραμμένοι σβήνουν,
χάνονται, έτσι φοβάμαι θα χαθείς κι εσύ.
Οι καθρέφτες της ψυχής της που αναφέρονται μέσα στους στίχους του βιβλίου αντανακλούν στιγμές μοιρασμένες μα και στιγμές άδειες και μόνες. Η ποιήτρια νιώθει πως η σιωπή και υπομονή είναι αρετές ισοδύναμες τις ανθρώπινης σοφίας.
Η σιωπή του νου είναι δύναμη ψυχής,
δίνει κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσεις.
Η υπομονή μεγάλη δασκάλα ζωής,
παρέα της βαδίζεις πιο σταθερά
στους δρόμους της ζωής.
Το μυαλό καλύτερα να σκέφτεται
και να περιμένει χωρίς οι λέξεις να φθάνουν
στη γλώσσα που όλα τα καταστρέφει.
Καρτερείς και υπομένεις όταν νοιάζεσαι πραγματικά
για το καλό του άλλου και μένεις εκεί
σαν κερί αναμμένο.
Έτσι αποκτάς τη σοφία της ζωής
που δεν έχει ηλικία,
θέλει κόπο και προσπάθεια.
Είναι σπλαχνική με το υποκείμενο του έρωτα της είτε αυτό είναι δίπλα της είτε όχι…
Βγες στο μπαλκόνι και κοίτα ψηλά,
είναι εκεί όλα τ’ αστέρια,
τα ’στειλα κοντά σου να σε προσέχουν
Ο έρωτας κάποιες φορές τρομάζει, όταν ξεμακραίνει, όταν ξεθωριάζει, όταν σιγά σιγά μεταλλάσσεται σε απουσία, τότε πονάει και όλα αλλάζουν εποχή, και όλα μοιάζουν με κατασχέσεις συναισθημάτων, στιγμών και λέξεων. Ένας ουρανός ανεκπλήρωτος, ένας ορίζοντας μακρινός και η ποιήτρια στροβιλίζεται μέσα σε μάτια που δεν την θωρούν και χέρια που δεν την αγγίζουν πια. Ο Έρωτας απομακρύνθηκε και άφησε πίσω του τα όνειρα ανεκπλήρωτα, τα χέρια άδεια, τα μάτια θλιμμένα και τις ώρες που μύριζαν καλοκαίρι μισοτελειωμένες. Τελικά η μοναξιά και ο έρωτας ένας χτύπος απόσταση.
Το μυαλό δεν μπορεί να αντέξει.
Πονάει το σώμα, η καρδιά,
η ψυχή, το είναι μου όλο.
Και κλαίω σε μια άβυσσο
που μόνη ψάχνω την άκρη να βρω
και πιο κάτω…
Ένα παιχνίδι του μυαλού γίνεται πράξη
με ένα παιχνίδι της ζωής.
Της ζωής που φοβάμαι να ζήσω,
φοβάμαι να γευτώ, να μυρίσω
γιατί ξαναγίνομαι παιδί και
φοβάμαι να παιδευτώ
και να παίξω πάλι από την αρχή.
Όλα γεννιούνται και τελειώνουν στους θνητούς ιστούς που υφαίνουμε. Ο χρόνος ορίζει το σημαντικό και το ασήμαντο, το αληθινό και το ψεύτικό. Χάρτης της κάθε διαδρομής η ψυχή, κι αν στην πορεία θολώσει η μνήμη του μυαλού η καρδιά πάντα θα θυμάται τις στιγμές, τις υφές, τους ήχους και τις οσμές που έθρεψε.
Αφροδίτη Κυριάκη
