Συνέντευξη στον Νέστορα Πουλάκο
Μία λέξη ραγίζει, ένας ολόκληρος κόσμος φανερώνεται. Ένα γράμμα γίνεται πρωταγωνιστής στην αληθινή ζωή κι ένα άλλο συνοδοιπόρος του. Άραγε, μπορεί κάτι να κολλήσει καλύτερα ύστερα από μια ρωγμή; Μπορεί μια χαμένη πρωτιά να παραχωρήσει τη θέση της στην ίδια τη ζωή; Η αλληγορική ιστορία ενός γράμματος, του Άλφα, καμωμένη από υλικά συναισθημάτων. H ιστορία οποιουδήποτε, που ξεκινά ένα απροσδόκητο ταξίδι και μέσα από ανέμους, στάχτες, κύματα ανακαλύπτει ένα σύμπαν σπουδαιότερο από αυτό που άφησε. Ένα παραμύθι για μεγαλύτερα και εντελώς μεγάλα παιδιά που μιλά για τη σημασία των συναισθημάτων και μας κουνά το κεφάλι καταφατικά πως αξίζει η διαδρομή που θα διανυθεί μαζί τους. Το Ασυναίσθημα έλαβε Έπαινο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχών το 2015.
Η Εύη Μάμαλη γεννήθηκε το 1975 στην Αθήνα. Σπούδασε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου ειδικεύτηκε στη Διδακτική και τα Αναλυτικά Προγράμματα. Είναι υποψήφια διδάκτορας Παιδαγωγικής του Θεάτρου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Έχει ασχοληθεί με το θέατρο και τη γραφή. Το Ασυναίσθημα είναι το πρώτο της βιβλίο. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως εκπαιδευτικός.
Μιλήστε μας για το τελευταίο σας βιβλίο.
Το παραμύθι «Το Ασυναίσθημα» (εκδόσεις Vakxikon.gr 2016) είναι ένα κείμενο που απευθύνεται σε μεγαλύτερο παιδιά και σε ενήλικο κοινό και μιλά για τη σημασία των συναισθημάτων και την αξία του να ξεκινήσουμε ένα ταξίδι επανεύρεσης ή και επανεφεύρεσης του εαυτού μας με τη βοήθειά τους. Πρόκειται για την αλληγορική ιστορία ενός γράμματος, του κεφαλαίου άλφα που, ενώ στέκεται πάντα σίγουρο και αμετακίνητο στην αρχή της λέξης του, αναγκάζεται να αφήσει αυτή τη θέση όταν βρίσκεται μπροστά σε νεα δεδομένα. Όταν ένα ταφ έρχεται ξαφνικά και προσπαθεί να του προκαλέσει το ενδιαφέρον με τρόπο παιχνιδιάρικο αρχικά και ύστερα πιο επίμονο, αυτό αδιάφορο δεν ανταποκρίνεται. Τότε το ταφ, με μια δραστική κίνηση σαν σφυρί, του καταφέρνει ένα χτύπημα που το αποσπά απο τη θέση του. Το Άλφα που, για πρώτη φορά χάνει την πρωτιά και τη σιγουριά του, δεν τις διεκδικεί πίσω αλλά συναινεί να ξεκινήσει ένα μεγάλο ταξίδι προς αναζήτηση μιας νέας θέσης του στο χώρο. Ύστερα απο διάφορες δοκιμασίες και αφού περάσει από ποικίλες καταστάσεις, καταλήγει στο τέλος της λέξης του έχοντας στο πλευρό του αυτή τη φορά το συνοδοιπόρο του, το ταφ. Έτσι, το ταξίδι του Άλφα μεταμόρφωσε το Ασυναίσθημα σε συναισθήματα. Για να φτάσει στο νέο του προορισμό το Άλφα «διατρέχει» όλη τη λέξη που δανείζει τα γράμματά της ώστε να γίνονται και αυτά ήρωες του παραμυθιού, μαγικοί βοηθοί, αλλά ταυτόχρονα να εκπροσωπούν και καταστάσεις. Όταν για παράδειγμα, σε κάποιο σημείο της ιστορίας έρχεται το θήτα σαν γιγάντιο άγκιστρο να σώσει το Άλφα αφήνοντάς το να γαντζωθεί από πανω του και ακουμπώντας το σε μία νέα γη, ταυτόχρονα το εισάγει στην εποχή του θυμού. Το θήτα, λοιπόν, λειτουργεί κατά πρώτον σαν ένας μαγικός βοηθός αλλά σε ένα δευτερο επίπεδο συμβολίζει την είσοδο του ήρωα σε μία άλλη ψυχική κατάσταση. Σε ένα τρίτο επίπεδο υποδηλώνεται πως η ολοκλήρωση του «ταξιδιού» περιλαμβάνει και συναισθήματα που συνιστούν αυτό που αποκαλούμε αρνητική εμπειρία. Είναι ένα κείμενο που παιχνιδίζει με το ύφος του λόγου, άλλοτε λιτό και άμεσο κι άλλοτε πυκνότερο και κρυπτικό, με ποιητικότροπη εικονοπλασία, που ανάγει την ύλη και τις αισθήσεις στη σφαίρα της νόησης και του αισθήματος και έχει ανάγκη τη φαντασία του αναγνώστη για την αυτοαποκάλυψή του.
Πώς αναζητάτε την έμπνευση μες στα χρόνια της κρίσης;
Η έμπνευση σχετίζεται πολύ με τη δυνατότητά μας να είμαστε συνδεδεμένοι με το περιβάλλον και με τον εαυτό μας. Όταν ένας τέτοιος «διάλογος» συνδυάζεται με τη δυνατότητα μετάπλασης και αποτύπωσης των εξωτερικών ερεθισμάτων σε μορφές τέχνης, τότε η έμπνευση οδηγεί στη δημιουργία. Προσωπικά, ζω την πραγματικότητα με όλο μου το είναι και ζυμώνομαι καθημερινά από αυτή. Δεν αισθάνομαι ότι έχει τροφοδοτήσει την έμπνευσή μου πιο έντονα σε σύγκριση με παλιότερα ή ότι την έχει κάμψει, απλώς έχει αλλάξει τα δεδομένα της παρατήρησής μου. Οι δέκτες, εάν κάποιος είναι ενεργοποιημένος, μπορούν να εισπράττουν άφθονο υλικό αυτή την εποχή με τη διαφορά ότι κυρίως το υλικό αυτό είναι αρνητικής υφής. Η εποχή της κρίσης περιέχει κάμποση ασχήμια, όμως το ζητούμενο και η πρόκληση είναι ακριβώς αυτό : πώς μπορεί κανείς να τη μεταβολίσει σε κάτι ωφέλιμο ή όμορφο, πώς μπορεί κανείς να προτείνει κάτι για να ξεκολλήσει από τη δυσωδία και τη στασιμότητα του έλους; Για μένα η έμπνευση προκύπτει ανά πάσα στιγμή, οπουδήποτε, κυριολεκτικά από το ο,τιδήποτε, ακόμη κι από το ίδιο το κενό, τη σιωπή, την αμηχανία, την αδράνεια. Σίγουρα από κάτι που ανακινεί ένα αίσθημα, που μπορεί να γεννά ένα ερωτηματικό ή απλώς από μία ανάγκη της στιγμής για παιχνίδι και πειραματισμό. Υλικό για να γράφω αντλώ και από άλλα εμμονικά σχεδόν ενδιαφέροντά μου όπως τα ηχητικά περιβάλλοντα, τα γεωμετρικά μοτίβα ή τα μυθολογικά αρχέτυπα ή από κάτι που μπορεί εντελώς φευγαλέα να υποπέσει στις αισθήσεις μου. Το υλικο αυτό, προς το παρόν, περασμένο μέσα από προσωπικά φίλτρα διοχετεύεται στο εκφραστικό κανάλι της παραμυθιακής φόρμας, ενός λογοτεχνικού είδους που δίνει τη δυνατότητα να εκφέρει κανείς θέση για τη ζωή και τα πράγματα μέσω της φαντασιακής μετάπλασης του ρεαλιστικού και της συμβολικής συγκάλυψής του.
Ποια είναι η σχέση σας με τη λογοτεχνία και το εκπαιδευτικό/θεατρικό παιχνίδι;
Η σχέση μου με τη λογοτεχνία ξεκίνησε από πολύ νωρίς. Στην παιδική μου ηλικία διάβασα λίγα αλλά πολύ κομβικά αναγνώσματα της παιδικής λογοτεχνίας από μεγάλα ονόματα όπως η Άλκη Ζέη και η Ζωρζ Σαρή καθώς και κάποια κλασικά παραμύθια. Από το γυμνάσιο κι έπειτα άρχισα να έρχομαι σε επαφή με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία αλλά και με το δοκιμιακό λόγο. Με κέρδισε ο ρομαντισμός, οι Γάλλοι συμβολιστές, το κίνημα του σουρεαλισμού. Με το θέατρο η ιστορία είναι διαφορετική. Στην παιδική μου ηλικία δεν είχα καλες θεατρικές εμπειρίες. Είδα ελάχιστες παραστάσεις που ήταν μέτριες. Αυτό έβαλε για κάποια χρόνια στο γύψο τη σχέση μου με το θέατρο. Αργότερα, όταν μέσα από τα διαβάσματά μου διαμόρφωσα το προσωπικό μου αισθητήριο και κριτήριο είδα πολλές καλές παραστάσεις και αποκατέστησα τη σχέση μου με αυτό. Κάποια στιγμή από προσωπική ανάγκη θέλησα να ασχοληθώ με το θέατρο, όπως αυτό εκφαίνεται στα πλαίσια της παιδαγωγικής. Πέρασα σταδιακά από την επιθυμία για βιωματικότητα και σωματική έκφραση στη συνειδητοποίηση της αξίας του θεάτρου στην εκπαιδευτική πράξη. Έτσι, η σχέση μου με το θέατρο έγινε πιο συστηματική και πλέον επίσημη, αφού στη φάση που βρίσκομαι ερευνώ την επίδραση των εφαρμογών του θεάτρου στην εκπαιδευτική πράξη. Τόσο η λογοτεχνία όσο και το θέατρο στην παιδαγωγική του διάσταση είναι δύο αντικείμενα που μπορούν να έλθουν σε μία πολύ γόνιμη σύμπραξη και να παραγάγουν πολύ πρωτότυπα και ουσιαστικά έργα. Είναι δύο αντικείμενα που σταδιακά αποδυναμώνονται και αποδιώχνονται από την επίσημη εκπαίδευση που κάνει ασκήσεις επιβίωσης υπακούοντας σε καθαρά πρακτικές λογικές. Αντιθέτως, αυτά τα δύο αντικείμενα θα έπρεπε να αποτελούν απαραίτητα αντίδοτα για την υποβάθμιση τόσο της εκπαίδευσης, αυτή την εποχή, όσο και της ανθρώπινης κατάστασης. Έχουν δράση ανθρωποποιητική, βαθαίνουν, πλαταίνουν και εξευγενίζουν το νου και την ψυχή.
Μπορεί ένα καλό βιβλίο να «σώσει» την ψυχή μας;
Φανταστείτε κάποιον που περνά μπροστά από τις προθήκες ενός βιβλιοπωλείου. Το βλέμμα του περνά πάνω από τους τιτλους μερικών από τα σπουδαιότερα δείγματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στέκεται λίγο, χαζεύει τα εξώφυλλα και ύστερα φεύγει. Αυτό δεν είναι ένα τόσο υποθετικό σενάριο. Πολλοί άνθρωποι χαζεύουν τη βιτρίνα των βιβλιοπωλείων όπως θα χάζευαν τη βιτρίνα οποιουδήποτε άλλου καταστήματος. Δεν είναι καθόλου απαραίτητο ότι η ύπαρξη αξιόλογων βιβλίων μπορεί από μόνη της να παρακινήσει με κάποιο τρόπο έναν άνθρωπο να γίνει αναγνωστης ή σε δεύτερη φάση να τον σώσει από τις σκιές του. Είναι σαν ένα χτύπημα στην πόρτα. Αν δεν θες ενόχληση το αγνοείς, αν πάλι θες να δεις περί τίνος πρόκειται, μπορείς να ανοίξεις την πόρτα και να γνωρίσεις τον επισκέπτη σου. Με αλλα λόγια, όσο καλό και να είναι ένα βιβλίο παραμένει ανενεργό ερέθισμα με ακυρωμένο τον αντίκτυπό του εάν δεν επιλεγεί από κάποιον αναγνώστη. Εάν δεχθούμε την υπόθεση ότι ένα καλό βιβλίο σώζει την ψυχή του ανθρώπου, τότε ο τρόπος για να γίνει αυτό θα ήταν να βρεθούν υποψήφιοι αναγνώστες, δηλαδή άνθρωποι που θα είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν χρόνο και ενέργεια σε αυτό, που θα επιτρέψουν στον εαυτό τους να συνδεθεί με το περιεχόμενό του και να μπει σε διάλογο με τα βαθύτερα νόηματά του. Επομένως, όσο υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να λειτουργούν έτσι, τότε ένα καλό βιβλίο μπορεί – χωρίς να είναι η μοναδική λύση - να σώσει την ψυχή μας.
Τα επόμενα σχέδιά σας;
Υλικό υπάρχει και εκδοτικές προθέσεις, όχι όμως στο άμεσο μέλλον. Προς το παρόν προτίθεμαι να εστιάσω το ενδιαφέρον και την ενέργειά μου στην εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής.
