Το τούνελ, μυθιστόρημα, Ερνέστο Σάμπατο, μτφρ. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, εκδόσεις Αστάρτη 1986
Στους πάγκους, που είναι στημένοι πρόχειρα μπροστά στη θάλασσα τα καλοκαίρια, πίσω απ’ τα ευπώλητα, πολυδιαφημισμένα και βραβευμένα, μπορείς, αν θέλεις κι αν είσαι τυχερός, να βρεις κάτι κόσμους ξεχασμένους, μα συναρπαστικούς.
Σε μια σκιά της νύχτας, σε μιαν άκρη, πέρα από κει που φτάνει το φως από τις κρεμαστές λάμπες και τα αυτάρκη μάτια, υπήρχε μια διαφορετική επιλογή από τις προφανείς και τις συνηθισμένες.
Καλόγουστο εξώφυλλο, δυνατός τίτλος, το περιττό συστάσεων όνομα του συγγραφέα…το άρπαξα κι έφυγα με μια αγωνία και μια βιασύνη βουλιμίας, μην τυχόν και μου το πάρει κανείς άλλος, μια και ήταν ένα και μοναδικό, όπως όλα τα σπάνια κι ωραία πράγματα, μοναχικά κι απρόσιτα σ’ ένα σύνολο ομοειδών πραγμάτων.
Πρόκειται για την εξομολόγηση ενός δολοφόνου. Για ένα χρονικό. Ένας ζωγράφος σκοτώνει την ερωμένη του. Και καθώς η ιστορία προχωράει και γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες μέσα απ’ την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του πρωταγωνιστή που βρίσκεται στη φυλακή, καταλαβαίνουμε πως δε θα μπορούσε να συμβεί τίποτε άλλο έξω από τούτη τη μοιραία κατάληξη.
Η ζήλεια κατευθύνει κάθε σκέψη, κάθε πράξη. Όλα παραμορφώνονται ιδωμένα μέσα απ’ το διαστρεβλωτικό καθρέφτη της. Και η αντανάκλαση αυτή είναι τόσο πειστική, ώστε συχνά νομίζεις πως οι ιδέες είναι ίσως λογικές και η πράξη του φόνου κάπως δικαιολογημένη.
Ο καλλιτέχνης, μια ανασφαλής έρμαια ύπαρξη, ταλανίζεται συνεχώς από αδιέξοδα, μοναξιά και θυελλώδη συναισθήματα και κλυδωνίζεται από αυτοκαταστροφικές τάσεις. Η ανάγκη του να τον καταλάβουν είναι τόσο έντονη ώστε μόλις εντοπίζει ένα πρόσωπο, που επισημαίνει με την παρατεταμένη προσοχή του μια λεπτομέρεια σ’ έναν πίνακα του κατά την διάρκεια μιας έκθεσης, δένεται μαζί του ολοκληρωτικά.
Τα παράλληλα τούνελ δύο ανθρώπων τέμνονται και ξαφνικά η ερημιά και το τέλμα φαίνεται να μετατρέπονται σε ελπίδα και παράφορο έρωτα.
Είναι εξαιρετικά σπάνιο να βρεις συνομιλητή και συνοδοιπόρο κατά τον Καστέλ. Όλα γύρω εχθρικά και ξένα. Μα να τώρα που μια γυναίκα καταφέρνει να τον τραβήξει στο ξέφωτο. Όμως η φύση του ανθρώπου, που φοβάται την εγκατάλειψη και την προδοσία, που δεν πιστεύει ούτε στον εαυτό του ούτε σε κανέναν άλλο, δεν αφήνει όρθιο τίποτα. Η λογική του κατασκευάζει συνεχώς ιστορίες και συνδυάζει γεγονότα, που υπό άλλο ψύχραιμο και πράο πρίσμα θα ήταν ίσως αδιάφορες ή ασύνδετες μεταξύ τους πιθανόν. Αλλά τα νοητικά του σχήματα είναι τόσο στεγανά, που δεν υπάρχει καμία διέξοδος. Έτσι τελικά το δικό του μακρύ και σκοτεινό τούνελ δεν καταφέρνει να συναντηθεί με κανένα άλλο, όσο κι αν το προσπαθεί, όσο κι αν το θέλει.
Γραφή σταράτη, δίχως γλυκανάλατες περιγραφές και διακοσμητικούς λυρισμούς, τόσο χαρισματική και δυνατή, που δεν υπάρχει περίπτωση να μην γοητεύσει.
Εδώ ικανοποιείται με το παραπάνω εκείνη η ανάγκη που ζητά απ’ τη λογοτεχνία να φωτίσει απ’ άκρη σ’ άκρη το κρυφό και μαύρο απύθμενο πηγάδι της ψυχής. Εξάλλου το αντικείμενο της τέχνης δεν είναι μόνο ο ευωδιαστός παράδεισος. Αλλά κυρίως η δυσώδη κόλαση. Εκεί που γίνονται, λέγονται ή υπονοούνται όλα και δεν πέφτει δεκάρα για το ηθικό και νόμιμο. Σκοπός οφείλει να είναι η αλήθεια, η κάθε αλήθεια, λογική ή παράλογη, αρεστή ή μη, δημοφιλής ή όχι.
Και το υπέροχο στο βιβλίο αυτό είναι πως μέσα από την τόσο στενή θέαση της ατομικότητας ενός ζωγράφου που σκοτώνει την ερωμένη του, αποκτούν όλα μια οικουμενική διάσταση και καταλήγουν να αφορούν τους περισσότερους, δίχως να χρειάζεται να ζωγραφίσουν, να δολοφονήσουν, να εξαπατήσουν ή να βιώσουν κάτι ανάλογο ή τόσο ακραίο γιατί, απλά κι όπως συμβαίνει συνήθως, στη φανερή αλήθεια του ενός βρίσκεται κάτι απ’ την κρυφή αλήθεια του άλλου.
Καλή ανάγνωση λοιπόν, αν και κατά τη γνώμη μου την έχετε σίγουρη.
Θέδα Καϊδόγλου
