photo © Στράτος Προύσαλης
Γράφει ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος
Στις μέρες μας, παρατηρείται μια τάση από διάφορους φιλολογίζοντες να θεωρούν ότι η ποίηση στη σύγχρονη εποχή, είναι ανύπαρκτη και εξαφανισμένη. Εδώ, θα πρέπει να τονίσουμε, ότι μιλώντας για ποίηση, δεν εννοούν τις εκατοντάδες ποιητικών συλλογών, που κυκλοφορούν κάθε χρόνο, ούτε τα κάθε λογής ποιήματα και στιχάκια, που κατακλύζουν το διαδίκτυο, αλλά την ποίηση τη διαχρονική, τους στίχους, που μένουν και που τους θυμούνται και οι νεότερες γενιές. Με αυτή την έννοια, θεωρούν, ότι η ποίηση ουσιαστικά δεν υπάρχει και αναρωτιούνται που χάθηκε και γιατί.
Για το παραπάνω ερώτημα, υπάρχουν δύο εκδοχές:
Η πρώτη εκδοχή έχει εύγλωττα αποδοθεί από τον Theodor Adorno: «Το να γράψεις έστω και ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο». Τον παραπάνω αφορισμό τον πήραν οι περίφημοι διανοούμενοι της εποχής μας και τον παράφρασαν ελεύθερα: Μετά από το Άουσβιτς, δεν μπορεί να γραφτεί ποίηση. Και τον ξεχείλωσαν ακόμα περισσότερο: Μετά από το Άουσβιτς δεν μπορεί να γραφτεί καλή ποίηση. Και αυτόν τον τελευταίο αφορισμό τον έκαναν σημαία, αποτρέποντας τους νεότερους ποιητές, αφού σύμφωνα με τα παραπάνω, οι προσπάθειές τους είναι μάταιες.
Συμφωνούμε στο ότι το ολοκαύτωμα στο Άουσβιτς είναι ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου στην ιστορία της ανθρωπότητας, όμως και πριν από το Άουσβιτς έγιναν πολλά. Η ιστορία είναι γεμάτη από σφαγές άμαχου πληθυσμού, βιασμούς και φριχτά βασανιστήρια. Η καταστροφή της Μήλου από τους αρχαίους Αθηναίους και η καταστροφή της Θήβας από το Μέγα Αλέξανδρο δεν άφησαν πέτρα πάνω στην πέτρα, όμως, ποίηση συνέχισε να γράφεται. Η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου έμεινε στην ιστορία ως η πιο αιματηρή της μέχρι τότε ανθρώπινης ιστορίας, όμως, ποίηση γράφτηκε και πιο μετά. Οι πόλεμοι, που έγιναν, άφησαν πίσω τους εκατομμύρια νεκρούς, αλλά η ποίηση, σε πείσμα της ανθρώπινης βαρβαρότητας συνέχισε να γράφεται. Ακόμα και μετά το Άουσβιτς συνέχισε να γράφεται ποίηση και υπάρχουν στίχοι, που έμειναν διαχρονικοί. Στην Ελλάδα μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μεσουράνησαν διάφοροι ποιητές με αδιαμφισβήτητους εκπροσώπους από τις δύο πρώτες μεταπολεμικές γενιές, που οι περισσότεροι συνεχίζουν να διαβάζονται αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό τους. Όμως, και ο ίδιος ο Αντόρνο ανασκεύασε τον περίφημο αφορισμό του γράφοντας: «Ο πολυετής πόνος έχει το δικαίωμα της έκφρασης όσο και ο βασανισμένος να φωνάξει… άρα θα μπορούσε να ήταν λάθος να πει κανείς ότι κανένα ποίημα δεν θα έπρεπε να γραφτεί μετά το Άουσβιτς». Τον αφορισμό του Αντόρνο τον αναφέρουν όλοι. Θα έπρεπε να μας βάζει σε σκέψεις το ότι σχεδόν πουθενά δεν αναφέρεται η παραδοχή του φιλόσοφου, ότι ο αφορισμός του ήταν λαθεμένος.
Η δεύτερη εκδοχή έχει ως εξής: Ζούμε σε μια κοινωνία κρίσης και παρακμής. Όπως, έχουν παρακμάσει τα πάντα, έτσι και οι τέχνες έχουν χάσει την παλιά τους αίγλη. Άρα και η ποίηση έχει παρακμάσει και τίποτα καλό δεν μπορεί να γραφτεί. Σε μια άλλη εποχή, που θα ξεπεραστεί η κρίση και η κοινωνία θα ακμάσει, θα γραφτεί και καλή ποίηση ή ακόμα χειρότερα: Η κρίση δεν θα τελειώσει ποτέ, άρα και η ποίηση είναι προορισμένη να σβήσει.
Θα πρέπει να τονίσουμε, ότι η παρακμή της ποίησης δεν είναι απόρροια της κοινωνικής κρίσης, αλλά μια έντεχνη και συντονισμένη προσπάθεια του κρατικοδίαιτου εκδοτομιντιακού κατεστημένου, να προβάλει ημέτερους, που μπορεί να τους ελέγξει. Ταυτόχρονα, αρκετοί νέοι ποιητές, που γράφουν όμορφους στίχους και μπορούν να ξεσηκώσουν με την ποίησή τους, βρίσκουν τις πόρτες της αποδοχής ερμητικά κλειστές.
Όμως, η ποίηση δεν είναι προορισμένη να σβήσει. Η εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου για δημιουργία είναι η δύναμη, που σπρώχνει τους ποιητές να εκφραστούν και τους είναι αναγκαία όσο και το οξυγόνο, που αναπνέουν. Για να θυμηθούμε λίγο και τον Ρίλκε ο ποιητής δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να γράφει. Είτε αναγνωριστεί, είτε όχι, θα γράφει ακόμα και αν τους στίχους του, τους διαβάζει μόνο ο ίδιος.
Έχει χαθεί, λοιπόν, η ποίηση; Φυσικά και όχι. Η ποίηση υπάρχει παντού. Σε ένα λουλούδι, που άνθισε δίπλα μας. Στη θάλασσα, που μας καλεί στην αγκαλιά της. Στα βουνά, που μας καλούν να τα κατακτήσουμε. Και ο ποιητής θα πάρει όλες τις όμορφες εικόνες, που περιγράψαμε και θα τις μετουσιώσει σε στίχους.
