Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 32

Η ποίηση των ορισμών

photo © Αλέξιος Μάινας

photo © Αλέξιος Μάινας

Γράφει ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος

«Ποίηση είναι όταν δύο λέξεις συναντιούνται για πρώτη φορά», λέει ένα ινδιάνικο ρητό βάζοντάς μας στον πειρασμό να αναζητήσουμε κι εμείς έναν ορισμό για την ποίηση. Έναν ορισμό, που πολλοί έχουν δοκιμάσει να δώσουν, γι’ αυτό αξίζει να αναφέρουμε μερικούς:

«Ποίηση δεν είναι παρά ένας μεγεθυντικός φακός της πραγματικότητας» γράφει ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ενώ ο Γιώργος Καφταντζής υποστηρίζει ότι: Ποίηση είναι ένα παράθυρο, για να βλέπουμε από ένα υπόγειο που σιωπούμε». Για τον Λόρκα κανένας ποιητής δεν ξέρει τι είναι ποίηση, ενώ για τον Μανώλη Αναγνωστάκη: «Η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας». Ο Τσαρλς Μπουκόφσκι γράφει ότι: «Ποίηση είναι αυτό που συμβαίνει, όταν δεν μπορεί να συμβεί τίποτα άλλο», ενώ ο Έντγκαρ Άλαν Πόε γράφει ότι: «Η ποίηση είναι σκέψεις που αναπνέουν και λέξεις που καίνε». Τέλος να προσθέσουμε και τον ορισμό του Ρόμπερτ Φροστ: «Η ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση».

Όλοι οι παραπάνω ορισμοί έχουν ενδιαφέρον και αν ψάξουμε θα ανακαλύψουμε κι άλλους ορισμούς τόσους, που θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων για να τους αναφέρουμε. Αλλά, πριν αποπειραθούμε να δώσουμε τον οποιονδήποτε ορισμό θα πρέπει να θέσουμε το εξής ερώτημα: Ορίζεται η ποίηση;

Αν προσέξουμε λίγο περισσότερο τους παραπάνω ορισμούς, θα δούμε ότι δεν είναι ορισμοί, αλλά περιγραφές. Δεν ορίζουν την ποίηση. Την περιγράφουν. Μπορεί να την περιγράφουν πολύ όμορφα, πολύ ποιητικά, αλλά δεν την ορίζουν. Ο ορισμός είναι ακριβώς η σημασία της λέξης. Δεν έχει ναι μεν αλλά. Δεν παρουσιάζει αποκλίσεις. Ο ορισμός είναι συγκεκριμένος και συμπαγής. Δεν μπορεί να είναι αφηρημένος.

Με τα παραπάνω συμπεράσματα και απ’ αφορμή μιας ερώτησης, που μας τέθηκε σε παλιότερη συνέντευξη1, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε κι εμείς έναν ορισμό ή αν θέλετε μια περιγραφή για την ποίηση:

Ποίηση είναι η επανάσταση στις λέξεις.

Ο παραπάνω ορισμός έχει διττή σημασία: Α: Η ποίηση είναι επανάσταση στις λέξεις γιατί αλλάζει τη σειρά των λέξεων σε μια πρόταση και έτσι ενώ στο συντακτικό έχουμε υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο, στην ποίηση η σειρά άλλες φορές αντιστρέφεται, άλλες μπερδεύεται και άλλες χάνεται εντελώς. Αξίζει να θυμηθούμε ότι ο Ανδρέας Κάλβος έβαζε το επίθετο μετά το ουσιαστικό (και τα βουνά σκιώδη)2, ενώ αν πάμε σε πιο σύγχρονα ρεύματα, όπως ο υπερρεαλισμός και ο φουτουρισμός θα βρούμε μέχρι και πλήρη κατάργηση του συντακτικού. Β: Η ποίηση είναι επανάσταση στις λέξεις γιατί χρησιμοποιώντας απλές λέξεις της καθημερινότητας μπορεί να ξεσηκώσει, να σπάσει στερεότυπα, να ανατρέψει και όταν λέμε ανατρέψει δεν εννοούμε ότι οι στίχοι μπορούν να ανατρέψουν καθεστώτα, για να θυμηθούμε και λίγο τον Τίτο Πατρίκιο, αλλά βοηθάνε, εμπνέουν και σπρώχνουν προς την ανατροπή.

Και οι δύο σημασίες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ποίηση έχει μέσα της την επανάσταση, την εξέγερση, την ανατροπή ακόμα και αν πρόκειται για ερωτική ποίηση, είτε για εντελώς αυτόματη γραφή. Οι λέξεις γίνονται όπλα στα χέρια του ποιητή κι εκείνος τις ενώνει για να φτιάξει το ποίημα, όπως έχει γράψει και ο Μανώλης Αναγνωστάκης: «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις. / Να μην τις παίρνει ο άνεμος».

Σημειώσεις
1: Πρόκειται για συνέντευξη, που έδωσα στις 13 Μαΐου 2013 στην Ασημίνα Ξηρογιάννη στα πλαίσια της παρουσίασης της ποιητικής μου συλλογής «Ξερόκλαδα» στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών.
2: Ανδρέα Κάλβου: «Ο φιλόπατρις» από την ποιητική συλλογή «Ωδαί».