Λογο-τεχνία και τεχνο-λογία στην αυγή του 21ου αιώνα

Το ότι οι περισσότεροι άνθρωποι της γενιάς μου, της  generation X, διάβασαν στα νιάτα τους πολλά και καλά μυθιστορήματα και τώρα δεν τα αγγίζουν, είναι γνωστό. Όπως επίσης και το ότι τώρα πια το ευρύ αναγνωστικό κοινό είναι μεσήλικες γυναίκες που τέρπονται από «εύκολα» αναγνώσματα ανώριμου αισθηματισμού, που δεν αντικατοπτρίζουν τη ζωή ούτε την «οικοδομούν» με κάποιο τρόπο αλλά λειτουργούν σα συνέχεια του φαντασιακού ψευδοκόσμου των τηλεοπτικών σήριαλ. Οι υπαρξιακές αναζητήσεις του παρελθόντος έχουν αντικατασταθεί από νούμερα, μετρήσεις και υπολογισμούς. Οικονομικές εφημερίδες και αθλητικά. Το αστυνομικό μυθιστόρημα και τα της οικονομικο-πολιτικής διαπλοκής είναι σε άνθιση. Οι δε γυναίκες της γενιάς μου παρουσιάζουν κι ένα άλλο φαινόμενο: την ασύστολη κατανάλωση τέχνης. Τις βλέπεις σε παρουσιάσεις, εκθέσεις, μουσικές εκδηλώσεις, κινηματογράφο, με  μια τάση περασάδας απ’ όλα, δίχως παραπάνω σκέψη ή συζήτηση, δίχως εμβάθυνση. Μένει κάτι απ’ ολ’ αυτά τελικά; Έχουμε ανάγκη από πεζογραφία ή από διασκέδαση ως αναγνώστες πεζογραφίας; Έχουμε ανάγκη από τέχνη ή από διασκέδαση ως καταναλωτές τέχνης; Κι όσο για τη νεότερη γενιά, αυτή που αποκαλούμε millennium, εδώ τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα. Πέρα από παθολογικοί εικονολάτρες και φοβικοί των μεγάλων κειμένων είναι και λάτρεις των κλικ, των «πατημάτων». Ζουν για να πατάνε κουμπιά κι οθόνες και το διάβασμα έρχεται κατ’ εξαίρεση.Ολ’ αυτά σε κάνουν ν’ αναρωτιέσαι που βαδίζει η λογοτεχνία. Τι θα επιβιώσει από την τέχνη του λόγου τον 21ο αιώνα. Τι θα επιβιώσει από τη γλώσσα που ολοένα συρρικνώνεται και μάλιστα με ταχύτητες ηλεκτρονικές.  Γιατί συρρικνώνεται; Γιατί πολύ απλά όλη αυτή η κληρονομιά των λέξεων είναι άχρηστη στην ηλεκτρονική εποχή, στη νέα ηλεκτρονική γενιά των ανθρώπων. Των ανθρώπων που είναι συνδεδεμένοι διαδικτυακά όπου κι αν βρίσκονται κι ότι κι αν κάνουν, κι αυτό που κάνουν μπορούν να το κάνουν από πολλούς τόπους και με πολύ κόσμο. Της γενιάς που δεν χρειάζεται να θυμάται τίποτε γιατί όλα «κατεβαίνουν» από τον ιστό, της γενιάς που πρέπει να μιλάει λίγο γιατί ότι γράφεται στον ιστό είναι κι αυτό που μιλιέται.

Μήπως τελικά ο άνθρωπος του εικοστού πρώτου αιώνα, ο συνδεδεμένος στο δίκτυο -ο webnet Homo sapiens, ας τον πούμε έτσι- , εκείνος που δεν ψάχνει αιτίες αλλά βρίσκει πληροφορίες και συσχετίσεις, εκείνος που δεν είναι στραμμένος στον εαυτό του αλλά είναι μονίμως συνδεδεμένος στο δίκτυο θα έχει τελικά και άλλες ανάγκες από την πεζογραφία; Την πεζογραφία όπως τουλάχιστον αυτή αναπτύχθηκε τον εικοστό αιώνα. Τον αιώνα του Ντοστογιέφσκι, του Φρόυντ και του Σαρτρ, της ψυχανάλυσης και του υπαρξισμού. Την λογοτεχνία που προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα: Ποιος είμαι; Στη λογοτεχνία που δεν περιγράφει τη ζωή αλλά την αναπαριστά, δεν την αντανακλά αλλά την οικοδομεί από την αρχή σε μια προσπάθεια να αποδώσει στο μέγιστο τα όσα αφουγκράζεται από τον εσωτερικό μας εαυτό. Είναι γνωστό εξάλλου ότι οι ταχύτητες της ψηφιακής ζωής είναι πολύ μεγάλες ενώ χρόνος της ενδοσκόπησης έχει άλλους, αργούς ρυθμούς. Ο νέος κόσμος, ο κόσμος των webnet homo, πιθανά θα τα περιέχει όλα μέσα στον ιστό, στον ιστό του κόσμου και στον ιστό του ανθρώπου. Και τότε ίσως ο πολιτισμός μας να ξεφύγει από τον ανθρωποκεντρισμό της Νεωτερικότητας. Ίσως ο άνθρωπος και ο κόσμος να μπουν στην ίδια εξίσωση.

Αυτό βέβαια ως ζητούμενο μπορεί να αποτελέσει την νέα ουτοπία του 21ου αιώνα. Η ευκολία στην διασύνδεση και στην πληροφορία σε παγκόσμιο επίπεδο, όλοι συνδεδεμένοι με όλους την κάθε στιγμή, το συλλογικό σώμα των ανθρώπων σε μια ένωση. Η ένωση είναι παραδοσιακά και σε όλους τους πολιτισμούς, ένα από τα ζητούμενα του ανθρώπου. Η ένωση με τη φύση, η ένωση συναισθήματος και λογικής, η ένωση με το συλλογικό, η ένωση με το σύμπαν. Θα το καταφέρει αυτό η ανθρώπινη δικτύωση στην ψηφιακή εποχή; Και τι σημαίνει ανθρώπινος πολιτισμός με περιορισμένη γλώσσα; Αν λέξεις που εφευρέθηκαν για να εκφράσουν τους ποιοτικούς χαρακτήρες του ατόμου και του κόσμου που τον περιβάλλει περιπέσουν σε αχρηστία και εξαφανιστούν από το λεξιλόγιο μας αυτό σημαίνει ότι το ανθρώπινο αρχίζει να μπαίνει σε μία τεχνολόγιση. Το ανθρώπινο μελλοντικά θα υφίσταται μόνο ποσοτικά, ως βιολογικό υλικό, νούμερα, στατιστική, απόδοση, καταγραφή. Και αν η μνήμη ως βιολογική ιδιότητα υποκατασταθεί από τη μνήμη του υπολογιστή, τότε ο άνθρωπος θα αποκτήσει μία εξαρτημένη μνήμη. Μια μνήμη που θα σβήνει πολύ εύκολα, με μια ιστορία που θα αλλάζει με το πάτημα ενός κουμπιού.

Ο πολιτισμός του «τεχνολογημένου» ανθρώπου θα μπορούσε να είναι πολύ απλά ένας άλλος πολιτισμός. Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά ιδίως όταν αυτό που αναδύεται μαζί με την ηλεκτρονική εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι ένας δεσποτικός ολοκληρωτισμός. Ένας δεσποτισμός που τυλίγει - καθοδηγεί τους ανθρώπους δίχως να τον αντιλαμβάνονται μέσω της τεχνοεπιστήμης, της βιοπολιτικής και του δικτύου με το οποίο είναι συνδεδεμένοι σ’ αυτά. Ο τεχνολογημένος άνθρωπος είναι περισσότερο από ποτέ ευάλωτος στην υποδούλωση. Κι αυτό διότι χάνει τις δυνάμεις που τον βοηθούν να αντιστέκεται στην απώλεια της ελευθερίας του και οι οποίες εξικνούνται από την τριάδα: ιστορία, φύση συναίσθημα. Δίχως λέξεις να διατυπωθούν, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ζωής, της συναισθηματικής - υπαρξιακης ζωής, απλά γίνονται αδιανόητα. Με εξαρτημένη μνήμη, οι άνθρωποι δίνουν τον έλεγχο του παρελθόντος σε άλλους. Κι εδώ ισχύει η περίφημη ρήση του Τζ. Οργουελ στο 1984, «όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν».

Το να αγνοεί κανείς την ηλεκτρονική εποχή και τη δικτύωση του ανθρώπου του 21ου αιώνα είναι στρουθοκαμηλισμός. Πρόκειται για μία επανάσταση. Ωστόσο, όπως γίνεται σε κάθε ανατροπή, το καλό είναι ότι είναι απρόβλεπτη. Όσο κι αν κάποιοι σχεδιάζουν πάνω στην παγκοσμιοποίηση αυτό που τελικά θα συντελεστεί, δε σχεδιάζεται. Σημασία έχει να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα της  αυτοσυνειδησίας και της συγκρότησης συνειδήσεων μέσα στην ψηφιακή παρουσία του μέλλοντος. Να κατανοήσουμε τη λειτουργία της γλώσσας και της μνήμης ως αντίσταση στον κίνδυνο ενός «αόρατου» τεχνοπολιτικού ολοκληρωτισμού. Σημασία έχει ο άνθρωπος με  επίγνωση, που αποτελεί το αποκύημα του εικοστού αιώνα, να μην διαχυθεί και εξανεμιστεί μέσα στον παγκόσμιο ιστό του 21ου αιώνα αλλά να κάνει τον ιστό κτήμα του. Το στοίχημα θα μπορούσε να τεθεί κάπως έτσι: η τεχνολόγιση να μην καταπιεί το ανθρώπινο αλλά το ανθρώπινο να υπερβεί την τεχνολόγιση