Κύριε διοικητά, μυθιστόρημα, Ρομαίν Σκολόμπ, μτφρ. Έφη Κορομηλά, εκδόσεις Πόλις 2014
Κάθε βιβλίο θέλει τον καιρό του. Και τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για να πιάσεις στα χέρια σου το «κύριε Διοικητά» του Ρομαίν Σκολόμπ. Είναι η ατμόσφαιρα του πολέμου, της καταχνιάς και των απαγορευμένων σκοτεινών παθών, που ταιριάζει με τις μακριές νύχτες του χειμώνα, ίσως. Μόνο που δεν ξέρω αν αντέχεις να διαβάζεις τα διαδοχικά ρατσιστικά παραληρήματα του ήρωα, δίχως να σου προκαλείται εκνευρισμός. Αλλά, τι στο καλό, ένα καλό βιβλίο δεν είναι απαραίτητα ένα ευχάριστο βιβλίο. Έτσι δεν είναι; Μα ας πάρω τα πράγματα με τη σειρά τους.
Ο Πωλ-Ζαν Υσσόν είναι συγγραφέας, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, ανάπηρος πρώτου παγκοσμίου πολέμου, αντισημίτης, φιλοναζιστής, καθολικός, υπέρμαχος της μεγάλης ιδέας για μια «καθαρή» Ευρώπη απαλλαγμένη από μιαρά στοιχεία, όπως είναι οι Εβραίοι. Πρεσβεύει πως η ύψιστη πολιτική είναι η φυλετική πολιτική και από τη θέση του επιφανούς πνευματικού ανθρώπου γράφει και δημοσιεύει κείμενα που ζητούν να αφυπνίσουν. Μία Γερμανίδα εβραϊκής καταγωγής όμως παντρεύεται το γιο του και βάζει σε μια απίστευτη εσωτερική περιπέτεια τον ίδιο. Την ερωτεύεται παράφορα. Μια σειρά από τραγικά γεγονότα στην οικογένεια, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, που ξεσπά σε λίγο, η απόφαση του γιου να φύγει για την Αγγλία με σκοπό να ενταχθεί στο αντιστασιακό κίνημα, αφήνουν μόνους, νύφη και πατέρα, στη Γαλλία και ένα εμμονικό ερωτικό πάθος καλλιεργείται μέσα στους καπνούς, τη φρίκη και το μένος του πολέμου. Ο συγγραφέας, παγιδευμένος στις ίδιες θηλιές με τις οποίες έπλεξε τις σωβινιστικές και απάνθρωπες πεποιθήσεις του, ζητά να δώσει μια λύση στο φοβερό του αδιέξοδο γράφοντας μια επιστολή στον Γερμανό διοικητή και καταδίδοντας τη νύφη του που, όπως αποκαλύπτεται, κυοφορεί το παιδί του.
Η αλήθεια είναι πως το διαβάζεις απνευστί. Στροβιλίζεσαι με τα πρόσωπα και χάνεσαι στον κόσμο του βιβλίου. Η αφήγηση εναλλάσσεται συνεχώς και από τα ιστορικά γεγονότα ο συγγραφέας ζουμάρει στο προσωπικό δράμα του ήρωα. Το ενδιαφέρον παραμένει αμείωτο. Το μόνο που πιθανόν κουράζει είναι οι εκτενείς αναφορές σε ονόματα ή ορισμένα γεγονότα που δεν έχουν άμεση σχέση με τον κεντρικό κορμό της ιστορίας. Ένας γάμος κάποιου γνωστού για παράδειγμα ή η λεπτομερέστατη καταγραφή των καλεσμένων. Ωστόσο, αυτό που κυριαρχεί είναι η αγωνία του αναγνώστη και οι σκέψεις που του γεννά τούτο το αξιόλογο βιβλίο.
Ποιο είναι το χρέος των πνευματικών ανθρώπων τις πιο κρίσιμες στιγμές κλυδωνισμού της ανθρωπότητας; Όντως ο ιερός σκοπός επιτυγχάνεται, όπως αναφέρεται κάπου, με ανίερα μέσα; Η λογοτεχνία μπορεί να γίνει το ισχυρό μέσο για την εξασφάλιση της ανωτερότητας του πολιτισμού; Σε τι διαφέρει τελικά η ανάμνηση από τη φαντασίωση; Το δίπτυχο έρωτας-πόλεμος είναι η πεμπτουσία της ύπαρξης; Και τέλος, είναι ηθικό και αποτελεσματικό να τιμωρούνται μόνο τα υποκείμενα της κτηνώδους συμπεριφοράς και όχι αυτοί που τα αποκτήνωσαν; Τέτοια ερωτήματα τίθενται και όλα γίνονται αφορμή για ενδιαφέρουσες και γόνιμες συζητήσεις. Ευκαιρίες για εσωτερικές αναζητήσεις και προσωπικές μοναχικές διαδρομές στα μονοπάτια και στα όρια της ανοχής και τις μισαλλοδοξίας που χαράζει ο καθένας. Μάλιστα τώρα, που μια ολόκληρη Ευρώπη χειμάζεται από αδέξιους χειρισμούς και ετοιμόρροπες αξίες, έχει πολλά να πει. Λοιπόν, είναι ωραίο. Ενδιαφέρον. Αξίζει.
Θέδα Καϊδόγλου
