του Νίκου Κουρμουλή
Τα λουτρά του Κιράλυ, Μυθιστόρημα, Ζαν Ματέρν, μτφρ. Εύα Καραϊτίδη, Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2010
Ένα υπνωτιστικό, σαγηνευτικό μυθιστόρημα, από τον Αλσατό Ζαν Ματέρν που περιεργάζεται τα δομικά υλικά της ζωής: τον απρόσμενο θάνατο, τα δεσμά ενός ανέξοδου γάμου, τις χαμένες γενεαλογικές ρίζες. Ο γεωγραφικός χάρτης του βιβλίου ανοίγεται από την Καμπανία και φτάνει έως και την Βουδαπέστη. Μπορεί να σας φαίνονται λίγες οι σελίδες για την ανάπτυξη τόσων ογκωδέστατων ζητημάτων και όμως κάνετε λάθος. Ο Ζαν Ματέρν εργάζεται από ότι μαθαίνουμε σε ονομαστό γαλλικό εκδοτικό οίκο. Από την καρέκλα του αναγνώστη έχει διαβάσει εξονυχιστικά, μεγάλες ποσότητες γραπτών. Εδώ είναι το μυστικό. Η οικονομία του λόγου του είναι ανατριχιαστική. Οι λέξεις, οι φράσεις που διαθέτουν ελάχιστες παρομοιώσεις, είναι κομμένες και ραμμένες σταυροβελονιά. Μια δυναμική πυκνότητα που την συναντάς σπάνια πλέον.
Ο ήρωας είναι ένας μεταφραστής. Ο ήρωας είναι η κατάσταση των λέξεων. Η περιπέτεια της αφήγησης. Το θέμα απλά είναι το στυλ. Γυρίζεις τις σελίδες του Ματέρν μία προς μια όχι για να μαντέψεις την πλοκή η να εξυφάνεις «νοήματα» υψιπετή. Τις γυρίζεις για να θαυμάσεις την μελαγχολική χροιά τους. Να βουτήξεις μέσα στο άχθος της εφεύρεσης τους. «Ο Κύριος έδωκεν, ο Κύριος αφείλατο». Η ζωή έχει μόνιμα το πάνω χέρι. Σε αυτό τον νόμο πρέπει να υποταχθούμε λένε οι σοφοί. Η ζωή το σέβεται και ακολούθως το ξεπερνά. Ο θάνατος της αδερφής του μεταφραστή, αποτελεί ένα γεγονός που ανατρέπει την ιεράρχηση των πεπραγμένων. Τυχαία από μια απροσεξία, ένα ατύχημα ξαφνικό. Η μοιραία επαφή με τον θάνατο που δεν προδιαγράφεται, αλλά και δεν ξεπερνιέται. Το ίδιο αδιανόητο για τον μεταφραστή μας ήταν τα μισόλογα των γονιών του, για τον γενέθλιο τόπο. Γι τις ρίζες. Τους άκουγε με απορία να μιλούν σε μια ξένη γλώσσα. Κατάσκοποι μυστικοί. Οι απορίες του έβρισκαν αδιαπέραστο τείχος. Αν και άθρησκος ο ήρωας, οδηγείται συχνά στα σωθικά μιας συναγωγής του Λονδίνου όπου και διαμένει. Παθιάζεται με την σύναξη των αντρών που ξαλαφρώνουν βάσανα, ψέλνοντας. Τι είναι αυτό που τον συνδέει; Τα βήματα του, τον φέρνουν στην Βουδαπέστη. Σε μια επιτύμβια στήλη. Ένα όνομα, μια αποκάλυψη. Τόσο τραγική και τόσο μυσταγωγική. Συναισθηματικά απόμακρος ο μεταφραστής και ήρωας, βλέπει στο πρόσωπο της Λώρα, το χαμόγελο που του έλειπε. Τύλιξε την ύπαρξη του με ρυθμικότητα και αισιοδοξία. Η ομορφιά δεν κρατά για πάντα. Εξαφανίζεται το ίδιο μυστηριωδώς, όπως εμφανίστηκε. Αιτίες πολλές και συνήθως απρόβλεπτες. Όπως εδώ η έλευση ενός παιδιού.
Ένα κείμενο που δεν γνωρίζει την μετάφραση του, όπως εξομολογείται ο ήρωας. Ασφυξία κατακλύζει κάθε σπιθαμή του κορμιού του. Οι ήσυχες μέρες ενός εντοιχισμένου στον τορβά της καθημερινότητας ανθρώπου, κρύβουν ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Η ανάφλεξη παρατείνεται όσο ο ήρωας ψάχνει να βρει την ανάσα του. Ο μονόλογος του Ζαν Ματέρν, είναι για σεμινάριο. Αποφεύγονται οι εύκολοι ψυχολογισμοί και η ατέρμονες, κυκλικές σκέψεις που εντυπωσιάζουν. Ο Ματέρν σμιλεύει τον χώρο ανάμεσα στην πυροδότηση και την αναζήτηση. Στη πορεία εξετάζεται στο κατά πόσον αυτές μπορούν να επιβληθούν και να αλλάξουν μια ζωή μοναχική και μετρημένη. Αλλά καθόλου μέτρια. Το μυθιστόρημα περνά σαν δροσερός αέρας από τις χαραμάδες της καθημερινότητας. Το απλό είναι πάντα και το πιο δύσκολο. Διότι η πλάνη του είναι και η ουσία του. Ένα μυθιστόρημα που αποφεύγει να στηριχθεί σε συμπαραδηλώσεις και υπομνήσεις. Ο οίκος του είναι οι λέξεις και ο κενός χώρος μεταξύ τους. Η δεξιοτεχνία της μετάφρασης από την Εύα Καραϊτίδη, μοναδική. Χειρίζεται με εξαιρετικό τρόπο τον τελετουργικό χαρακτήρα των σκέψεων του συγγραφέα. Ένα απαιτητικό βιβλίο, όσο και η εντύπωση του χρόνου που χάνεται.
