Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 23

#6 Ιωάννης Πλεξίδας: "Ένα βιβλίο με καλεί να το μεταφράσω"

Σειρά: Οι μεταφραστές στο Vakxikon.gr
Αριθμός στη σειρά: 5
Συνέντευξη
στην Άτη Σολέρτη
(Σοφία Αργυροπούλου)
Ο μεταφραστής Ιωάννης Πλεξίδας μας έκανε την τιμή να συνομιλήσει μαζί μας και να φωτίσει πτυχές του σπουδαίου έργου της μετάφρασης. Επιλέγει τα κείμενά του σεβόμενος την τάση τους να τον επιλέγουν πρώτα εκείνα και εντυπώνει τις αλήθειες τους αγαπώντας τες πρώτος απ’ όλους ο ίδιος. Μάλιστα, ένα απόσπασμα από την επικείμενη μετάφραση του (Τιμ Γουΐβερ, Κυνηγώντας τον νεκρό) προδημοσιεύεται στο τεύχος 23 του περιοδικού Vakxikon.gr.

Έχετε μεταφράσει πλήθος βιβλίων θρησκευτικού, φιλοσοφικού και γενικότερα λογοτεχνικού χαρακτήρα. Ενδεικτικά αναφέρω κάποια ονόματα συγγραφέων: Αθανάσιος Αλεξανδρείας, Γρηγόριος Νύσσης, Νεμέσιος Εμέσης, Harold S. Kushner, Lucas Marmaduke, Monica J. O’ Rourke, Tim Weaver κ.ά. Θα ήθελα να σας ρωτήσω, με τι κριτήρια επιλέγετε συγγραφείς προς μετάφραση;

Θα έλεγα ότι αυστηρά λογικά κριτήρια δεν υπάρχουν. Κατά κάποιον μεταφυσικό τρόπο, δεν επιλέγω τα κείμενα που μεταφράζω. Εκείνα επιλέγουν εμένα για μεταφραστή τους. «Συναντώ» ένα κείμενο, και νιώθω ότι με καλεί να το μεταφράσω. Όταν νιώσω αυτό το «αγαπητικό κάλεσμα», προχωρώ. Έτσι, έχω μεταφράσει πολλά κείμενα που ένιωσα ότι έπρεπε να μεταφραστούν, τα οποία όμως δεν έχουν βρει τον δρόμο για την έκδοσή τους. Σε άλλη περίπτωση, το κείμενο απλώς κερδίζει μια θέση στη βιβλιοθήκη μου.


Έχετε διακρίνει κάποιο κοινό στοιχείο ανάμεσα σε όλους αυτούς τους συγγραφείς που έχετε μεταφράσει; Κάποια κοινή νοητή γραμμή αλήθειας που να τους ενώνει;

Η ποιότητα της δουλειάς τους. Αυτό σίγουρα. Και οι αναζητήσεις τους. Οι απορίες τους. Τα ερωτήματα που θέτουν, είναι ερωτήματα που απασχολούν κι εμένα. Η περατότητα, ο θάνατος, το σώμα, ο έρωτας. Η ύπαρξη του Θεού. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να μεταφράσω κάτι που δεν θα μου άρεσε, ή, τουλάχιστον, θα το έκανα με πολύ κόπο.

Υπάρχει κάποιο λογοτεχνικό είδος, στο οποίο να έχετε μια ιδιαίτερη προτίμηση;

Η λογοτεχνία τρόμου. Λατρεύω τη λογοτεχνία τρόμου. Η ανάγνωσή της λειτουργεί ψυχοκατακλυσμικά για μένα, θεραπευτικά. Η δε κάθαρση που προσφέρει, είναι αναμφίβολα λυτρωτική. Θεωρώ τη λογοτεχνία τρόμου ένα από τα σημαντικότερα είδη λογοτεχνίας, αν και στην Ελλάδα είναι παρεξηγημένη, υποτιμημένη. Πολλοί δεν τη θεωρούν καν λογοτεχνία. Μεγάλο λάθος. Τα κείμενα του Jack Ketchum, για παράδειγμα, είναι έργα σταθμοί στην ιστορία της λογοτεχνίας.

Η προσωπικότητα ενός συγγραφέα, ο βίος του γενικά, θεωρείτε πως επηρεάζει τη σχέση του με το μεταφραστή του;

Επηρεάζει, προφανώς, το έργο του μεταφραστή. Οι γλωσσικές -και όχι μόνο- «ιδιοτροπίες» του συγγραφέα, το πώς, δηλαδή, αφομοιώνει και μεταπλάθει τη γλώσσα ο κάθε δημιουργός, όχι απλώς δεν αφήνουν ανεπηρέαστο τον μεταφραστή, αλλά τον στοιχειώνουν.

Πόσο δύσκολο είναι το έργο ενός μεταφραστή; Πού εντοπίζονται δηλαδή οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει;

Οι δυσκολίες που συναντά ο μεταφραστής είναι πολλές και δεν θα μπορούσα να τις αναφέρω σε μια συνέντευξη. Σκεφτείτε ότι από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα μέχρι και τις σύγχρονες θεωρίες μετάφρασης, η λογοτεχνική, κυρίως, μετάφραση αποτελεί ένα κεντρικό σημείο συζητήσεων και προβληματισμών. Αυτό συμβαίνει γιατί η μετάφραση αποτελεί εξ ορισμού μια πολυσύνθετη δραστηριότητα, μια πρόκληση. Θυμηθείτε τι είχε πει ο Frost: «ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση». Παραδεχόμενος ουσιαστικά τον αμετάφραστο χαρακτήρα της ποίησης. Αν πρέπει να αναφέρω μία από τις δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει ο μεταφραστής, θα έλεγα για την προσπάθειά του να αποκωδικοποιήσει το νόημα του κειμένου και να το μεταφέρει στον αναγνώστη με τον τρόπο που το κάνει ο συγγραφέας του πρωτότυπου έργου.

Υπάρχει κάποιο μυστικό για μια καλή μετάφραση;

Το μοναδικό μυστικό για μια καλή μετάφραση, εκτός φυσικά από τα απαραίτητα τυπικά προσόντα -για παράδειγμα, άριστη γνώση της γλώσσας πηγής και της γλώσσας στόχου-, είναι η αγάπη για το μεταφραζόμενο έργο. Για να γίνει μια καλή μετάφραση, τουλάχιστον σε ό,τι με αφορά, ο μεταφραστής «οφείλει» να αγαπήσει, να κοινωνήσει το έργο που έχει μπροστά του.

Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος το προσωπικό συγγραφικό ύφος του εκάστοτε μεταφραστή να επηρεάσει το προς μετάφραση έργο;

Πολύ μεγάλος. Είναι ένα σφάλμα που συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής παρασυρόμενος γίνεται συγγραφέας. Ωστόσο, ο μεταφραστής αποτελεί ουσιαστικά τη φωνή του συγγραφέα σε μία άλλη γλώσσα. Και είναι η φωνή του συγγραφέα εκείνη που οφείλει να ακουστεί. Όχι η φωνή του μεταφραστή.

Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο δώρο που εισπράττει ένας μεταφραστής μέσα από τη δουλειά του;

Νομίζω ότι το μεγαλύτερο δώρο για ένα μεταφραστή είναι να ακούσει τον αναγνώστη να λέει ότι διαβάζοντας ένα μεταφρασμένο κείμενο ξέχασε πως επρόκειτο για μετάφραση και ένιωσε ότι διάβαζε ένα πρωτότυπο κείμενο. Τότε ο μεταφραστής έχει πετύχει τη δουλειά του.

Πώς κρίνετε τη σύγχρονη λογοτεχνική πραγματικότητα γενικά αλλά και ειδικά, τη σχετιζόμενη δηλαδή με τη λογοτεχνική μετάφραση;

Αυτό που με ενοχλεί στη σύγχρονη λογοτεχνική πραγματικότητα είναι οι αυτοεκδόσεις βιβλίων. Νομίζω ότι μόνο κακό προσφέρουν στη λογοτεχνία. Κείμενα που δεν αξιολογούνται, συγγραφείς που δεν έχουν δοκιμαστεί. Δεν μπορώ να βρω κάτι καλό στην αυτοέκδοση κειμένων. Σε ό,τι αφορά στη μετάφραση, τα πράγματα έχουν βελτιωθεί αρκετά σε σχέση με το παρελθόν, αλλά έχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας.

Υπάρχουν «κακώς κείμενα» στον χώρο της λογοτεχνίας και των εκδόσεων γενικότερα που χρειάζεται να αλλάξουν; Τι πιστεύετε;

Αναμφισβήτητα υπάρχουν «κακώς κείμενα» στον χώρο της λογοτεχνίας και των εκδόσεων γενικότερα. Και είναι, πιστέψτε με, πολλά. Σε ποιον χώρο άλλωστε δεν υπάρχουν; Νομίζω, όμως, ότι οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί σήμερα οδηγούν αναπόφευκτα σε αλλαγές, σε θετικές αλλαγές. Λειτουργούν σαν κρησάρα. Στο τέλος, ό,τι καλό θα μείνει.

Πώς βλέπετε το λογοτεχνικό τοπίο στην Ελλάδα σε σχέση με αυτό του εξωτερικού;

Κατά την άποψή μου, το βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι το περιορισμένο αναγνωστικό κοινό και η μη προώθηση της φιλαναγνωσίας. Και ο βασικός υπεύθυνος γι’ αυτό είναι το εκπαιδευτικό σύστημα. Διώχνει τα παιδιά από το βιβλίο. Δείτε το κάψιμο / σκίσιμο των βιβλίων στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Μια πράξη συμβολική, που φανερώνει ακριβώς την απέχθεια του δημιουργείται στους νέους για το βιβλίο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα παιδιά σε νεαρή ηλικία εγγράφονται στις δανειστικές βιβλιοθήκες και δανείζονται πολλά βιβλία, όταν όμως φτάσουν στη Γ’ Λυκείου σταματούν να διαβάζουν εξωσχολικά βιβλία.

Από τον ελληνικό χώρο, υπάρχουν συγγραφείς αλλά και μεταφραστές που έχετε ξεχωρίσει;

Έχουμε αρκετούς μεταφραστές που είναι αξιόλογοι. Δεν θα ήθελα να ξεχωρίσω κάποιους. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια οι δουλειές που γίνονται στον μεταφραστικό χώρο είναι εξαιρετικές. Επαγγελματικές. Περιθώρια βελτίωσης προφανώς και υπάρχουν, αλλά, όπως και να ’χει, βρισκόμαστε σε πολύ καλό δρόμο. Τα κείμενα των Εκδόσεων Πόλις, Άγρα, Διόπτρα βρίσκονται σ’ αυτό το επίπεδο - για να αναφέρω τρεις από τους εκδότες που θεωρώ ότι κάνουν σοβαρή δουλειά. Το ίδιο ισχύει και για το χώρο της συγγραφής. Υπάρχουν σημαντικοί σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους ξένους ομότεχνούς τους. Το δυστύχημα είναι ότι ζουν στην Ελλάδα.

Τι συμβουλές θα δίνατε σε έναν νέο μεταφραστή; Ποια αρετή θα του συστήνατε να διασώσει, να διαφυλάξει και τι ν’ αφήσει κατά μέρος;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν συνηθίζω να συμβουλεύω ανθρώπους. Επειδή, όμως, πρέπει κάτι να πω, θα έλεγα ότι απαιτείται η αγάπη και ο σεβασμός για το πρωτότυπο κείμενο.

Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια; Αναμένεται να εκδώσετε κάποιο επόμενο βιβλίο;

Ετοιμάζονται αρκετά κείμενα, τα οποία θα κυκλοφορήσουν από Οκτώβριο, από τις Εκδόσεις Λογεῖον. Θα κυκλοφορήσει ένα κείμενο του Τζον Ρόουλς, με τίτλο, Σύντομη πραγματεία περί του νοήματος της πίστης και της αμαρτίας, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα του Τιμ Γουίβερ, με τίτλο, Κυνηγώντας τον νεκρό, ένα βιβλίο ψυχολογίας της Σάρον Κρουζ με θέμα τις ερωτικές σχέσεις, καθώς και μία μελέτη που έγραψα για το πρόβλημα του κακού στη σκέψη του Γρηγορίου Νύσσης.