photo © Στράτος Προύσαλης
Γράφει ο Θανάσης Βαβλίδας
Το διαχρονικό ζευγάρι "ποίηση και μουσική", που οδήγησε χορευτικά τα βήματά μας στο πρώτο μέρος του άρθρου πέρσι, επανέρχεται φέτος για να ανανεώσει την έκφρασή του με νέες κινήσεις και μορφολογικά σχήματα.
Ακόμα και στην απλούστερη εκδοχή του, που είναι μία συνεύρεση με παράλληλες διαδρομές, η παρουσία του ζευγαριού εξυψώνει την τέχνη και μας εισάγει σε κόσμους που δεν έχουν περιορισμούς, αδυναμίες ή αναστολές. Η συνεύρεση αυτή δε θέλει πολύ για να εξελιχθεί σε έρωτα, σφοδρό έρωτα. Στην εκδοχή των αρχαίων ελληνικών χρόνων, πάντως, φαίνεται ότι ο έρωτας αυτός ήταν κεραυνοβόλος.
Αλλά ο συνθέτης Κώστας Μυλωνάς στο βιβλίο του με τίτλο "Μελοποιημένη ποίηση" που κυκλοφόρησε και παρουσιάστηκε το 2015 από τις εκδόσεις "Κέδρος", μιλάει για έναν αμφιλεγόμενο γάμο. Οι αναφορές του ανάγονται στην περίοδο από το 1960 έως το 1985 και περιστρέφονται γύρω από τη "λεγόμενη έντεχνη - λαϊκή μουσική". Όπως αναφέρει, όμως, χαρακτηριστικά, οι μελοποιήσεις ποιημάτων δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε για πρώτη φορά αυτή την περίοδο. Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους τον δέκατο ένατο αιώνα μέχρι το πρώτο ήμισυ του εικοστού, πολλοί συνθέτες τόσο της επτανησιακής όσο και της εθνικής μουσικής σχολής έγραψαν τραγούδια σε ποίηση Σολωμού, Βαλαωρίτη, Βηλαρά, Μαβίλη και αργότερα Παλαμά, Σικελιανού, Καρυωτάκη, Δροσίνη και πολλών άλλων. Οι δύο τέχνες δεν έχουν υποχρεωτικά ανάγκη η μία την άλλη, γιατί, όπως γράφει "η μουσική, όπως άλλωστε και η ποίηση, έχει τη δική της αυτοδυναμία και αυτοτέλεια". Χάρη, όμως, σε συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Δημήτρης Λάγιος, ο Γιάννης Σπανός, ο Μιχάλης Τρανουδάκης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Σαράντης Κασσάρας, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Χρήστος Γκάρτζος, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, η Λένα Πλάτωνος και ο ίδιος ο Κώστας Μυλωνάς, για να αναφέρουμε μερικούς από τους συνθέτες με τις ωραιότερες μελοποιήσεις, η συνεύρεση είχε ως αποτέλεσμα ένα ευτυχή έγγαμο βίο.
Στις ημέρες μας, ένας συνθέτης που συνεχίζει την πορεία του με συνέπεια και επιτυχία σε αυτές τις διαδρομές, είναι ο Δημήτρης Μαραμής, ο οποίος έχει μελοποιήσει με εκφραστική δεινότητα και έντονη μελωδική γραμμή ποιητές όπως ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, η Μαρία Πολυδούρη, ο Μιχάλης Γκανάς, ο Σωτήρης Τριβιζάς, αλλά και ο Βιντσέντζος Κορνάρος και έχει ερμηνεύσει αυτά τα τραγούδια σε ζωντανές συναυλίες περιοδεύοντας στην Ελλάδα, στα πλαίσια της γνωριμίας μας με το νέο του δίσκο "Αισθηματική ηλικία". Τελευταία εμφάνιση που εμείς παρακολουθήσαμε, ήταν στα Χανιά, τον περασμένο Δεκέμβριο, μαζί με τις φωνές του Θοδωρή Βουτσικάκη και της Μαρίας Κλεινάκη.
Ειδικά για τις μελοποιήσεις ποιημάτων της Μαρίας Πολυδούρη, αξίζει να αναφέρουμε τον συνθέτη Γιώργο Κουλουριώτη από τα Μέγαρα, τις οποίες έχει παρουσιάσει πολλές φορές ζωντανά, αλλά δεν έχουν δισκογραφηθεί και οι οποίες πέρα από το διακριτό τους ύφος, χαρακτηρίζονται από στοιχεία εκμοντερνισμού του μελωδικού στοιχείου, με τελευταία παρουσίαση στα Μέγαρα το περασμένο φθινόπωρο.
Επανερχόμαστε, όμως, στη συνεύρεση των δύο τεχνών και ιδιαίτερα με τον χαρακτήρα των παράλληλων διαδρομών, όπως την αντιλήφθηκε και την παρουσίασε ο "Κύκλος ποιητών" τον Σεπτέμβριο του 2015 σε χώρους πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους στην Αττική. Με κύρια θεματική ενότητα το πρόγραμμα "Αναγνώσεις/ Μουσική", οι λάτρεις των δύο τεχνών, είχαν την ευκαιρία να ακούσουν ποίηση που συνοδευόταν από μουσική, σε μορφή άλλοτε μελοποιημένη, άλλοτε ατμοσφαιρικής προσέγγισης και άλλοτε "διαλογικής" απόπειρας. Το πρόγραμμα αυτής της ενότητας ξεκίνησε από το Μουσείο Ακρόπολης με τη συμμετοχή του συνθέτη Δημήτρη Μαραμή, για τον οποίο μιλήσαμε παραπάνω. Καταξιωμένοι ηθοποιοί ανέλαβαν την απαγγελία ποιημάτων Ελλήνων και ξένων δημιουργών απ' όλο τον κόσμο και αξιόλογοι μουσικοί επιφορτίσθηκαν με τη μουσική έκφραση της αίσθησης και του περιεχομένου του ποιητικού λόγου της κάθε βραδιάς. Η συνεύρεση αυτή με τις πολλαπλές πτυχές της ήταν μία καλή περίσταση για να διερευνήσει κανείς τάσεις και τρόπους που μπορούν να συνεργαστούν οι δύο τέχνες και να εγγράψει τη διάθεση των δημιουργών να υποστηρίξουν/συμμετάσχουν/αντιπαρατεθούν σε αυτό το πλαίσιο. Οι εκδηλώσεις αυτού του τύπου από τον ¨Κύκλο ποιητών" δε διοργανώθηκαν πέρυσι για πρώτη φορά, αλλά στο παρόν κείμενο μας ενδιαφέρουν ως αποτύπωση των πλέον πρόσφατων εκδηλώσεων στην Αθήνα γύρω από τη σχέση ποίησης και μουσικής.
Μια άλλη διάσταση, αρκετά ενδιαφέρουσα, στη σχέση του ζευγαριού αυτού συναντήσαμε στα πλαίσια του κύκλου "μετασχηματισμοί" από το "Ελληνικό σχέδιο" που διοργανώνει η "Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών" του Ιδρύματος Ωνάση. Στη διάρκεια του φετινού χειμώνα, προγραμμάτισε μια βραδιά με το αριστουργηματικό έργο του Φραντς Σούμπερτ "Χειμωνιάτικο ταξίδι" (1828), έναν κύκλο τραγουδιών για φωνή (συνήθως βαρύτονου) και πιάνο, σε ποίηση του Γερμανού ρομαντικού ποιητή Βίλχελμ Μύλλερ. Ο Διονύσης Καψάλης ανέλαβε να μεταφράσει και να προσαρμόσει τους στίχους στην ελληνική γλώσσα προκειμένου να γίνει εύληπτο το έργο για τον Έλληνα ακροατή. Σε επόμενη συναυλία του κύκλου αυτού, οι διοργανωτές ανέθεσαν σε νέους συνθέτες τη μελοποίηση των ίδιων στίχων, προκαλώντας μία δημιουργική συνέχεια, καθώς το ποιητικό έργο φτάνει στην εποχή μας με απόηχους υπαρξιακής αγωνίας. Αυτούς τους τελευταίους θέλησε να τονίσει ιδιαίτερα ο σκηνοθέτης Θέμελης Γλυνάτσης, ο οποίος ανέβασε στη σκηνή τον τενόρο Χρήστο Κεχρή, τον πιανίστα Μιχάλη Παπαπέτρου και τον ηθοποιό Θανάση Δόβρη, οπτικοποιώντας τα εικοσιτέσσερα τραγούδια του Σούμπερτ με διακριτικές παρεμβάσεις, στο "Θέατρο Τέχνης" της οδού Φρυνίχου. Τον ίδιο κύκλο τραγουδιών προγραμμάτισε τον φετινό Ιανουάριο και το "Ίδρυμα εικαστικών τεχνών και μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη" με τους Πάνο Λαζαράτο (τενόρο) και Νίκο Βασιλείου (πιάνο). Με αυτό τον τρόπο καταδεικνύεται ότι τα σπουδαία έργα σύζευξης των δύο τεχνών από τη μια πλευρά είναι δεκτικά πολλαπλών ερμηνειών κι από την άλλη πλευρά προκαλούν τη γένεση νέων έργων, παιδιών τους.
Η ποίηση έσπευσε να συναντήσει τη μουσική και σε άλλες εκδηλώσεις, όπως "όταν οι Έλληνες συνθέτες μελοποιούν ξενόγλωσση ποίηση" που προγραμμάτισε, επίσης, το Ίδρυμα Θεοχαράκη με τις Μ. Χρύση, Ρ. Πουλημένου (τραγούδι) και τον Δ. Γιάκα (πιάνο). Πιθανόν να είχε και άλλες συναντήσεις, για τις οποίες δεν είχαμε πληροφόρηση. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να είμαστε παρόντες σε τέτοιες συνευρέσεις, γιατί αποκαλύπτουν πολλά μυστικά για τις δύο τέχνες και διαπνέονται από μια διαχρονική γοητεία.
