Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 14

Ρετρό : Ο έρωτας μας ήταν ένας αυτοσχεδιασμός στην τζαζ - Ανάγνωση του Περικλή Κοροβέση

του Δάνη Κουμασίδη

Γυναίκες ευσεβείς του πάθους, Διηγήματα, Περικλής Κοροβέσης, Εκδόσεις Γνώση, 1998

Το πιο γνωστό βιβλίο του Περικλή Κοροβέση είναι οι Ανθρωποφύλακες, μια συγκλονιστική μαρτυρία για τα βασανιστήρια κατά την περίοδο της επταετούς Χούντας- κατάθεση που προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον μέσω της εμπλοκής της Διεθνούς Αμνηστίας και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σε ότι με αφορά, σπανίως το αγαπημένο μου βιβλίο από κάθε συγγραφέα συμπίπτει με το δημοφιλέστερο ή αυτό που θεωρείται ως το κορυφαίο του. Αυτό ακριβώς ισχύει και στην περίπτωση του Κοροβέση, όπου κορυφαίο του βιβλίο –και άκρως ενδεικτικό της γραφής του- θεωρώ το Γυναίκες Ευσεβείς του Πάθους (εκδόσεις Γνώση, 1998).  
Ένα βιβλίο κι ένας λόγος λοιπόν περί γυναικών, ένα βιβλίο ιστοριών εμποτισμένων με πάθος. Επειδή εδώ και πολλά χρόνια τα λογοτεχνικά θέματα έχουν υπερ-εξαντληθεί, έχει γίνει ακόμα πιο δύσκολο να μιλήσει κανείς για τα πιο κλασικά από αυτά, πόσο μάλλον με έναν πρωτότυπο τρόπο. Ο Κοροβέσης το κατορθώνει, έχοντας επινοήσει μάλιστα έναν ιδιαιτέρως εμφάνταστο τρόπο ‘αφήγησης’. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα από το υποκείμενο που αφήνεται να το διηγηθούν οι ιστορίες, συγκροτεί ένα υποκείμενο που αφήνεται στο να ακούει ιστορίες, κατά ένα τρόπο να τις φαντασιώνεται και φυσικά να τις αναπαράγει. Η επίφαση/αφορμή είναι πως ο αφηγητής μεταφέρει τις ιστορίες που ακούει σε μια παρέα. Έτσι, το βιβλίο αδικείται εάν αποκαλεστεί ‘συλλογή διηγημάτων’, καθώς περισσότερο μοιάζει να διαθέτει έναν βασικό πυρήνα και τα επί μέρους διηγήματα να αποτελούν τις εξειδικεύσεις του. Πορεία στο βάθος παράλληλη αυτήν που είδαμε στη συνέχεια και στο μυθιστόρημά του Κοροβέση με τίτλο ‘Νοσταλγία Μνήμης’  (Ελληνικά Γράμματα, 1999) όπου ο αφηγητής προσπαθεί –ασυνείδητα- να (ανα)συνθέσει τα κομμάτια του πάζλ της ζωής του μετά από ένα ατύχημα. Η καινοτομία στο παρόν βιβλίο έγκειται στο ότι το υποκείμενο που αναπαράγει τις ιστορίες φαίνεται και το ίδιο να εμπλέκεται χαρακτηρολογικά μέσα σε αυτές.
   
Συνδετικός κρίκος και κοινός τόπος των ιστοριών του εν λόγω βιβλίου, πέραν της αφηγηματικής συνθήκης, είναι οι γυναίκες. Για την ακρίβεια, οι γυναίκες και η εξύμνησή τους αποτελούν την αφορμή. Μια αφορμή ώστε τα αρσενικά (ή μήπως το αρσενικό;) των ιστοριών να αφεθούν σε ένα πάθος ατελεύτητο, σε ένα πάθος ως αυτοσκοπό. Πολύ συχνά ο Κοροβέσης μέσα από τις διηγήσεις των ερώτων προβαίνει, ανεπαίσθητα, σε μικρά αποφθέγματα φιλοσοφίας του έρωτα –παρ’ ότι η φιλοσοφία του έρωτα δεν υφίσταται τυπικά ως συστηματικός κλάδος της φιλοσοφίας. Την καθ’ εαυτό λογοτεχνία δεν την ενδιαφέρουν οι ταξινομήσεις και οι κατατμήσεις. Η σκέψη ακολουθεί το συναίσθημα και αντιστρόφως.
Μετά την εισαγωγή, που αποτελεί και αυτή επί της ουσίας μια μικροϊστορία-εξειδίκευση του κεντρικού βασάνου που διατρέχει το βιβλίο, ο Κοροβέσης αρχίζει να ξετυλίγει τους ήρωες του, παραπλανώντας πάντα τον αναγνώστη με τους υπό-τιτλους που επιλέγει. Ο ‘πολιτικός της Β’ Αθηνών’ είναι κάτι τελείως άλλο από εκείνο που φαίνεται: είναι ένας επαναστατημένος, παρορμητικός νέος μεταξύ πολιτικής, έρωτος και διεθνών περιπλανήσεων που καταλήγει σχεδόν εκφυλισμένα ‘πολιτικός’. Ο ‘καλλιτέχνης στα σίριαλ’ φτάνει σε ένα απόμακρο νησί και αφήνεται στη μανία της φύσης, ενίοτε και της Μεταφυσικής. Ο ‘εκδότης με τις εκδόσεις του’ καταλήγει να μην ενδιαφέρεται διόλου για τις εκδόσεις. Ο ‘διάσημος μαθηματικός’ γίνεται εν τέλει ακόμα πιο διάσημος –αλλά όχι εξαιτίας των μαθηματικών. Ο ‘δημοσιογράφος μ’ επιτυχίες’ εν τέλει δεν έχει δημοσιογραφικές επιτυχίες. Ο ‘κινηματογραφιστής στη Νέα Υόρκη’ ζει όντως κινηματογραφικά πράγματα και καταστάσεις, μόνο που δεν τα κινηματογραφεί! Ο ‘μεγάλος ποιητής’ δεν έχει καταλήξει αν τελικά είναι μεγάλος… Ο μόνος που ανταποκρίνεται στον τίτλο του είναι ο ‘θεατρώνης με τις 2.345 γυναίκες’: αλλά, ω του θαύματος και του συμβολισμού, είναι θεατρώνης – δηλαδή αυτός που στήνει το θέατρο, το δικό του θέατρο… Κάθε υπό-τίτλος υπονοεί περισσότερο το διαφυγόν, μια ταυτότητα εν νεκρώσει, παρά αυτό που όντως είναι ο εξιστορηθείς κάθε φορά ήρωας.
Έχει συχνά υποστηριχθεί πως η λογοτεχνική ματιά επί του αντίθετου φύλου αποτελεί ένα –ακόμα- μήνυμα, μια κατάθεση στην ανταλλαγή πυρών μεταξύ των αντιθέτων. Το έμφυλο στη λογοτεχνία πάντα ακροβατεί μεταξύ ψυχογραφήματος, οργής και βιωματικών επιρροών. Μια αυθεντική και συνάμα επεξεργασμένη ματιά είναι αρκετά δύσκολο να επιτευχθεί. Παρ’ όλα αυτά, οι γυναίκες του Κοροβέση παρελαύνουν μπροστά μας ολοζώντανες, ποθητές και μυστήριες –όπως και στην πραγματικότητα.
Ο γενικός τίτλος του έργου είναι άκρως καταδεικτικός για την τύχη που επιφυλάσσει η γραφή του Κοροβέση: διατρέχει ολόκληρο το συναισθηματικό φάσμα, από την ευσέβεια στο πάθος και από τις ικανοποιήσεις στις απογοητεύσεις. Πολλοί ήρωες (υποκείμενα), πολλά αντικείμενα (γυναίκες) -αντικείμενα αφήγησης. Ένα πολυφασματικό υποκείμενο απέναντι σε πολλές γυναίκες, που συνήθως καταλήγουν να είναι μία… Αποτελούν εν τέλει, και αυτός και αυτές, κάτι μονοδιάστατο που εμφανίζεται απατηλά ως πολυδιάστατο;
  
Τέλος, το πολιτικό είναι πανταχού παρόν στο σύμπαν του, ακόμα και εκεί που δεν είναι εμφανές αλλά με έναν τρόπο προσέγγισης αμιγώς ανθρωπολογικό –προσέγγιση που εκλείπει από ιδιαίτερα μεγάλο κομμάτι της αριστεράς που ευαγγελίζεται ο ίδιος. Για παράδειγμα, η συμβολική σημασιολογία του θεατρικού του έργου ‘επιχείρηση Ιουδήθ’ θα μπορούσε να αναχθεί όχι μόνο σε παρηκμασμένες αστικές δημοκρατίες ή σε μια αλληγορία περί φασισμού, αλλά να εκληφθεί και ως κριτική σε μορφές αριστερού ολοκληρωτισμού. Ο Κοροβέσης παραμένει ένας αιωνίως αιρετικός και παρορμητικός. Προφανώς έχει αντιληφθεί ότι στην πολιτική αυτό συνιστά ατόπημα ενώ αντιθέτως στη λογοτεχνία σπάνια αρετή. Αναμένουμε λοιπόν ένα νέο λογοτέχνημά του.