Κ.Π. Καβάφης, Η τέχνη του ποιείν

της Ανθής Ντάρδη

Ποτέ κανένα βιβλίο, καμία διατριβή, κανένα δοκίμιο δεν θα μπορέσει να κλείσει στις σελίδες του, ακέραιη την ύπαρξη του Κωνσταντίνου Καβάφη. Πόσο μάλλον ένα κείμενο πεντακοσίων λέξεων, όπου οι λέξεις μοιάζουν μικρές και ασήμαντες για να περιγράψεις τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή που ύμνησε με τον υπέρμετρο τρόπο την τέχνη του ποιεῖν.

Οι ποιητικές πλευρές του Κωνσταντίνου Καβάφη είναι αμέτρητες και καλύπτουν αριστουργηματικά ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Μακριά από σεμνοτυφίες, προκαταλήψεις και ανούσιες ταμπέλες, ζει ο Καβάφης του κεφαλαίου «Τ». «Μ’ ἐπέρασεν ἀπό τόν νοῡ ἀπόψε νά γράψω διά τόν ἔρωτά μου. Καί ὅμως δέν θά τό κάμω. Τί δύναμι πού ἔχει ἡ πρόληψις. Ἐγώ ἐλευθερώθηκα ἀπό αὐτήν · ἀλλά σκέπτομαι τούς σκλαβωμένους ὑπό τά μάτια τῶν ὁποίων μπορεῖ νά πέσῃ αὐτό τό χαρτί. Καί σταματῶ. Τί μικροψυχία. Ἄς σημειώσω ὅμως ἕνα γράμμα –Τ- ὡς σύμβολον αὐτῆς τῆς στιγμῆς. 9.11.1902».

Το γράμμα –Τ- έχει συνδεθεί άμεσα με την πιο εσωτερική και  βαθιά πλευρά του Καβάφη. Την ομοφυλοφιλία του. Προσωπικά οι ερωτικές προτιμήσεις του κορυφαίου Αλεξανδρινού ποιητή δεν αποτελέσαν ποτέ για μένα κόκκινο πανί, σε αντίθεση με την άποψη πολλών. Η προσωπική του ζωή, ήταν καθαρά δική του και μάλιστα βίωσε τόσα έντονα συναισθήματα που του δημιούργησαν την έμπνευση για να γράψει αριστουργήματα.

Όμως τι ακριβώς συμβολίζει το γράμμα –Τ- δεν το γνωρίζουμε. Ο Τίμος Μαλάνος θεωρεί ότι είναι το αρχικό της λέξης Τείχη, αναφερόμενος στο ομώνυμο ποίημα του Καβάφη. Στο συγκεκριμένο ποίημα, ο Μαλάνος υποστηρίζει ότι διαφαίνεται ο αποκλεισμός που βιώνει ο Καβάφης για τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Αλλά πιθανότερο μοιάζει το ποίημα να αναφέρεται στην γενικότερη απομόνωση μέσα στην οποία μπορεί να ζήσει ένας άνθρωπος αδιακρίτως προτιμήσεων.

Η προσωπική ζωή του Καβάφη επηρέασε σαφώς τον τρόπο γραφής του, σχολιάστηκε έντονα και «διαβάστηκε» πολλές φορές σε ποιήματα που δεν υπήρχε καν. Τα πρώτα ποιήματα του Καβάφη στερούνταν προσωπικών συναισθημάτων, ενώ το 1903 εμφανίζονται καθαρά ερωτικοί στίχοι. Η μορφή της γυναίκας σπάνια βρίσκεται στα ποιήματα του Καβάφη, και τις περισσότερες από τις φορές που συμβαίνει αυτό έχει τη μορφή της μητέρας του.

Σε κάποια άλλα ποιήματα του Καβάφη , όπως ο «Καισαρίων», φαίνεται σαν να έχει επιλέξει ο ποιητής τον βασικό του ήρωα τόσο προσεκτικά που να μπορέσει μέσα από αυτόν να οδηγηθεί στην ηδονή. Μέσα από την ποιητική δημιουργία, εκτός από την ελευθερία έκφρασης και την αναζήτηση της επικοινωνίας ο Καβάφης του Γράμματος – Τ- έψαχνε και την ερωτική διέγερση.

Για αρκετούς αναγνώστες και για ακόμα περισσότερους μελετητές του, οι σεξουαλικές προτιμήσεις του Καβάφη δυστυχώς αποτέλεσαν δικαιολογία απόρριψης του έργου του. Όμως ο σωματικός και πνευματικός σπαραγμός που φανερώνουν οι ερωτικοί στίχοι του Καβάφη, δεν γνωρίζουν φύλα παρά μόνο αγάπη, έρωτα, απόγνωση και την δυνατότητα όσων τα διαβάζουν να βρουν το δικό τους καταφύγιο μέσα στις λέξεις του ποιητή. Τρανό παράδειγμα της ερωτικότητας και της ευαισθησίας είναι το ποίημα του, « Σταίς Σκάλαις» ένα από τα πιο σπαρακτικά και συγκινητικά γραπτά του για την αγωνία της σάρκας, τον αποκλεισμό της και την ανάγκη της να ικανοποιηθεί και να εξιλεωθεί.

Η ανάγνωση του Κωνσταντίνου Καβάφη προαπαιτεί μόνο ένα βασικό χαρακτηριστικό, να έχεις ανοίξει διάπλατα την ψυχή σου και την αγκαλιά σου για να υποδεχθείς τους στίχους του. Να είσαι έτοιμος να πιστέψεις ότι μοιάζει  σαν η ποίηση του Καβάφη να σε μεταφέρει με μαγικό τρόπο στην ψυχή του και να νιώθεις τόσο βαθιά δεμένος με τον Κωνσταντίνο.