photo © Στράτος Προύσαλης
Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη
Στο Γράμμα σε ένα νέο ποιητή η Γούλφ γράφει κάπου: να αφομοιώσεις κάθε εμπειρία που σου προσφέρεται, άφοβα ώστε το ποίημά σου να αποτελέσει ολότητα, όχι απόσπασμα.
Ναι, η ποίηση να ανιχνεύει τις μυστικές συνδέσεις ανάμεσα στα πράγματα, να βρίσκει τις σωστές τους σχέσεις, αλλά να το κάνει με έναν τρόπο λειτουργικό. Σκέψεις λοιπόν πάνω στις σκέψεις της Γούλφ, έτσι για να επικυρώνουμε κάθε φορά τη διακειμενική διάθεση που μας κατακλύζει. Τι εννοώ όταν λέω με τρόπο λειτουργικό; Eννοώ το εξής: Παρατηρώ όλο και πιο συχνά ειδικά στις πιο ''μοντέρνες'' συλλογές ή βιβλία ποίησης μια φοβερή αποσπασματικότητα. Στίχοι άνισοι, αλλόκοτοι, συμπλέουν και διαπλέκονται, διασπείρουν το νόημα, αντί να το συγκεντρώνουν και να το συμπυκνώνουν φωτίζοντας τον πυρήνα του. Λέξεις, λέξεις, λέξεις απλώς. Λέξεις που μαϊμουδίζουν, λέξεις που αφορίζουν, λέξεις που εντυπωσιάζουν ή που δημιουργούν γλυκόπικρα αισθήματα. Μα και ''άσχημες'' λέξεις κι ακόμα πιο ''άσχημος'' και ανεπιτυχής ο συνδυασμός τους.
Πιάνω τον εαυτό μου να υπογραμμίζει κάποιους στίχους ως σημαντικούς, ή πετυχημένους, ενώ οι υπόλοιποι με αφηνουν παντελώς αδιάφορη ή απογοητευμένη. Μόνο κάποια λεκτικά πυροτεχνήματα και μέχρι εκεί, δεν υπάρχει παραπέρα. Όλα θυσιασμένα πολλάκις στο βωμό μιας μοντέρνας οπτικής ή προσέγγισης.
Το ποίημα όμως δεν είναι αυτό. Το ποίημα δεν μπορεί να είναι αυτό. Οφείλει να είναι ένας ολοκληρωμένος και καλοδουλεμένος σχηματισμός, ένα νοηματικό σύνολο όπου το ένα μέρος προυποθέτει το άλλο, όπου ο επόμενος στίχος ακολουθεί επειδή ο προηγούμενος τον εμπεριέχει. Δεν μπορεί παρά να υπάρχει ένα νόημα συνολικό στο οποίο στοχεύει το ποίημα. Ένα ποίημα δεν μπορεί να είναι σπουδαίο αν δεν είναι στοχευμένο, δηλαδή ο δημιουργός του να έχει μια σαφή πρόθεση, να έχει κάτι απτό να πει γράφοντάς το. Ή τη μύηση σε μια συγκεκριμένη εμπειρία.
Ή την ανατροπή ενός κόσμου και το χτίσιμο ενός άλλου. Ή έστω την έκφραση ενός αντιρρητικού βλέμματος πασπαλισμένο με πολύ ή λίγο στοχασμό.
Όπως και να 'χει έχω βαρεθεί να σημειώνω στίχους-πυροτεχνήματα στο σημειωματάριό μου, ενώ τους "άλλους" τους περισσότερους, τους πνίγω στα νερά της λήθης. Μια αίσθηση του ανολοκληρωτου μου μένει ή ένα σιχτίρισμα ανάμεσα στα δόντια. Δεν είναι "τι θέλει να πει ο ποιητής". Είναι ότι ο ποιητής δομικά νοσεί, εκούσια ή ακούσια. Είναι ότι ο ποιητής αυτουπονομεύεται, μόνο που δεν το ξέρει. Ναι, το ποίημα να 'ναι ροή, αλλά να έχει και σημασία. Πώς να μην επιστρέφω πάντα στο Καβάφη, τον Ελύτη, τον Σολωμό. Πού όχι μόνο δεν είναι ''παρωχημένοι'', αλλά δίνουν και πολύτιμα μαθήματα ποιητικής. Ούτε στίχο τους δεν μπορείς να αφήσεις να πέσει κάτω. Και δεν μπορείς γιατί αν το κάνεις, θα χαλάσεις το σύνολο, το νόημα θα αλλοιωθεί. Ο καλός κατασκευαστής, ο καλός τεχνίτης βάζει τις λέξεις μία-μία, λιθαράκι-λιθαράκι χτίζει το οικοδόμημα, προσέχοντας τις αναλογίες των υλικών να είναι σωστές.
Δεν λέω πως και οι μοντέρνοι ποιητές δεν μπορούν να φανούν λειτουργικοί, και να εξισορροπούν τα επιμέρους, αναδεικνύοντας ένα διευσδυτικό σύνολο. Ο Μαρκ Στραντ και ο Τσεσλαφ Μιλος -που εχω κάνει κάποιες μεταφράσεις τους οπότε εχω εικονα του εργου τους- έχουν αποδείξει ότι μπορούν. Άλλοι νεωτερίζοντες μπορούν λιγότερο, άλλοι περισσότερο. Και ακόμα, όταν γράφεις, επίγραμμα, γράφεις επίγραμμα. Είναι διακριτό είδος, που κι αυτό όμως απαιτεί συγκέντρωση του νοήματος.
Οι αυτιστικοί όμως στίχοι που αραδιάζονται άτακτα, η απουσία της επεξεργασίας των αρχικών ερεθισμάτων και η παντελής έλλειψη δομικού και μορφικού στοιχείου οδηγούν την ποίηση κάπου ''αλλού'' βγάζοντάς την έξω από το παιχνίδι της λογοτεχνίας.
