Συνέντευξη στη Χρυσάνθη Ιακώβου
Συνομιλήσαμε με τον συγγραφέα Χρήστο Χωμενίδη εξ αφορμής της κυκλοφορίας του μυθιστορήματός του Νίκη (εκδόσεις Πατάκη 2014).
Μιλήστε μου για το τελευταίο σας βιβλίο, τη "Νίκη".
Η "Νίκη" κυκλοφόρησε την άνοιξη του 2014, αλλά με αυτό το βιβλίο έχει συμβεί το εξής: ακολουθεί μια πορεία εντυπωσιακή και σταθερή, διαβάζεται από όλο και περισσότερους ανθρώπους. Τα βιβλία γενικά στην Ελλάδα θα έλεγα ότι έχουν δυστυχώς ένα διάστημα ζωής έξι μηνών, και λέγοντας διάστημα ζωής εννοώ ότι το ενδιαφέρον του κόσμου κρατάει περίπου τόσο. Ειδικά πριν την κρίση, που τα βιβλία έβγαιναν σωρηδόν, έπρεπε να φύγουν τα παλιά για να έρθουν τα καινούργια... Με τη "Νίκη" αυτό διαψεύδεται. Ακόμα και τις πολύ δύσκολες μέρες, με τα capital controls και το δημοψήφισμα, τα βιβλίο δεν έπαψε να πουλάει. Και ειδικά για τους ανθρώπους που το αγόρασαν εκείνες τις μέρες αισθάνομαι ιδιαίτερα ευγνώμων.
Το εξάμηνο αυτό, όπως το προσδιορίσατε, είναι ελληνικό φαινόμενο;
Όχι, δεν το νομίζω. Και σίγουρα δεν ισχύει στην περίπτωση που ένα βιβλίο είναι αριστούργημα. Γενικά όμως στον δυτικό κόσμο υπάρχει μια τρομακτική προσφορά πληροφοριών. Και διαγιγνώσκεται μια αντίστροφη σχέση του όγκου των πληροφοριών και της διατήρησης της προσοχής. Αυτό φαίνεται χαρακτηριστικά στο youtube. Για παράδειγμα, όταν ήμουν μικρός μού έδιναν από το σπίτι κάθε Σάββατο εκατό δραχμές για να παίρνω ένα δίσκο. Κι αυτό ήταν μεγάλη υπόθεση. Τον έπαιρνα το δίσκο και κυριολεκτικά τον έλιωνα. Ενώ τώρα με το you tube αρχίζεις να ακούς ένα τραγούδι και μετά το πρώτο ρεφρέν το αλλάζεις. Έχει χαθεί η ικανότητα διατήρησης της προσοχής μας.
Πώς μπορεί λοιπόν ένας συγγραφέας να ξεχωρίσει και να διατηρήσει το ενδιαφέρον του κοινού για μεγάλο χρονικό διάστημα;
Ο συγγραφέας δεν μπορεί να κάνει κάτι. Για να κερδίσει ένα βιβλίο το ευρύ κοινό πρέπει να κουμπώνει με το ενδιαφέρον του κοινού. Όχι πως ένα βιβλίο που δεν το κατέχει αυτό δεν είναι καλό. Αλλά για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον πρέπει σίγουρα το βιβλίο να είναι καλό -και τότε συμβαίνει αυτό το θαυμάσιο πράγμα, σαν να συντονίζεται η αναπνοή του συγγραφέα με την αναπνοή των αναγνωστών.
Τι εννοείτε λέγοντας καλό βιβλίο;
Θα σας απαντήσω λέγοντας ποιο δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, καλό βιβλίο. Δεν είναι καλό όταν έχει γραφεί κάτω από συνταγές. Όταν έχει γραφεί με γνώμονα να κερδίσει το κοινό. Όταν δεν έχει μια γνήσια αγωνία του συγγραφέα και μια μεγάλη ποσότητα μόχθου. Και δεν είναι καλό αν δεν έχει κάτι να πει. Όπως είπε και ο μεγάλος Κύπριος ποιητής, ο Κώστας Μόντης, "Δεν είχες τίποτα να πεις, κύριε. Γιατί ηνώχλησες τις λέξεις;".
Εσείς είστε ικανοποιημένος από τη συγγραφική σας δραστηριότητα;
Είμαι. Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας, κι αυτό είναι το τεράστιο υπαρξιακό στοίχημα. Το ότι κάνω αυτό που πραγματικά με πληρώνει ως άνθρωπο και το γεγονός ότι μπορώ και ζω από αυτό εδώ και εικοσιπέντε χρόνια για μένα είναι πάρα πολύ σημαντικό. Και δεν το χρωστάω μόνο στον εαυτό μου, αλλά και στην καλή μου τύχη -γιατί και η τύχη είναι ένας παράγοντας που δεν πρέπει ποτέ να υποτιμούμε.
Πόσο εύκολο είναι να το πετύχει κάποιος αυτό;
Όλα τα πράγματα τα πετυχαίνεις αν δεν τα επιδιώκεις. Μου έκαναν μια ερώτηση πρόσφατα "πόσα βιβλία πρέπει να πουλάς το χρόνο για να επιβιώνεις;" Θεώρησα την ερώτηση υποτιμητική. Όταν ένας άνθρωπος γίνεται καλλιτέχνης, προφανώς έχει πάρει μια απόφαση ηρωική, υψηλού ρίσκου, δεν τα έχεις βάλει κάτω στο κιτάπι για να υπολογίσεις πόσα πρέπει να πουλήσεις για να ζήσεις… Το ξέρεις ότι μπορεί και να πεινάσεις, αυτό είναι μέσα στο υπαρξιακό σου στοίχημα. Αν το έχεις μέσα σου και το γουστάρεις, να το κάνεις. Αν όχι, μην το κάνεις. Δε γίνεται με το κιτάπι.
Δεν είναι όμως λίγο ουτοπικό στη σημερινή κοινωνία το να ελπίζει κανείς ότι θα ζήσει μέσα από την τέχνη του;
Πάντα ουτοπικό ήταν. Ο Ελύτης κι ο Σεφέρης πούλαγαν διακόσια αντίτυπα. Δεν ήταν κάτι εύκολο ούτε αναμενόμενο.
Θα μπορούσε ωστόσο να πει κανείς ότι η γενική αίσθηση που κυριαρχεί είναι πως η συγγραφική δραστηριότητα και η τέχνη στις μέρες μας θεωρείται είδος πολυτέλειας.
Όχι. Καταρχάς, κάθε κοινωνία έχει τεράστια ανάγκη από αφηγήσεις, από μύθους, ιστορίες. Όχι μόνο βιβλία, ιστορία είναι και ένα τραγούδι, και μία ταινία. Η αφηγηματική τέχνη δείχνει στην κοινωνία από πού έρχεται και πού πηγαίνει. Αναδεικνύει ήρωες, δίνει το μέτρο της ευτυχίας, της δυστυχίας, της απογοήτευσης, του έρωτα. Όλα αυτά μια κοινωνία τα έχει τεράστια ανάγκη. Από τα παλαιολιθικά χρόνια οι άνθρωποι κάθονταν γύρω από τη φωτιά και ένας έλεγε ιστορίες ή ζωγράφιζαν στα σπήλαια… Δεν είναι πολυτέλεια, είναι πρώτη ανάγκη. Αν μια κοινωνία χάσει τους αφηγητές της, θα αφεθεί στις ρηχές επιφανειακές ρήσεις των κακών δημοσιογράφων και των κακών πολιτικών.
Είστε αισιόδοξος για τη νέα γενιά λογοτεχνών;
Υπάρχει ένα στοιχείο που με κάνει πολύ αισιόδοξο και ένα που με κάνει πολύ απαισιόδοξο. Αυτό που με κάνει αισιόδοξο είναι ότι τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια κοινωνική εμπειρία η οποία λογικά θα παράγει πολύ σπουδαία δουλειά. Όχι ακόμα βέβαια, γιατί πρέπει πρώτα να κατακάτσει ο κουρνιαχτός, εν θερμώ δε γίνεται -ο συγγραφέας εξάλλου είναι σαν τον ιατροδικαστή: μιλάει τελευταίος. Η εμπειρία λοιπόν του να ζεις σε μια χώρα που χάνει κάθε βεβαιότητα της είναι λουκούμι για έναν συγγραφέα. Και απαισιόδοξος είμαι γιατί βλέπω ότι οι νέες τεχνολογίες αποσυντονίζουν σε μεγάλο βαθμό… Το status στο facebook ή το tweet στο twitter μπορεί να είναι ένα μήνυμα, μια εξομολόγηση, αλλά δεν είναι τέχνη. Πολύ μεγάλο κομμάτι της ορμής διοχετεύεται δυστυχώς στα social media, άρα χάνεται. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που ο κάθε άνθρωπος έχει την προσωπική του εφημερίδα. Αλλά κι αυτό βέβαια κάποια στιγμή θα κατακάτσει…
Μπορεί ένας συγγραφέας να ξεχωρίσει τα βιβλία του;
Έχω δύο βιβλία που έχουν πάει καλύτερα από τα υπόλοιπα, το πρώτο και το τελευταίο. Και ενδιάμεσα έχω άλλα δέκα, που τα θεωρώ επίσης καλά -αν δεν τα θεωρούσα καλά δεν θα τα είχα γράψει. Και μερικά από αυτά ίσως και να είναι λίγο αδικημένα.
Σχέδια και συγγραφικοί πόθοι για το μέλλον;
Τώρα τελειώνω ένα μυθιστόρημα που θα κυκλοφορήσει την άνοιξη και ως θέμα δεν έχει καμία σχέση με τη "Νίκη". Η "Νίκη" κάποια στιγμή σύντομα θα μεταφερθεί στο θέατρο. Άλλα σχέδια δεν έχω, δεν κάνω σχέδια γενικά.
Αν δεν είχατε γίνει συγγραφέας, τι θα είχατε γίνει;
Θα είχα γίνει συγγραφέας. Αλλά έχω μετανιώσει που δεν ασχολήθηκα με τον αθλητισμό. Αν δηλαδή με βλέπατε ποτέ σε κάτι άσχετο με τη συγγραφή, αυτό θα ήθελα να ήταν το μπάσκετ.
Κάνατε προ ετών και ένα πέρασμα από την πολιτική.
Μου είχαν ζητήσει να μπω στη ΔΗΜΑΡ του Κουβέλη και είχα μπει. Είχα κι εγώ τις αφελείς ελπίδες μου. Ποτέ όμως δε σκέφτηκα να ασχοληθώ με την πολιτική full time, κάτι τέτοιο θα με αποπροσανατόλιζε από αυτό με το οποίο είμαι ερωτευμένος. Αλλά η πολιτική με ενδιαφέρει πολύ, είμαι ένας χομπίστας της πολιτικής, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου διαβάζω εφημερίδες και βλέπω δελτίο.
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε ένα νέο συγγραφέα;
Να γράφει, να γράφει, να γράφει.
Ναι, αλλά πόσο εύκολο είναι να βγει ένας συγγραφέας προς τα έξω;
Όταν πάτε για ψώνια, δεν καταλαβαίνετε πότε ένα προϊόν είναι πολύ καλό; Και σε μια γωνίτσα να είναι, δεν το καταλαβαίνετε; Το ίδιο ισχύει και για τους λογοτέχνες και για τους μουσικούς και για τους σκηνοθέτες. Το καλό πράγμα φαίνεται. Μπορεί να αργήσει, να είναι δύσκολο, αλλά τελικά θα φανεί. Από εκεί και πέρα, τι να συμβουλέψω έναν συγγραφέα; Δε δίνω στην κόρη μου συμβουλές, θα δώσω σε συγγραφείς;
