© Γιώργος Τσούτσουρας (αρχιτέκτων-φωτογράφος)
Το καλλιτεχνικό έργο του Δημοσθένη Αγραφιώτη αποδίδει μία συστηματική φροντίδα για την μείξη των μορφών, των μέσων, των ειδών, των γλωσσών, και των πολιτισμών. Οι θεωρητικές του θέσεις, η ποίησή του, η δράση του, η κινητικότητα και παρουσίασή του στα πλαίσια της σύγχρονης “ποιητικής”, που είναι αποτέλεσμα μίας εκτεταμένης σε χρονολογικό και ειδολογικό εύρος ερευνητικής εργασίας, συνιστούν μία ιδιότυπη και σπάνια καλλιτεχνική στάση. Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης ζει στο παρόν και είναι παρών. Δημιουργεί διαρκώς με ένταση και δοκιμασία σε πλαίσια οριακά και μεταβατικά, πάντοτε κινούμενος και πάντοτε δρων. Ταξιδεύει, διδάσκει, μαθαίνει, παρουσιάζει. Προτιμά την παρουσία, με βαθιά όμως και αφομοιωμένη την επίγνωση της απουσίας. μία παρουσία φιλική, ανθρωπιστική, πνευματώδη, συμμετοχική, που ουσιαστικά αποδίδεται στον τρόπο που διεξάγει το “επιτελεστικό” του έργο.1
Η επιτέλεση για τον Αγραφιώτη έχει βάση γλωσσική, όπως δηλώνει και η ίδια η διερεύνηση του ορισμού του. Καταρχήν η μετάφραση στα ελληνικά του όρου performance, ενός όρου που προέρχεται από τον χώρο της κοινωνικής ανθρωπολογίας, αξιοποιεί τα γλωσσικά παιχνίδια που εμπεριέχονται στην λέξη επιτέλεση. Επιπλέον, το «τελ», από το ρήμα τελάω-τελώ, σημαίνει κατ' αυτόν την πραγμάτωση ενός ταξιδιού και ο απαρεμφατικός τύπος του τελείν (ως επιτέλεση, τελείωση, συντέλεση) δηλώνει μια ενέργεια “σε απόλυτη συμφωνία προς κάποιο σχέδιο, εντολή, προσευχή, υπόσχεση ή προφητεία”. Διερευνώντας την πληθώρα των ορισμών και την σημασιακή δυναμική που προσφέρει ο όρος, ο Αγραφιώτης συνδέει την επιτέλεση με την τελετή, το τέλος, και όλες τις συνιστώσες της τέλεσης, δηλαδή της μετατροπής της έννοιας σε γεγονός.2
Ως μέρος των πολιτιστικών μορφωμάτων των προβιομηχανικών κοινωνιών, η επιτέλεση εμπεριέχει, για τον Αγραφιώτη, το πρόταγμα της κριτικής και προσωπικής διερεύνησης και την προϋπόθεση της συλλογικής επικοινωνίας. ωθεί προς την μεταμόρφωση στοιχείων και υλικών και την διαμόρφωση κανόνων και κωδίκων. απαιτεί στρατηγικές και τακτικές. Ως προς την καινοφάνειά της για την ελληνική κοινωνία, καθώς στην Ελλάδα λείπει η συστηματικότητα και το θεσμικό πλαίσιο πραγμάτωσης επιτελεστικών έργων, ο Αγραφιώτης εντοπίζει την ύπαρξη της επιτελεστικής δυναμικής ήδη στην Αρχαία Ελλάδα με παραδειγματική την πορεία του Εμπεδοκλή. Στο μεταίχμιο σαμανισμού και φιλοσοφικού στοχασμού, ο Εμπεδοκλής είναι η αρχή του προβληματισμού και της δράσης της επιτέλεσης, το πρότυπο του Ευρωπαίου – Έλληνα ποιητή κατά τον Hölderlin. Τα τέσσερα στοιχεία της κοσμογονίας του πυθαγορείου φιλοσόφου παραπέμπουν όχι μόνο στα αρχαϊκά στοιχειώδη υλικά διαμόρφωσης του κόσμου, αλλά αντιστοιχούν, κατά τον Αγραφιώτη, και σε γεωγραφικά σημεία – χώρες (για παράδειγμα, το νερό στην Ταΐλάνδη, φωτιά στην Ινδονησία, η γη στην Ιαπωνία, ο αέρας στην Κίνα).3
Οι αρχαϊκές αυτές δυναμικές που ενσωματώνονται στην επιτέλεση απηχούν σαμανιστικές ή μυθολογικές διεργασίες που έχουν αποδυναμωθεί στις σύγχρονες ορθολογιστικές και τεχνοκρατικές κοινωνίες. Η καταφυγή λοιπόν στην επιτέλεση αποτελεί λύση στην αντιμετώπιση της ασθένειας ή του τραύματος, μέσω, βεβαίως, μίας ακραίας νεοτερικότητας, που αντλεί τις ιστορικές της αρχές από την πρωτοπορία και το DADA. Συγχρόνως, η επιλογή του συγκεκριμένου είδους, της επιτελεστικής δηλαδή έκφρασης, αφορά την δυνατότητα της σύμπραξης διαφορετικών πεδίων και συμπεριλαμβάνει ποικιλία χώρων, πρακτικών, τεχνολογιών και τόπων.
Γενικότερα, το παιχνίδι και η τυχαιότητα ενσωματώνονται στην συζήτηση για την επιτελεστική νεοτερικότητα. Η πολλαπλότητα των σημασιών και των χρήσεων των καλλιτεχνικών ειδών και το δίπολο παιχνίδι - ποίηση δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον για την ανάδειξη στο έργο του Αγραφιώτη ενός στοιχείου αλεατορικού και φαντασιακού. Η τύχη, το πλήρωμα ή μερική ικανοποίηση του πόθου, το εικονικό ως τόπος προβολής της πραγματικότητας και άρσης των συμβάσεων ή απαγορεύσεων της καθημερινότητας, επιτρέπουν την σύνθεση ενός πεδίου όπου οι φαντασιώσεις μεταμορφώνονται σε δρώμενα.
Η αντίληψη του Αγραφιώτη για την αισθητική δράση οφείλει πολλά στον Mikel Dufrenne αρκετές αρχές του οποίου μοιράζεται στην διάρκεια την διάρκεια των καλλιτεχνικών και θεωρητικών αναζητήσεων. Στο βιβλίο του Η φαινομενολογία της αισθητικής εμπειρίας, ο Mikel Dufrenne, συγκλίνοντας και με την ανθρωπιστική φαινομενολογία του Karl Jaspers, παρουσιάζει την άποψή του ότι η αισθητική εμπειρία αποτελεί θεμελιώδη πλευρά της ανθρώπινης εμπειρίας γιατί η αξία της αφορά την αλήθεια που περικλείει. Σύμφωνα με τον Dufrenne, η αισθητική εμπειρία συνίσταται στην ανάγνωση και τον στοχασμό πάνω στην εκπεφρασμένη σημασία ενός αισθητικού αντικειμένου. Η σημασία αυτή είναι καθαρά αισθητηριακή και η κατανόησή της είναι σωματική. Η αλήθεια της αισθητικής εμπειρίας είναι μία σημασία που διαφωτίζει την πραγματικότητα και δομείται από μία a priori αρχή. Έτσι, η έκφραση του αισθητικού αντικειμένου δεν είναι αποτέλεσμα της προβολής του θεατή, αλλά μία πλευρά του ίδιου του αισθητικού αντικειμένου.4
Επιπλέον, η επιτελεστικότητα τοποθετείται στο έργο του Αγραφιώτη ανάμεσα στην εξουσία και στην ανατροπή της, στην εμπεδόκλεια φιλότητα και στο νείκος. Εκεί βρίσκεται και η πρόσληψη του έργου ως πρόβλημα και όχι ως λύση. Εκεί, εξάλλου, τοποθετείται η ποίηση ως πολιτικοποιημένο είδος –ένα είδος που δεν προάγει πολιτικά μηνύματα, αλλά ανοίγει προοπτικές απελευθερωτικής συλλογικότητας. Οι ποιητικές επιτελέσεις του Αγραφιώτη, που ενθαρρύνουν αυτού του είδους τη συλλογικότητα, βασίζονται σε κείμενα διαπολιτισμικά, πολύγλωσσα ή γραμμένα με ιδιάζοντα ελληνικά, γλωσσικά παιγνιώδη, συντακτικά πειραματικά, και, αντί να βραβεύσουν τους αναγνώστες για καλή αποκρυπτογράφηση της σημασίας και της υπόνοιας, τους ανταμείβουν για την εμπλοκή τους και την επίγνωση των ορίων τους. Στις συναπτικές στιγμές ανάγνωσής τους, τα ποιητικά αυτά κείμενα θέτουν το ενδιαφέρον μας για τα σημεία και τις τροπές σε κοινωνικό διάλογο, σε δίκτυα νοηματοδότησης που κατανοούνται ως απολύτως κοινωνικά, αλλά και σε ερωτήματα για την ίδια τη δημιουργία ταυτότητας. Πρόκειται για κείμενα όχι παιγνίου, αλλά παιδιάς, αν παίγνιο είναι οι προνομιούχες δομές και τα μοντέλα, οι εξουσιαστικοί λόγοι, οι σημασίες και τα σημαίνοντα, και παιδιά είναι ο ανατροπέας, ο εξισωτής, και ο διασπορέας.5
Ο σχολιασμός ορισμένων ενδεικτικών επιτελέσεων θα διευκόλυνε την κατανόηση του έργου του Αγραφιώτη. Μέσω της σύμμειξης τελετουργικού, πειραματικού, παιγνιώδους και αναπαραστατικού, η επιτελεστική πράξη σχολιάζει τους τρόπους με τους οποίους συνδέεται η τέχνη με την πραγματικότητα. Χαρακτηριστικά, η Επιτέλεση- Κάτοπτρον, όπου αποδίδεται “εικονοσχηματικά” ο τρόπος με τον οποίο η τέχνη κατοπτρίζει την πραγματικότητα, μα και δημιουργεί έναν καθρέφτη για τον καλλιτέχνη και το κοινό, αποτελεί σχόλιο του κατά πόσον η αλήθεια, σημαντικό και ανατρεπτικό μέρος της οποίας είναι η τέχνη, υποστασιοποιείται ποιητικά.6
Ο τρόπος με τον οποίο η επιτέλεση αντιμετωπίζει την πολιτική και κοινωνική εμπειρία ως μία πραγματικότητα το ίδιο κοντινή με την προσωπική και ψυχολογική διερευνάται καλλιτεχνικά με την επιτέλεση με τίτλο “ΚΡΙσΗ ΚΡΙσΕΙΣ”.7 Πρόκειται για μία συλλογική, συμμετοχική επιτέλεση που οδηγεί στη δημιουργία βιβλίου-καλλιτεχνήματος-εγκατάστασης (art book-installation) στο πλαίσιο της “Art-Athina 2010”.8 Ύστερα από μια σύντομη εισαγωγική επιτέλεση, όπου χαρακτηριστικά ο καλλιτέχνης επαναλαμβάνει, σχίζοντας μία αφίσα, την λέξη “κρίση” πολύγλωσσα και με έμφαση σε διαφορετικά της φωνήματα ώστε να φανεί η πολλαπλή σημασία της (Greece, cry κλπ), ο Δημοσθένης Αγραφιώτης καλεί τους συμμετέχοντες να κατασκευάσουν σε χαρτί Α4 ή Α3 και στις δύο όψεις τους τις σελίδες-στοιχεία του βιβλίου/καλλιτεχνήματος. Εντέλει, γίνεται συναρμολόγηση του βιβλίου κατά διάφορες κατευθύνσεις με τη διαδοχική παράθεση των φύλλων. Ένα συμπληρωματικό μέρος του υλικού κρεμιέται σε σχοινιά, όπως μια «μπουγάδα»). Το βασικό θέμα αναφέρεται στη «κρίση» και τους τρόπους που αυτή βιώνεται και γίνεται ή όχι κατανοητή από τους συμμετέχοντες στην επιτέλεση. Η καθοριστική παρουσία των συμμετεχόντων στις επιτελέσεις του Αγραφιώτη αφορά ακριβώς στην μεγάλη σημασία που δίνεται στην ανταλλαγή ενέργειας με το κοινό. Αν η επιτέλεση είναι μία «τελετή χωρίς θρησκεία», αποζητά την ανταλλαγή ενέργειας με το κοινό.9
Όσον αφορά τώρα τις εμπεδόκλειες επιτελέσεις του Αγραφιώτη, είναι συνήθως τετραμερείς και είτε παρουσιάζονται μεμονωμένα (ένα από τα τέσσερα μέρη, με έμφαση στα τρία) είτε ενοποιημένα. Η επιτέλεση «Εμπεδοκλής/ φωτιά: Α-Εμπεδοκλής» ξεκίνησε στην Αίτνα της Σικελίας το 2005 και πραγματοποιήθηκε στα επόμενα χρόνια έως και το 2008 στον Καναδά στην Γερμανία, στην Ιαπωνία και στην Ισπανία.10 Στην επιτέλεση αυτή ο Αγραφιώτης περιηγείται τόπους φωτιάς όπως η ηφαιστειακή γη της Αίτνας και σε άλλες περιπτώσεις διερευνά ηχητικά και γλωσσικά σε πολλές γλώσσες την δυναμική της φωτιάς και καίει χαρτιά πάνω στα οποία το κοινό γράφει λέξεις. Στην επιτέλεση «Εμπεδοκλής/Αέρας» ο ποιητής διερευνά την δυναμική της αναπνοής (εισπνοή και εκπνοή) σε σχέση με την δύναμη του αέρα (ως Ζωτικής πνοής, προσωπικής ‘αύρας’, ανάσας, ηχητικής δυναμικής κλπ.) να κινεί τα σώματα (π.χ. γραμμένα χαρτιά, φουσκάλες, μπαλόνια κλπ).11 Η επιτέλεση «Εμπεδοκλής/Νερό»12 παρουσιάζεται από το 2009.13 Σε αυτήν ο Αγραφιώτης ραντίζει με μία δέσμη βρεγμένων κλαδιών το κοινό. Η κίνηση αυτής της φυτικής δέσμης Πάνω από δοχεία με νερό σημαίνει τον αέρα αρχικά στεγνό και κατόπιν βρεγμένο. Σε ένα τραπέζι με λευκό τραπεζομάντιλο υπάρχει μία γυάλα με ψάρι, το οποίο προτρέπει με ενθαρρυντικές κινήσεις να πηδήξει στο γεμάτο διπλανό δοχείο. Αλλάζει δοχείο δίνοντας την εντύπωση ότι μπορεί το κάθε νέο δοχείο να αρέσει στο ψάρι περισσότερο. Το ψάρι χύνεται με το νερό του σε μεγάλο δοχείο με ασταθή βάση. Κατόπιν σερβίρει τα υγρά (γάλα, χυμό, μπύρα) σε δοχεία που βρίσκονται σε τραπέζι. Με έναν κουβά προσθέτει νερό και τα δοχεία ξεχειλίζουν. Κοιτάζει το αποτέλεσμα και χύνει αναμιγνύοντας τα υπόλοιπα υλικά. Επικρατούν τέσσερα χρώματα μαύρο άσπρο κόκκινο ώχρα. Τα δοχεία ξεχειλίζουν με κόκκινο κρασί, γάλα, μαύρο μελάνι, που δημιουργούν μικρούς καταρράκτες στο λευκό τραπεζομάντιλο. Το υγρό που μένει διαμορφώνει σχήματα πάνω στο τραπεζομάντιλο, που αλλάζουν αναλόγως με την μετακίνησή του.
Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της Τήνου τον Αύγουστο του 2015, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης παρουσίασε τέσσερις επιτελέσεις υπό τον τίτλο “Εμπεδοκλής: Τα τέσσερα στοιχεία». Εδώ ξεκινά μιλώντας για τον Εμπεδοκλή με εικόνες που τον αφορούν, ζητά από το κοινό να γράψει λέξεις σημαντικές για αυτό, επιλέγει τις περισσότερες και τις καίει. Η συγκεκριμένη επιτέλεση βασίζεται σε στοιχειώδεις αρχές: το σώμα και την κίνηση, την γλώσσα και την φωνή, μία γλώσσα – γλώσσες που διαλύεται στα στοιχεία της και συντίθεται ξανά στην πολυμορφία της και σύγκλιση με τις άλλες. Η ελληνική δεν είναι μόνη της: είναι πολλές μέσα στις χρονικές και τις ηχητικές της συνθέσεις: η νέα και η αρχαία ελληνική, η γαλλική, η αγγλική, η γερμανική η ιταλική, η ισπανική, η ιαπωνική συνυπάρχουν σε συνδυασμό και διαμορφώνουν φωνηματικές συνθέσεις πρωτότυπες και σημασιακά ισχυρές. Εντέλει η δράση και η κίνηση ενώνει τα στοιχεία αυτά μέσω των υλικών που χρησιμοποιούνται κάθε φορά: του χαρτί, της γραφίδας, του νερού, της φωτιάς. Σε όλες τις επιτελέσεις οι συμμετέχοντες συνυπάρχουν δημιουργικά: γράφουν σημαντικές για εκείνους λέξεις, εμπλέκονται με τα υλικά, “βοηθούν” τον επιτελεστή να συντελέσει πράξεις.
Η εξωστρέφεια της παιδιάς στην επιτέλεση χρησιμοποιεί την αλληλεπίδραση ομιλητή και ακροατή ως βάση της ρητορικής διαλογικής πράξης που επιτελείται ανάμεσα σε ποιητή και απευθυνόμενο/ ους. Στην καρδιά της ποιητικής πράξης βρίσκεται η προβολή του έργου εν τω γίγνεσθαι σε ένα απών κέντρο. Το έργο διαθέτει γραμμές διαφυγής σε ένα ρευστό, διαρκώς μεταβαλλόμενο πλαίσιο όπου οι κάθε είδους αυθόρμητες πρακτικές, αντιδράσεις και συγκρούσεις οδηγούν σε μια διαρκή μεταβλητότητα του κοινωνικού πεδίου.14 Τα κείμενα διαθέτουν πάντοτε τις γραμμές διαφυγής τους, και πάνω σε αυτές παράγεται ο καλλιτεχνικός λόγος του Αγραφιώτη. Όπως γράφει χαρακτηριστικά στους Ισομορφισμούς (129):
ΣΧΕΣΗ
Κάθε φορά
που βλέπω το κύμα
να σβήνει τ’ αχνάρια στο ακρογιάλι
σκέφτομαι
«ποιος πέρασε;»
Και καταλήγω σε μία απλοποίηση.
Σημειώσεις
1.Μιλώντας στην εκπομπή «Βιβλία στο κουτί» σε μία συνέντευξη στον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου (26 Ιανουαρίου 2015) ο Αγραφιώτης αναφέρεται στην ερευνητική πορεία που τον οδήγησε στην επιτέλεση. Ήδη από την δεκαετία του 1980 η επιτελεστική καλλιτεχνική δράση αναπτύσσεται μαζί με τα φεστιβάλ. Η ποίηση επεκτείνεται από το βιβλίο στον κοινωνικό χώρο ανακαλύπτοντας εκεί την ζωντάνια της πρωταρχικής ποιητικής λειτουργίας, όπως μεταδίδεται από την απαγγελία και την σωματική δράση του ποιητή στους συμμετέχοντες θεατές. Με τον τρόπο αυτό γίνεται μία ανασύνθεση του διασπασμένου σώματος της τέχνης (περνώντας από τα αναγνώσιμα, στα αναπαραστάσιμα, την αναφορά, τον λόγο, την ποίηση, και τον λογισμό).
2.Οι θεωρητικές θέσεις του Αγραφιώτη για το εννοιολογικό εύρος και την καλλιτεχνική λειτουργία της επιτέλεσης παρουσιάζονται στο δοκίμιό του "Για την επιτέλεση", στον κατάλογο του 1ου Festival Performance, Biennale:2, 24-30/05/2016, Θεσσαλονίκη, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη, 2009, σελ. 14-27. Βλέπε και www.dagrafiotis.com>>>επιτελέσεις, μια σειρά από βίντεο που αποτυπώνουν τις επιτελεστικές δράσεις του.
3.Βλ. “Ο Εμπεδοκλής ως επιτελεστής”, ομιλία-επιτέλεση, 10th Operator International Festival of Performance, Iberia Art Center, 798 Dashanzi Art District, Beijing, Κίνα 05/08/2009 (www.operart.org). Βλ. επίσης “On performance”, Deree College, Νοέμβριος 2012, Αθήνα. Βλ και http://dagrafiotis.com/?p=2028&from_cat=8
4.Phénoménologie de l'expérience esthétique, PUF, Paris, 1953. Ήδη από το 1989 στα “Ιχνήματα” – Σχέδια με μολύβια. Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνας Τούντα, 23/2 – 11/3/1989 υιοθετεί ως κείμενο “υποστήριξης” απόσπασμα από το βιβλίο του Μ. Dufrenne ‘Το μάτι και το αυτί”, Εκδόσεις L’ Hexagone, Montreal, 1987. Κατά τον Dufrenne το τεχνικό αντικείμενο αισθητικοποιείται εισαγόμενο στον κόσμο, οπότε γίνεται όμορφο στην πράξη. Βλ. Mikel Dufrenne, «The Aesthetic Object and the Technical Object», στο The Journal of Aesthetics and Art CriticismVol. 23, No. 1, In Honor of Thomas Munro (Autumn, 1964), pp. 113-122, σ.121.
5.Στο κείμενό του «Δομή, σημείο και παιδιά στο λόγο περί ανθρωπιστικών επιστημών» και στη Γραμματολογία ο Derrida θεωρεί την παιδιά και το παίγνιο ως τρόπους ανατροπής ιεραρχιών και προνομιούχων θέσεων που έχουν ασκήσει εξουσία στα άτομα της δυτικής κοινωνίας.
6.Πρβ. τα εικονοσχηματικά ποιήματα, στα οποία η λέξη “performance” κατοπτρίζει αλλοιωμένα τον εαυτό της, επεξεργασμένα με την Ινώ Αγραφιώτη σε σχέση με το 1ο διεθνές Φεστιβάλ Επιτέλεσης, 2η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης, ΚΜΣΤ (Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης), 2009. Βλ. και http://dagrafiotis.com/?p=1596&from_cat=8. Επίσης Artistic Curator for the section “Photography as performance”, Athens Photo Festival. ΤΕΧΝΟΠΟΛΙΣ Aθήνα).
7.Βλ. http://dagrafiotis.com/?p=558&from_cat=8
8.Στο στάδιο του TaeKwonDo όπου έλαβε χώρα η επιτέλεση, φιλοξενήθηκε η παράλληλη έκθεση «Βιβλία Ελλήνων καλλιτεχνών: Σύγχρονες εικαστικές δημιουργίες» σε επιμέλεια Μαρίας Α. Αγγελή, δίνοντας στον επισκέπτη την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με βιβλία, το καθένα από τα οποία είναι από μόνο του ένα έργο τέχνης.
9.Με την έννοια αυτή, «η ποίηση είναι άσκηση πάνω στο χρόνο, την επινόηση και τη φαντασία, άρα η απαρχή της πολιτικής» (όπως τιτλοφορείται η συνέντευξη στο elculture.gr –Κείμενο: Γιώργος Καρράς με αφορμή την συναυλία του Jazz and Poetry –Six Dogs 16 Ιουνίου 2011). Αναφορικά με την σύμπλευση ποίησης και μουσικής με αφορμή την συγκεκριμένη συναυλία, ο Αγραφιώτης επιμένει στην ανάγκη να βρεθούν «ειδικοί αλγόριθμοι που μπορούν να μετατρέπουν το ποιητικό υλικό σε μουσικό» (Συνέντευξη ΝΕΡΙΤ).
10.“A-Empedocle”, no 202, Etna/Sicily, Atelier Victor Grillo, 18/12/2005. Ακολουθεί η Επιτέλεση – Performance, Lelieu-Quebec, Rencontre Inter-nationale de Performance, Galerie Rouje, Quebec, Canada, 21/9-01/10/2006, 1/10/2006. Κατόπιν η Performance στο πλαίσιο του Φεστιβάλ “Der Large Atem”, του ευρωπαϊκού ινστιτούτου επιτέλεσης ASA, Mashinnenhaus Essen, Essen, Γερμανία, 09-10/11/2007 (επιμελητής της σειράς Meister der Inernationalen Performance Scene: Boris Nieslony). Με την ίδια επιτέλεση ο ποιητής συμμετέχει στο φεστιβάλ Performace, NIPAF-08, 15o Διεθνές Φεστιβάλ, Ιαπωνία (επιμελητής: Seiji Shimoda). Έπεται η συμμετοχή του “A-Εμπεδοκλής”, με τον Massimo Mori (Ιταλία), Departament D’ Escultura, Facultat de Belles Arts, Universitat Ρolitecnica de Valencia, Valencia, Ισπανία, 12/05/2008.
11.“Air – Empεdocle’s cycle”, “Aέρας από την τετραλογία Εμπεδοκλής”, Asiatopia Performance Festival, Bangkok, Curator: Chumpon Apisuk, Eγκαινίαση του Art and Culture Center of Bangkok, 11/2008.
12.Βλ. http://dagrafiotis.com/?p=797&lang=en
13.Το 2009 παρουσιάστηκε στην Surabaya, (1st International Festival of Performance Art, Pasta Seni Performa, Surabaya, Java Indonesia, French Institute of Surabaya, Group: “X-change”, theme “Nation, Nationalism”, Curator A-tieq). Το 2010 η επιτέλεση έλαβε χώρα στο Πεκίνο (10th Open International Festival of Performance, 10th anniversary, 2 months, 400 artists from the world, Performance “Empedocle’s cycle – Water”, Curator Chen Jin, 798 Dashanzi Art District, Beijing, 1st work of the Festival, 05-09/08/2010). Εντέλει, στις Brignoles, (16/06/2012, Festival Les EAUditives, organisee par Plaine Page, Eric Blanco-Claudie Lenzi. Video par Romain Girard).
14.Deleuze- Guattari Mille Plateaux, Editions de Minuit, 1980, σ. 41.
Ελισάβετ Αρσενίου (Ποιήτρια, Καθηγήτρια Λογοτεχνίας, Παν/μιο Θράκης)
