Top menu

Κρ. Ηλιόπουλος: "Η ισπανόφωνη λογοτεχνία έχει απήχηση στην Ελλάδα"

iliopoulos_arthro

Συνέντευξη στην Άτη Σολέρτη

Ο Κρίτων Ηλιόπουλος, βραβευμένος μεταφραστής αξιόλογων έργων της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, μας μιλά για το δύσκολο και απαιτητικό έργο της μετάφρασης.

Έχετε μεταφράσει: Daniel Chavarría, Francisco Coloane, Zoé Valdés, Pablo Tusset, Miguel Delibes, Javier Azpeitia, Carlo Frabetti, Paco Ignacio Taibo II, Carlos Fuentes, Jorge Bucay, Roberto Bolaño, και πολλούς άλλους σημαντικούς συγγραφείς, και έχετε βραβευτεί για το μεταφραστικό έργο σας. Θα ήθελα να σας ρωτήσω καταρχάς, πώς προέκυψε το ενδιαφέρον για την ισπανόφωνη λογοτεχνία;
Μου άρεσε η λογοτεχνία πολύ πριν ακόμα μάθω τη γλώσσα. Δεν μπορώ να εντοπίσω ένα ή δύο συγκεκριμένους λόγους γι’ αυτό, ξέρω όμως ότι με γοήτευσε η κουλτούρα, η ιστορία και το κοινωνικό γίγνεσθαι στις χώρες της ιβηρικής χερσονήσου και της Αμερικανικής Ηπείρου νότια από το ποτάμι Ρίο Μπράβο (όπως το λένε στο Μεξικό) ή Ρίο Γκράντε (όπως το λένε στις ΗΠΑ). Η επιθυμία να διαβάζω κείμενα στο πρωτότυπο με οδήγησε να μάθω τη γλώσσα και να ξεκινήσω με τη μετάφραση.

Υπάρχει κάτι κοινό ανάμεσα σε όλους αυτούς τους συγγραφείς που έχετε μεταφράσει;
Είναι πάρα πολλοί για να έχουν όλοι κάποιο κοινό χαρακτηριστικό. Σίγουρα όμως οι λατινοαμερικάνοι συγγραφείς και τα έργα που έχω μεταφράσει έχουν μια βαθιά κοινωνική κριτική από τη σκοπιά των πιο αδικημένων κοινωνικών ομάδων των χωρών τους και οι περισσότεροι με πολιτική δράση και συμμετοχή “στα κοινά”. Επιπλέον, η πλειονότητα ήταν συγγραφείς άγνωστοι στο ελληνόφωνο κοινό, μόνο λίγοι είχαν μεταφραστεί.

Με τι κριτήρια επιλέγετε συγγραφείς προς μετάφραση;
Με το προσωπικό μου γούστο, το οποίο όμως δεν συμπίπτει πάντα με τα κριτήρια κάποιου εκδοτικού οίκου. Έτυχε να έχω ορισμένες καλές συνεργασίες με εκδότες ώστε οι περισσότερες μεταφράσεις μου που εκδόθηκαν να ανήκουν και στις δικές μου προτιμήσεις. Ωστόσο έχω μεταφράσει έργα που δεν ήταν της αρεσκείας μου, ούτε δικής μου επιλογής. Επίσης έχω ολοκληρώσει μεταφράσεις που παραμένουν ανέκδοτες, είτε στα συρτάρια κάποιου εκδότη είτε στα δικά μου.

Υπάρχει κάποιο λογοτεχνικό είδος, στο οποίο να έχετε μια ιδιαίτερη προτίμηση;
Έχω μια προτίμηση σ’ ένα είδος αστυνομικού μυθιστορήματος, το οποίο διεθνώς ονομάζεται neo-polar (ο γαλλικός όρος) και δεν αποτελεί απλώς κάποιο αστυνομικό αίνιγμα του οποίου τη λύση αναζητούμε, αλλά περιέχει μια ιστορική και κοινωνική απεικόνιση.

Η προσωπικότητα ενός συγγραφέα, ο βίος του γενικά, θεωρείτε πως επηρεάζει τη σχέση του με το μεταφραστή του;
Κυρίως επηρεάζει το έργο του και κατά συνέπεια ό,τι προκύπτει από αυτό, μεταφράσεις, μεταφραστής, εκδότης. Είναι πολύ ενδιαφέρον για το μεταφραστή να γνωρίζει τη ζωή του συγγραφέα, ακόμα περισσότερο να έχει προσωπικές σχέσεις μαζί του. Είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά και να έχω σχέσεις με αρκετούς από τους συγγραφείς έργων που έχω μεταφράσει. Ορισμένοι εκτιμούν ιδιαιτέρως το έργο του μεταφραστή τους, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Daniel Chavarría o οποίος κάνει ξεχωριστή μνεία γι’ αυτό στο αυτοβιογραφικό του έργο που εκδόθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα.

Πόσο δύσκολο είναι το έργο ενός μεταφραστή; Πού εντοπίζονται δηλαδή οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει;
Το έργο του μεταφραστή και οι δυσκολίες του αποτελεί αντικείμενο μελετών, διατριβών, θεωριών και διαφωνιών εδώ και πολλούς αιώνες, είναι αδύνατο να περιγραφεί με μια-δύο φράσεις. Υπάρχουν πανεπιστημιακές σχολές και αμέτρητα κείμενα που ασχολούνται με το ζήτημα. Έχω τη γνώμη, ωστόσο, ότι η λογοτεχνική μετάφραση δεν είναι “θετική” επιστήμη αλλά βασίζεται εν πολλοίς σε προσωπικές επιλογές του μεταφραστή, στις εμπειρίες του, στο γούστο του, στο κριτήριό του όπως διαμορφώνεται από τη ζωή του. Επιπλέον, υπάρχουν και οι δυσκολίες που δεν είναι ‘γλωσσολογικού’ τύπου, θα λέγαμε, όπως η υποχρεωτική πολύωρη μοναξιά, η ανάγκη αυτοπειθαρχίας, υπομονής, επιμονής και διαρκούς μάθησης σε πολλαπλά αντικείμενα.

Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος το προσωπικό συγγραφικό ύφος του εκάστοτε μεταφραστή να επηρεάσει το προς μετάφραση έργο;
Συνεχίζοντας την προηγούμενη άποψή μου, θεωρώ ότι υποχρεωτικά επηρεάζει. Θέλοντας και μη, υπάρχει έστω ‘αδιόρατο’ το προσωπικό ύφος του μεταφραστή, το οποίο συνίσταται από τις επιλογές του σε μεταφραστικά διλήμματα. Είναι ματαιοπονία και στρουθοκαμηλισμός να το αρνηθούμε. Δύο μεταφραστές θα μεταφράσουν διαφορετικά το ίδιο έργο, ποτέ δεν μοιάζει η μία μετάφραση με την άλλη. Το ζητούμενο είναι η επίτευξη αποτελέσματος ισοδύναμου με του πρωτοτύπου, κοντά και εξίσου στο συγγραφέα και στον αναγνώστη.

Υπάρχει κάποιο μυστικό για μια καλή μετάφραση;
Εξαρτάται τι θεωρεί κανείς “καλή” μετάφραση. Απαιτείται πρώτα διαμόρφωση κριτηρίων στην ανάγνωση ενός μεταφρασμένου έργου, ώστε να μπορούμε να επιλέξουμε και τον τρόπο μετάφρασης που μας ικανοποιεί. Ξέρουμε γιατί μας αρέσει ή όχι μια μετάφραση; Είναι καλή μια μετάφραση που δεν έχει γλωσσικά λάθη και αυτό αρκεί; Ποια είναι τα “καλά ελληνικά” και η περιβόητη “ρέουσα” γλώσσα που συνήθως ακούγονται ως κριτήρια για μια μετάφραση; Μόνο πολύ πρόσφατα έχει αρχίσει ο αναγνώστης στην Ελλάδα να διαμορφώνει κάποια -έστω υποσυνείδητα- κριτήρια για το ποια μετάφραση, ποια “γλώσσα” και ποια σχέση με το πρωτότυπο του αρέσει.

Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο δώρο που εισπράττει ένας μεταφραστής μέσα από τη δουλειά του;
Καθώς η οικονομική αμοιβή είναι αναντίστοιχη με τον όγκο και την ποιότητα της δουλειάς του, ο μεταφραστής νιώθει αρκετή ικανοποίηση όταν οι αναγνώστες μπορούν να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά του έργου του.

Στην Ελλάδα τι απήχηση πιστεύετε πως έχει η ισπανόφωνη λογοτεχνία;
Αρκετά μεγάλη νομίζω. Απόδειξη είναι ότι συνεχώς εκδίδονται νέοι συγγραφείς αλλά και πολλά παλαιότερα έργα.

Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια;
Ολοκληρώνω ένα ογκώδες και πολύ δύσκολο μυθιστόρημα του Pérez Galdós, του Ισπανού “Μπαλζάκ” θα λέγαμε, και μεταφράζω ένα ακόμα του Roberto Bolaño.

Τέλος, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς που με τιμήσατε με αυτή τη διαδικτυακή συνομιλία, να ευχηθώ καλή επιτυχία στο σημαντικό έργο σας και να σας ζητήσω να κάνετε μια ευχή!
Κι εγώ σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας και εύχομαι -κάτι που κάθε εργαζόμενος επιθυμεί- να έχουν αναγνώριση και οι δικοί σας κόποι.