στην Χρυσάνθη ΙακώβουΣτη βιβλιοπαρουσίαση των «Ανεμωλίων», όπου συνάντησα τον Ισίδωρο Ζουργό, έγινε ένας μικρός χαμός. Ο κόσμος που παρευρέθη τον άκουγε με προσοχή, φάνηκε πως τον εκτιμάει, πως του αρέσουν τα βιβλία του. Κι έπειτα, είναι λογικό να θέλει κανείς να ακούσει τον Ζουργό. Είναι τόσο ευχάριστος και εκπέμπει τέτοια θετική ενέργεια που σε κερδίζει το δίχως άλλο. Έτσι ήταν και στη συνέντευξη μας˙ χαμογελαστός, ετοιμόλογος, αισιόδοξος. Μου άρεσε πολύ η τελευταία του φράση πριν ολοκληρωθεί η συνομιλία μας: «ο άνθρωπος μπορεί να ανακαινιστεί, μπορεί να ανανεωθεί». Με αυτό μου άφησε το πιο θετικό μήνυμα, το πιο φωτεινό και ελπιδοφόρο.
Έχετε ασχοληθεί και με το ιστορικό μυθιστόρημα. Προς τι αυτό το συγγραφικό γύρισμα προς το παρελθόν;
Νομίζω ότι η σχέση μας με το παρελθόν νοηματοδοτεί το παρόν. Από εκεί και πέρα είναι και θέμα προσωπικής έλξης. Το ιστορικό περιβάλλον θεωρώ ότι είναι ένα μαγευτικό φόντο στην αναπαράσταση κάποιων πραγμάτων. Στην προκειμένη δεν έχουμε ιστορία, αλλά τον Όμηρο. Ο Όμηρος είναι το εκμαγείο όπου γεννηθήκαν όλες οι διηγήσεις της Δύσης, η αρχή των πάντων, ο Δυτικός πολιτισμός βασίζεται στα ομηρικά κείμενα. Εγώ είχα πάντα μια αγάπη, μια συγγραφική εμμονή με τον Όμηρο. Στα «Ανεμώλια» δεν υπάρχει συνομιλία μονάχα με την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια», αλλά και με αυτά που γέννησε ο Όμηρος. Το βιβλίο ξεκινάει με μια αναφορά στην «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη και στον «Οδυσσέα» του Τζόις. Και μία από τις φιλοδοξίες του βιβλίου είναι να πάρει κάποια εκατοστά σκιάς κάτω από το μεγάλο πλατάνι που είναι ο ομηρικός κόσμος.
Για να καταφέρει να διεισδύσει ένας συγγραφέας βαθιά στους ήρωες του –πράγμα που έχει γραφτεί πάρα πολλές φορές για εσάς- απαιτείται σίγουρα παρατηρητικότητα. Θα θεωρούσατε ότι η παρατηρητικότητα αποτελεί το βασικό προσόν που πρέπει να έχει ένας συγγραφέας;
Νομίζω ότι είναι ένα πολύ σημαντικό εφόδιο, αρκεί να συνδυάζεται με την αισθαντικότητα. Κατά την προσωπική μου άποψη, κάθε συγγραφέας πρέπει να έχει και τον απαραίτητο βαθμό συναισθηματικής νοημοσύνης, κι αυτό να βγαίνει στους ήρωες του, στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τα ανθρώπινα.
Μπορεί ωστόσο να γίνει συγγραφέας κάποιος που είναι περισσότερο κλεισμένος στο «εγώ» του;
Φυσικά. Η ιστορία της τέχνης μας έδειξε ότι μπορεί να παραχθεί τέχνη και μάλιστα υψηλού επιπέδου μέσα από ένα λόγο περισσότερο κριτικό ή ναρκισσιστικό. Έτσι κι αλλιώς, σε κάθε μορφή τέχνης πρέπει να υπάρχει και μια δόση ναρκισσισμού! Αναγκαστικά! Από εκεί και πέρα, το θέμα είναι πώς το διαχειρίζεται κάποιος αυτό και κατά πόσο το χρησιμοποιεί ως όχημα. Στο συγκεκριμένο θέμα δεν υπάρχει ούτε ηθικολογία ούτε δεοντολογία. Τέχνη σημαίνει ελευθερία, σημαίνει ότι αφήνουμε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ψυχής να δημιουργήσουν ελεύθερα.
Στα «Ανεμώλια» οι ήρωες είναι άντρες. Αισθάνεστε ότι είναι πιο εύκολο για έναν συγγραφέα να πλάσει ήρωες του ίδιου με αυτόν φύλου;
Τα προηγούμενα μου βιβλία είχαν και πολύ σημαντικές γυναίκες ηρωίδες, γι’ αυτό πολλοί είπαν ότι ως συγγραφέας βρίσκομαι πολύ κοντά στη γυναικεία οπτική των πραγμάτων. Στο συγκεκριμένο βιβλίο είχα ένα βιωματικό υλικό, οπότε το θέμα ήταν προσβάσιμο. Η δυσκολία σε αυτήν την περίπτωση, αυτό που επεδίωκα και δεν ξέρω αν πέτυχα, ήταν να προχωρήσω σε μια ουσιαστική απογύμνωση της αντρικής ψυχής, να καταγράψω κυρίως τις ματαιότητες και να ξεφλουδίσω αυτό που είναι ο άντρας της γενιάς μου. Αυτό γίνεται και με τις γυναίκες τους και με τις οικογένειες τους και με όλα. Νομίζω ότι τα «Ανεμώλια» έχουν μια τέτοια προοπτική. Το αν το πετυχαίνουν δεν μπορώ να το πω.
Χρησιμοποιήσατε τη λέξη βίωμα. Σε πόσο μεγάλο βαθμό υπάρχουν βιώματα του συγγραφέα στα βιβλία του;
Η ανέρευση του τι είναι βίωμα και τι επινόηση δεν μπορεί να είναι ακριβής. Για παράδειγμα, κάποια κομμάτια που θα τα θεωρούσαμε επινόηση θα ανακαλύπταμε μέσω μιας ψυχανάλυσης ότι είναι βιωματικά, ότι είναι κρυμμένα μέσα μας. Κάποια στοιχεία που μοιάζουν επινοημένα έχουν τελικά βιωματική σχέση με αυτόν που γράφει. Εγώ θεωρώ ότι ως συγγραφέας έχω λειτουργήσει πάρα πολύ την έννοια της επινόησης. Έχω γράψει για εποχές που δεν έζησα, έχω γράψει για παραμύθια... Από εκεί και πέρα εξαρτάται και από το βιβλίο. Το σίγουρο πάντως είναι ότι σε κάθε βιβλίο υπάρχει μία δόση βιώματος και μία δόση επινόησης.
Ποιο θεωρείται ότι είναι το πιο δύσκολο κομμάτι σε όλη τη συγγραφική πορεία, από τη στιγμή της έμπνευσης μέχρι τη στιγμή της βιβλιοπαρουσίασης;
Το να ανιχνεύσεις αν αυτό που σχεδιάζεις να έχεις ως θέμα ενός μυθιστορήματος σε αφορά πραγματικά ή αν είναι ξεγέλασμα. Το να έχεις δηλαδή μια ιδέα για την οποία νομίζεις ότι έχεις να πεις πολλά, αλλά τελικά διαπιστώνεις πως δεν ήταν απαραίτητο να την αναπτύξεις. Εγώ πάντως μέχρι στιγμής δεν είχα μεγάλο ξεγέλασμα, δε χρειάστηκε να κάνω κάποια δουλειά και να την παρατήσω μετά. Ίσως γιατί ξεκινάω όταν έχω καταλήξει με σιγουριά στο θέμα μου.
Το 2011 κερδίσατε για τα «Ανεμώλια» το Βραβείο Αναγνωστών. Πώς διαχειρίζεται ένας συγγραφέας την επιτυχία ή την αποτυχία;
Εγώ, όπως και πολλοί συγγραφείς φαντάζομαι, ξεκίνησα τη συγγραφική μου πορεία έχοντας στο μυαλό μου το σενάριο της αποτυχίας. Ή, ας το πούμε καλύτερα, της μικρής αναγνωρισιμότητας. Νομίζω ότι είμαστε όλοι προετοιμασμένοι να δεχτούμε τη μικρή αναγνωρισιμότητα, καταβάθος όλοι θέλουμε μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, αλλά τελικά πιστεύω ότι πιο δύσκολη είναι η διαχείριση της μεγάλης αναγνωρισιμότητας. Αυτό βέβαια έχει να κάνει με τη ψυχοσύνθεση του καθενός. Προσωπικά, είναι ένα θέμα που με έχει προβληματίσει αρκετά και θέλω να το αντιμετωπίζω με σύνεση και μέτρο. Απλά πιστεύω ότι με θέματα που σχετίζονται με την τέχνη και με ανθρώπους που υπηρετούν την τέχνη θα πρέπει να είμαστε ίσως λιγότερο αυστηροί, γιατί είναι πάρα πολύ εύκολο να βρεθεί κανείς εκεί που δεν ήθελε ή δε σχεδίαζε, κοινώς να πέσει σε παγίδα. Πόσο μάλλον τη σημερινή εποχή που οι καλλιτέχνες εκτίθενται πολλαπλώς στην έκρηξη των Μέσων Ενημέρωσης. Αξία έχει να είναι ο συγγραφέας ο εαυτός του και να προχωρεί με σύνεση και συνέπεια.
Κάνατε λόγο για έκρηξη των Μέσων. Θεωρείτε ότι τα Μέσα Ενημέρωσης με τον τρόπο που λειτουργούν σήμερα βλάπτουν ή δρουν προς όφελος του βιβλίου και της τέχνης;
Το γεγονός ότι μια εκδήλωση, ένα βραβείο, ένας θεσμός γίνονται γνωστά στον κόσμο είναι θετικό. Από εκεί και πέρα, όταν ασχολούνται πάρα πολύ με ένα θέμα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να χαθεί η ουσία. Δεν μπορούμε βέβαια να τα βάλουμε όλα στην ίδια μοίρα. Υπάρχουν κάποιοι που διαχειρίζονται με σύνεση τα θέματα του πολιτισμού και άλλοι που κραυγάζουν για να είναι στην επικαιρότητα.
Είστε εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Πώς βλέπετε τα παιδιά σε σχέση με τη λογοτεχνία;
Τις προηγούμενες δυο-τρεις δεκαετίες παρατηρήθηκε έξαρση του παιδικού βιβλίου και οι δείκτες λένε ότι οι αναγνώστες αυξηθήκαν. Δεν αυξήθηκαν βέβαια τόσο ώστε να είμαστε ευχαριστημένοι. Δυστυχώς, είμαστε χώρα με μικρή αναγνωστική παράδοση. Νομίζω ότι η εκπαίδευση αυτή τη στιγμή, τουλάχιστον η πρωτοβάθμια, εξυπηρετεί την ανάγνωση. Οι συνάδελφοι έχουν αξιόλογα προγράμματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Αλλά μην ξεχνάτε πως έχουμε ένα εξεταστικό σύστημα που είναι αποτρεπτικό της ανάγνωσης. Εκτός αυτού, η ανάγνωση έχει να αντιπαλέψει και το διαδίκτυο.
Θεωρείτε ότι το internet ασκεί κακή επίδραση στους χρήστες του;
Νομίζω ότι εμείς δεν το χειριζόμαστε με το σωστό τρόπο. Η νεολαία δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως χρήσιμο εργαλείο. Υπάρχει πολλή φλυαρία στο internet και πολλές χαμένες ώρες.
Επανέρχομαι στον τίτλο του βιβλίου. Για ποιο λόγο επιλέξατε έναν τίτλο που κρύβει μέσα του μια απαισιοδοξία; Είστε απαισιόδοξος ή αισιόδοξος άνθρωπος;
Νομίζω ότι είμαι αισιόδοξος άνθρωπος. Ωστόσο, η αισιοδοξία δεν είναι μόνιμο χαρακτηριστικό, με την έννοια που λέμε «είμαι ψηλός, είμαι μελαχροινός»! Ανάλογα με αυτό που ζούμε και με την προσωπική μας εξέλιξη έχει διάφορες διαβαθμίσεις. Σε ό, τι αφορά στα «Ανεμώλια», υπάρχει μια δόση μελαγχολίας, μια δόση σκληρότητας στην απογύμνωση των ηρώων, αλλά από εκεί και πέρα το τέλος του βιβλίου θεωρήθηκε από πολλούς αναγνώστες πως αφήνει μια παχιά χαραμάδα από φως. Άλλοι είχαν αντίθετη γνώμη. Η δική μου ματιά απέναντι στο βιβλίο είναι ότι αφήνει αισιοδοξία και η άποψη μου είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να ανακαινιστεί, μπορεί να ανανεωθεί, το στοίχημα της αναζωογόνησης είναι από τα βασικά της ζωής.
Ο Ισίδωρος Ζουργός γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964. Σπούδασε Παιδαγωγικά και εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως δάσκαλος. Έχει συνεργαστεί στο παρελθόν με διάφορα περιοδικά δημοσιεύοντας ποίηση και πεζογραφία, καθώς και βιβλιογραφικά κριτικά σημειώματα. Έχει επίσης ασχοληθεί με θέματα διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο δημοτικό σχολείο και ιστορίας της εκπαίδευσης. Το 1996 συμμετείχε στη συλλογική έκδοση κειμένων για την εκπαίδευση, με τον τίτλο Αναπνέοντας κιμωλία -γραφές εκπαιδευτικών, από τις εκδόσεις Σαββάλας. Έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα: Φράουστ (Λιβάνης, 1995, Πατάκης, 2010), Αποσπάσματα από το βιβλίο του ωκεανού (Πατάκης, 2000, 2007), Η ψίχα εκείνου του καλοκαιριού (Πατάκης, 2002, 2010), Στη σκιά της πεταλούδας (Πατάκης, 2005), Η αηδονόπιτα (Πατάκης, 2008), Ανεμώλια (Πατάκης, 2011 - Βραβείο Αναγνωστών ΕΚΕΒΙ). Επίσης, συμμετείχε στη συλλογική έκδοση Ζωολογία του πάνω και του κάτω κόσμου (Πατάκης, 2009), στη σειρά Hotel-Ένοικοι Γραφής, που επιμελείται ο Μισέλ Φάις.
