Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 8

Ελεάννα Μαρτίνου : Από τον Giambattista Piranesi στο Matrix Μέρος Β'

της Ελεάννας Μαρτίνου

II. ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ – THE MATRIX

martinou3.jpgΤΟ ΜΑΤRΙΧ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Στην καθημερινότητα των περισσότερων ανθρώπων, ανήκει πλέον η συνήθεια του “ζάπινγκ”, δηλαδή, η γρήγορη εναλλαγή καναλιών στην τηλεόραση, μέσο το οποίο έχει περίοπτη θέση σε κάθε σαλόνι και αποτελεί , ίσως, το πιο δυνατό και πολυποίκιλο εργαλείο εικόνων. Μέσω της τηλεόρασης, η ζωή φαντάζει ως μια χαοτική ροή θεαμάτων.

Η ταινία Matrix, αφού προβλήθηκε πρώτα στις κινηματογραφικές αίθουσες, κατά καιρούς, προβάλλεται και στην τηλεόραση, παγκοσμίως.

Η κεντρική ιδέα της ταινίας είναι η εξής: Ο κόσμος στον οποίο ζούμε αποτελεί μια ψευδαίσθηση, ένα εικονικό σύμπαν στο οποίο κυριαρχούν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έναντι των ανθρώπων. Μέσα σ’αυτό το σύμπαν βρίσκεται μια μικρή ομάδα ανθρώπινων όντων που προσπαθούν να απελευθερωθούν και ξεκινούν την αποστολή τους ερχόμενοι αντιμέτωποι με διάφορες ανώτερες δυνάμεις που τους οδηγούν σε δράση και σε εικόνες βίας και καταστροφής.

Πιστεύω ότι το Μatrix καθώς και η ταινία Blade Runner θα μπορούσαν να αποτελούν αντικείμενο μελέτης του μεταμοντέρνου κινηματογράφου, τόσο λόγω του σεναρίου όσο και λόγω της αντιμετώπισης του χώρου και των πλάνων της ταινίας. Αλλά κυρίως, λόγω της δράσης και του θεάματος.
Επομένως, η ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα, αποτελεί και μια έμμεση ενασχόληση με την ιστορία του αποκαλούμενου “μεταμοντερνισμού”, ανεξάρτητα, όμως, από φιλοσοφικούς όρους τους οποίους, προσωπικά, δυσκολεύομαι να κατανοήσω.

Ο ΧΩΡΟΣ ΣΤΟ MATRIX

Χαρακτηριστικό στοιχείο του χώρου στο Matrix είναι ότι όλη η δράση εκτυλίσσεται μέσα σε ένα κλειστό κουτί. Εμφανίζονται συχνά κάποια μικρά πράσινα στοιχεία ψηφιοποίησης (digits) τα οποία ρέουν στην οθόνη, δημιουργώντας βάθος και παραπέποντας στα στοιχεία δομής των ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Το κάδρο κόβεται πάντοτε σε παράδοξα σημεία και όταν περιλαμβάνει ανθρώπινες φιγούρες το πλάνο είναι είτε υπερβολικά κοντά στο πρόσωπο, είτε υπερβολικά μακριά, έτσι ώστε οι φιγούρες να παίρνουν την ίδια αξία με τις κουκίδες-digits.
Κατά τη γνώμη μου, η αισθητική των περιγραμμάτων γύρω από τις μορφές, βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτή των ηλεκτρονικών παιχνιδιών 3D και είναι τόσο απόλυτα τα περιγράμματα όσο και στα έργα των φωτορεαλιστών.

Τα κουστούμια των πρωταγωνιστών είναι μαύρα δερμάτινα, ολόσωμα και συνοδεύονται με μαύρα γυαλιστερά γυαλιά ηλίου τα οποία λειτουργούν ως “μάσκα” και κρύβουν το βλέμμα. Μέσω της μονοχρωμίας, κάθε φιγούρα αποτελεί και μια διαφορετική φόρμα που παραπέμπει σε εργαλείο ή σε μηχανή, ή ακόμα και σε στρατιώτη, αφού όλοι οι χαρακτήρες είναι ντυμένοι με την ίδια “στολή”.

H ΠΛΟΚΗ ΣΤΟ MATRΙΧ

H ταινία The Matrix Reloaded – η τριλογία χαρακτηρίζεται από την υπερπληθώρα των στοιχείων που την απαρτίζουν : Δράση, εντυπωσιακή πλοκή, όμορφοι πρωταγωνιστές, έντονη μουσική και υψηλών προδιαγραφών κινηματογραφικά εφέ.
Το συνολικό στήσιμο της ταινίας χαρακτηρίζεται από το άκρως αντίθετο της λιτότητας.

Η ταινία εμπεριέχει στοιχεία ενός Ηρωικού Έπους, βασιζόμενη στο ότι το συγκεκριμένο είδος είναι αρκετά δημοφιλές. Κεντρικό σημείο είναι πάντοτε ο Ήρωας, ο οποίος είναι ένας κοινός άνθρωπος, το μόνο που αρχικά ίσως να τον ξεχωρίζει είναι μια τάση προς την έρευνα. Μέσα από διάφορες σκηνές δράσης, εκτυλίσσεται μια ιστορία κατά την οποία ο Ήρωας, προσπαθεί να απελευθερωθεί από τις ανώτερες δυνάμεις του Μάτριξ, δηλαδή από τη δύναμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι οποίοι προγραμματίζουν τα πάντα και κρατούν δέσμιες τις ανθρώπινες μηχανές.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΛΟΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ.
“Για να μάθουμε τι είναι μια πόλη δεν θα έπρεπε να ρωτήσουμε τον Le Corbusier αλλά τον Michelangelo Antonioni, τον Francesco Rossi ή ακόμα και τον J.L.Godard”
Francois Loyer

Oι αρχιτέκτονες πάντα ήθελαν να εμπλουτίζουν τα σχέδιά τους με ιδεολογικές προθέσεις και φιλοσοφικές προεκτάσεις. Από τον Boullee μέχρι τους Archigram έχουν αλλάξει πολλά, αλλά διατηρείται η ανάγκη για αρχιτεκτονική δημιουργία πέρα από τα κοινωνικά ή τα κατασκευαστικά όρια. Άλλοι χρησιμοποιούν το κείμενο, άλλοι τα σχέδια και άλλοι το συνδυασμό των δύο. Όλοι όμως αναγκάζονται πέρα από μορφές να μιλήσουν για μοντέλα κατοίκησης, για τρόπους ζωής.

Ουσιαστικά σχεδιάζουν από την αρχή τους ανθρώπους. Και ο μόνος τρόπος να πραγματοποιηθεί αυτό είναι εμπλουτίζοντας τη δημιουργία με πλοκή, με ζωή.
Μολονότι ο κινηματογράφος και το βίντεο είναι τα κατεξοχήν μέσα που αποτυπώνουν και εστιάζουν στην προβολή της ζωής δεν χρησιμοποιούνται στο βαθμό που θα μπορούσαν από τους σύγχρονους αρχιτέκτονες.

Περνώντας από τη Νέα Υόρκη για να προετοιμάσει τα γυρίσματα του Que viva Mexico, o Eisenstein έτυχε να γνωρίσει τα σχέδια του Frank Lloyd Wright για ένα γυάλινο πύργο. Ο ουρανοξύστης αυτός είχε σχεδιαστεί, όπως σημειώνει ο ίδιος ο δημιουργός στην αυτοβιογραφία του, ως μια οργανική κατασκευαστικά δημιουργία που θα εξαντλούσε τις δυνατότητες των νέων υλικών για τη δημιουργία μιας διάφανης ζωής. Ο Eisenstein αμέσως κατάλαβε τις κινηματογραφικές δυνατότητες μιας τέτοιας ιδέας, πόσο μάλλον γοητεύτηκε από την ευχέρεια που θα του έδινε η νέα συνθήκη για την κίνηση και το στήσιμο των πλάνων. Σκοπός του ήταν να γυρίσει μια ταινία που θα είχε υπόθεση την καινούρια ζωή μέσα από αυτή τη διαφάνεια, ουσιαστικά χωρίς ηθοποιούς που θα λειτουργούσαν συμπληρωματικά, βασικός πρωταγωνιστής θα ήταν το ίδιο το κτίριο. Φυσικά αυτά τα σχέδια ακυρώθηκαν παρά τη συμφωνία των δύο δημιουργών αφού οι παραγωγοί έκριναν τις προθέσεις τους μη ρεαλιστικές. Η αλήθεια είναι όμως ότι και οι δύο θα είχαν κατορθώσει, εφόσον ολοκληρωνόταν η ταινία, να καταγράψουν σε μεγάλο βαθμό τις ιδέες τους και τις προσδοκίες τους για τη ζωή των συνανθρώπων τους.

Η πλοκή είναι άρρηκτα δεμένη με την αρχιτεκτονική, διότι είναι αυτό το χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ζωής που μετατρέπει τους κενούς χώρους σε κατοικίες. Οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουν κτίρια και πόλεις, οι συγγραφείς γράφουν μυθιστορήματα και δημιουργούν χαρακτήρες και οι αναγνώστες καλούνται κάθε φορά να δημιουργήσουν κόσμους.

Ο Ι. Καλβίνο στο πιο γνωστό του αρχιτεκτονικό μυθιστόρημα Οι Αόρατες πόλεις, δημιουργεί ένα σύνολο, μια λίστα από περιγραφές πόλεων όπως έχουν φανεί σε έναν περιηγητή ,τον Μάρκο Πόλο, που τις μεταφέρει στον αυτοκράτορα Κουμπλάι Καν. Από τα ταξίδια σε όλον τον κόσμο αποστολή του περιηγητή δεν είναι να μεταφέρει πλούτη , αλλά περιγραφές αυτών των φανταστικών πόλεων. Αναλύει τις πόλεις μέσα από την ιστορία τους, τον τρόπο που κτίστηκαν ή εξελίχθηκαν και κυρίως τον τρόπο που κατοικούνται. Η φαντασία του συγγραφέα ερμηνεύει την παρούσα ζωή μέσα από μια μη πραγματική πολεοδομία. Και φαίνεται σαν ο χώρος να επιβάλλει στους κατοίκους του τον τρόπο που θα κατοικηθεί, να υπερισχύει των χρηστών του.
Ο Καλβίνο στο έργο του αυτό είναι ήδη πολύ αρχιτεκτονικός χωρίς να αφήνει περιθώρια περαιτέρω αρχιτεκτονικής ερμηνείας. Ενώ οι Αόρατες πόλεις επικεντρώνονται στην περιγραφή του χώρου, υπάρχουν διηγήματα τα οποία επικεντρώνονται στους πρωταγωνιστές με αποτέλεσμα να υλοποιούν και να μεταφράζουν τον χώρο σε πλοκή. Δίνουν έμπρακτα ακόμα ένα δομικό στοιχείο για χρήση, την περιγραφή των πρωταγωνιστών, που ουσιαστικά ζωντανεύει το κτισμένο.

Ο Φραντς Κάφκα αφιέρωσε ένα από τα διηγήματα που έγραψε προς το τέλος της ζωής του στη σχέση αυτή του χρήστη με το αρχιτεκτονικό κτισμένο δημιούργημά του: μια σχέση εξάρτησης και μίσους (αποξένωσης). Το Κτίσμα είναι ένα διήγημα γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, όπου βασικός πρωταγωνιστής είναι ένα ζώο-αρχιτέκτονας. Έχοντας μοχθήσει για τη δημιουργία της κατοικίας του , παρακολουθούμε μια ψυχωτική και ολότελα αληθινή περιγραφή των σκέψεών του για το έργο του. Ο χώρος συχνά δεν περιγράφεται άμεσα αλλά παρουσιάζονται αναλυτικά τα πλεονεκτήματά του για το χρήστη του. Τα υλικά του δεν έχουν τόση σημασία όση έχουν τα συναισθήματα και οι εμπειρίες που μπορεί να προσφέρει στον κάτοικό του. Το βασικό στοιχείο της πλοκής του διηγήματος είναι το πώς το άγχος και ο φόβος του ζώου για το κτίσμα γίνονται απτά μέσα από την εμμονή του για έναν αόρατο εχθρό. Τελικά όλα τα πλεονεκτήματα της φωλιάς θα μεταλλαχθούν σε έναν εφιάλτη και το ζώο θα αποξενωθεί πλήρως από το δημιούργημά του. Χωρίς να αλλάξει κάτι το Κτίσμα έχει μεταμορφωθεί μέσω του χρήστη του σε κάτι τελείως διαφορετικό.

Η λογοτεχνική πλοκή έχει πολλαπλά πλεονεκτήματα για την αρχιτεκτονική. Υπάρχει η οδός του Ι. Καλβίνο όπου το γραπτό κείμενο λειτουργεί σχεδόν όπως λειτουργεί ένα σχέδιο ή μια μακέτα της πόλης. Μας δίνει ορισμένες πληροφορίες, εξάπτει τη φαντασία μας με την ικανότητα του δημιουργού και προβάλλει τους συγκεκριμένους προβληματισμούς που τον απασχολούσαν. Ο Καλβίνο λειτουργεί ως πολεοδόμος, αναγνωρίζει τις ανησυχίες της εποχής του και τις διατυπώνει μέσα από ένα ευφάνταστο κείμενο. Σε αντίθεση με αυτή την χρήση, η λογοτεχνία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά των υπολοίπων μέσων σχεδιασμού. Πιο πολύ παρουσιάζοντας την εμπειρία του χώρου μέσα από την περιγραφή των συναισθημάτων των χαρακτήρων μπορεί να δώσει ένα συμπληρωματικό δρόμο αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Οι χαρακτήρες που χρησιμοποιούν το κτίριο μπορεί να αποδεικνύονται εξίσου σημαντικοί με τα οικοδομικά υλικά ή τη λειτουργία που αναλαμβάνει κάθε κτίριο.

Η αρχιτεκτονική διαρκώς προσπαθεί μέσα από οποιοδήποτε μέσο να επικοινωνήσει τις προθέσεις της, τη φιλοσοφία της. Δεν χρησιμοποιεί μόνο το κτισμένο αλλά το σύνολο των θεωριών επεκτείνεται και σε άλλα μέσα-τέχνες. Ο κινηματογράφος ανέκαθεν ήταν πιο κοντά στην αρχιτεκτονική. Σύμφωνα με τον Burch Noel, “Η αρχιτεκτονική συχνά απεικονίζεται στον κινηματογράφο όχι απλώς αποδίδοντας το στατικό πλαίσιο δράσης αλλά κατέχοντας ουσιαστικό και καθοριστικό ρόλο στην πλοκή, έχει τη δύναμη να αποτελέσει πιο ακριβές αναπαραστατικό μέσο για τις υλικές και κρυφές ποιότητες ή αδυναμίες της αρχιτεκτονικής από μια γραπτή περιγραφή της.”
Στο βιβλίο Film architecture – From Metropolis to Blade Runner ο Neumann Dietrich αναφέρει : “Από εδώ και στο εξής ο σχεδιαστής σκηνικών θα αντικατασταθεί μια για πάντα από τον Αρχιτέκτονα. Το Σινεμά θα λειτουργεί ως μεταφραστής των πιο τολμηρών αρχιτεκτονικών ονείρων.”

Το 1785 ο Jeremy Bentham, άγγλος φιλόσοφος, σχεδιάζει το Πανoπτικόν, ένα πρότυπο κτίριο φυλακών. Σκοπός αυτού του εγχειρήματος είναι η δημιουργία ενός κτίσματος που επιτρέπει σε έναν μονάχα φύλακα να μπορεί εν δυνάμει να ελέγχει όλους του κρατουμένους χωρίς αυτοί να γνωρίζουν αν και πότε ελέγχονται, δημιουργώντας έτσι μια αίσθηση διαρκούς παρακολούθησης, οπότε και ελέγχου. Μια καθαρά θεωρητική πρόθεση εκφράζεται μέσω αρχιτεκτονικών σχεδίων και έγινε έργο ζωής του Bentham να προσπαθήσει να το κτίσει.
Βασισμένος σε αυτήν την διατύπωση ο Foucault διατυπώνει την πιο σύγχρονή του θεωρία περί επιτήρησης και τιμωρίας. Το χωρικό ανάλογο της φυλακής του χρησιμεύει ώστε να αποπειραθεί να ερμηνεύσει τα όρια του δημόσιου και του ιδιωτικού ως μέσο τιμωρίας και κοινωνικής επιβίωσης. Στο βιβλίο του Επιτήρηση και τιμωρία, η γέννηση της φυλακής ο Foucault αναφέρει : “Δεν κατοικούμε σε μια κοινωνία θεάματος αλλά παρακολούθησης…Δεν είμαστε ούτε στο αμφιθέατρο ούτε στη σκηνή, αλλά σε μια πανοπτική μηχανή.”

Μια από τις σημαντικότερες μελέτες για τον Piranesi παράχθηκε από τον σκηνοθέτη Sergei Eisenstein – του οποίου ο πατέρας υπήρξε αρχιτέκτονας. Καθώς μελετούσε τα περίφημα σχέδια του Piranesi για τις φανταστικές φυλακές του, ο σκηνοθέτης εμπνεύστηκε να γράψει ένα δοκίμιο για τις βασικές αρχές του μοντάζ. Προτείνει ότι οι φυλακές του Piranesi είναι κυρίως χώροι μονταρισμένοι από διαφορετικά επεισόδια, είναι κινηματογραφικοί. Τις αποκαλεί σχιζοφρενική αρχιτεκτονική. Εμπνευσμένος από αυτές τις επισημάνσεις ο Eisenstein τονίζει ότι το φιλμ πρέπει να αντιμετωπίζεται, σε δομικό επίπεδο, ως ένα σύνολο από συγκρούσεις, μια διαδοχή σπασμένων συνδέσμων, εκατοντάδες καρέ και χώροι όπου συγκεντρώνονται ώστε να δημιουργήσουν μια ολότητα. Η διαρκής σύγκρουση των χώρων για την επίτευξη του συνολικού αποτελέσματος είναι άλλωστε ένα από τα χαρίσματα του φιλμ ως μέσου αρχιτεκτονικής αναπαράστασης και χρήσης.

Ο κινηματογράφος είναι το κατεξοχήν μέσο που προτείνει υλοποιώντας. Και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός μπορεί να χρησιμοποιήσει την κινηματογραφική τέχνη όχι μόνο επειδή προσφέρει την υλοποίηση αλλά, επειδή, σε συνδυασμό με την πλοκή των σεναρίων και την δημοτικότητά της ως ψυχαγωγική τέχνη, αποτελεί το καλύτερο και πιο απολαυστικό υποκατάστατο της πραγματικότητας.

Στο αποκορύφωμα αυτών των σκέψεων ένας καθηγητής στην σχολή αρχιτεκτονικής του Λονδίνου, ο Pascal Schoning, εκδίδει Το μανιφέστο για μια κινηματογραφική αρχιτεκτονική. Σε αυτό μας προσφέρει έναν μοναδικό τρόπο αντίληψης της αρχιτεκτονικής. Θεωρεί ότι τα νέα μέσα και οι τεχνολογίες δεν αποτελούν όπως πολλοί νομίζουν μια απειλή για την κτισμένη αρχιτεκτονική αλλά αντίθετα μπορούν να μας προσφέρουν ένα νέο μονοπάτι κατανόησης και δημιουργίας μιας τελείως διαφορετικής αρχιτεκτονικής. Θα χρησιμοποιήσει τα υλικά του κινηματογράφου για να επαναδομήσει την αρχιτεκτονική και να την επαναβιώσει διαφορετικά.
Ο ίδιος σημειώνει στον επίλογό του στο βιβλίο Manifesto for a cinematic Architecture : “Η σύγκριση της αρχιτεκτονικής με τον κινηματογράφο οφείλεται στην από κοινού σχέση τους με το φυσικό κόσμο και τον κόσμο των υλικών. Ο τρόπος που μεγεθύνουν μέσω της φυσικής εικόνας το περιβάλλον : οι επιφάνειες, το φως και το βάθος. Στην αρχιτεκτονική, όπως και στο σινεμά, η ανάμειξη της ‘φυσικότητας’ με τον κόσμο των ενδείξεων οδηγεί σε αυτό που ο Γκοντάρ αποκαλεί ‘το φως της απουσίας εξήγησής τους’. Δεν είναι άλλο παρά το άγγιγμα της προσωπικής και συλλογικής μνήμης, την εποικοδομητική δύναμη της οποίας αποκαλύπτουν ο κινηματογράφος και η αρχιτεκτονική. Δεν είναι άλλο παρά η ανάπτυξη των φυσικών μέσων, των αλληλεπιδράσεων και ομοιοτήτων τους, στοιχεία που καταδεικνύουν την μυθοπλαστική τους έμπνευση. Η παραγωγή εικόνων από το σινεμά αποτελεί την επιτομή της φυσικής κατασκευής του χώρου από την αρχιτεκτονική.”

martinou4.jpgGRID. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΝΑΒΟΥ ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΟ ΠΛΕΓΜA ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ MATRIX

Στην ταινία Matrix σε πολλές σκηνές εμφανίζεται στο πίσω μέρος της οθόνης ένα πράσινο πλέγμα, που ορίζει το χώρο και δημιουργεί την ψευδαίσθηση του βάθους. Ο κάνναβος αυτός παραπέμπει σε εικόνες που δημιουργούνται στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή και θυμίζει τις ροές που βρίσκονται στις ηλεκτρονικές συσκευές.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον από τη μεριά των καλλιτεχνών για τη χρήση του καννάβου, του πλέγματος. Επανεξετάζεται από πολλούς μια οπτική που θυμίζει το έργο του Mondriaan, όταν στο Broadway Boogie Woogie μεταφέρει σε εικόνα την αίσθηση που έχει από τα φώτα της μεγαλούπολης που αναβοσβήνουν το βράδυ. Μάλιστα, το ενδιαφέρον για τον κάνναβο, συνάδει με προβληματισμούς γύρω από τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις – μεγαθήρια που με αυξανόμενους ρυθμούς κατακλύζουν τον πλανήτη και πιστεύω ότι δεν είναι τυχαίο το ότι οι γραμμές του καννάβου δεν σταματούν στα όρια του έργου αλλά επεκτείνονται νοητά στο άπειρο.

Στην μελέτη Τhe Originality of the Avant Garde and Other Modernist Myths η ιστορικός τέχνης Rosalind Ε.Κrauss αναφέρεται στον κάνναβο-πλέγμα ως μια δημοφιλή επιλογή της πρωτοπορίας, του οποίου οι δομικές ιδιότητες προσφέρουν την εικόνα μιας απόλυτης γέννησης και αρχής. Το σχήμα του καννάβου με την απουσία της ιεραρχίας του κέντρου εμβαθύνει στο μη αναφορικό του χαρακτήρα και ακόμα περισσότερο στην αντιπάθειά του για την αφήγηση. Η πρωτοπορία, σύμφωνα με την Κrauss , θεμελιώνεται στην έννοια της αυθεντικότητας, όχι μονάχα ως μια αντίδραση στην παράδοση αλλά και με την κυριολεκτική έννοια του αυθεντικού, του πρωταρχικού, του ξεκινήματος από το σημείο μηδέν που είναι η γέννηση και δεν υπάρχει τίποτε άλλο πριν από αυτή.

Στην απόδοση της μετάφρασης από το αμερικάνικο “grid” ισχύουν και οι δύο όροι – κάνναβος και πλέγμα . Με το πλέγμα έχουμε εντονότερη την έννοια της πλέξης, της διασταύρωσης, ακόμα και της υφαντικής πρακτικής, ενώ στον κάνναβο υπερτερεί η αρχιτεκτονική του βλέμματος της κάτοψης, της πολεοδομικής δομής, των κόμβων κ.άλ.

Παρατηρώντας ένα πλέγμα μπορούμε να στοχαστούμε ανάμεσα στα κενά του. Το κενό αποκτά ίση αξία με το γεμάτο. Δεν αρκούμαστε στο θαυμασμό του ίδιου του καννάβου αλλά παρατηρούμε μέσα από αυτό, διασχίζοντας το βλέμμα μας μέσα από τις σκάλες ή ακόμα και μέσα από την ανάγνωση των διαγραμμάτων, των κυκλωμάτων, ή όπως όταν κοιτάζουμε μέσα από ένα παράθυρο ή μέσα στην οθόνη του κινηματογράφου.

Με το πλέγμα αντιλαμβανόμαστε την οριοθέτηση και την οργάνωση γύρω από ένα χώρο, ο οποίος εμπεριέχει το άνοιγμα, το κάλεσμα στο ταξίδι. Συνοπτικά είναι ένας χώρος εκκίνησης, ένας χώρος που εκτείνεται.

Σύμφωνα με την αίσθησή μου, η σημαντικότητα του πλέγματος συνίσταται στο ότι το πλέγμα ενέχει την επιλογή της ελευθερίας του υποκειμένου μέσα από τα κενά του. Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρώ ακόμα πιο ουσιαστική την χρήση του μέσω της ελεύθερης χειρονομίας και όχι μέσω της απολύτως ορθολογικής τετράγωνης αντίληψης που πραγματοποιείται με χάρακα. Η δομή οφείλει να υπάρχει από κάτω, κρυφά, και όχι να δημιουργείται η ψευδαίσθηση της δομής λόγω της ύπαρξης των γεωμετρικών σχημάτων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μέσω της ζωγραφικής διαδικασίας, πολλές φορές, απεικονίζονται ζητήματα που δεν προκύπτουν απαραίτητα μέσα από μια συνειδητή και προκαθορισμένη διαδικασία. Παρόλαυτά, καλούμαστε εκ των υστέρων, μέσω του αποτελέσματος, να οδηγηθούμε στα απαραίτητα συμπεράσματα, ώστε η ζωγραφική διαδικασία να είναι μονίμως ανοιχτή και ανατρέψιμη.

Στο πεδίο των ενδιαφερόντων που προέκυψαν μέσω της πρακτικής διαδικασίας, ανήκουν ζητήματα και προβληματισμοί γύρω από την επέκταση των σύγχρονων μεγαλουπόλεων που με ραγδαίους ρυθμούς οικοδόμησης κατακλύζουν όλο και περισσότερο τον πλανήτη.

Η πρότασή μου αφορά το συνδυασμό ενός αρχιτεκτονικού σχεδιασμού μέσω, όμως, μιας ελεύθερης χειρονομίας, με τη χρήση υλικών που χρησιμοποιούνται στα πολεοδομικά σχέδια (στένσιλ, χάρακες, ραπιδογράφοι, διαβήτες, μηχανικά μολύβια, χαρτί εκτύπωσης αρχιτεκτονικών σχεδίων, μελάνι κ.άλ.).

Το ενδιαφέρον μου κινείται γύρω από τη μεταφορά σε εικόνα μιας δικής μου αντίληψης σχετικά με το σε τι συνίσταται μια σύγχρονη μεγαλούπολη και ποιος είναι ο χώρος της.

Ένα από τα βασικά ζητήματα που με απασχολούν σε αισθητικό επίπεδο είναι ο χώρος που παράγεται από την παράθεση λευκού και μαύρου καθώς και η διαφάνεια του υλικού, μέσω της οποίας δημιουργείται βάθος.

Θεωρώ ότι η επιλογή της έρευνας που έγινε σε θεωρητικό επίπεδο, γύρω από τους χώρους του Piranesi και γύρω από το χώρο του Matrix, μου έδωσε τις πληροφορίες εκείνες που είναι απαραίτητες για την κατανόηση -έστω και διαισθητικά- του περάσματος από τον 18ο στον 21ο αιώνα και κυρίως, τις πληροφορίες γύρω από την αντίληψη του χώρου.

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για “τον θάνατο του δημιουργού” και τη μετατόπιση της σημαντικότητας στο πώς ο θεατής διαβάζει ένα εικαστικό έργο. Η αισθητική αντιμετώπιση και η χειρωνακτική διαδικασία θεωρούνται εξίσου ξεπερασμένες από πολλούς και το απαραίτητο στοιχείο για κάθε καλλιτέχνη που θέλει να αυτοαποκαλείται “σύγχρονος” είναι η θεωρητική κατάρτιση και η επικοινωνιακή ικανότητα. Η νέα μόδα επιβάλλει καλλιτέχνες-επιμελητές, που έχουν ως έργο μια έξυπνη βασική ιδέα και ως υλικό τα έργα άλλων. Στην τελευταία Documenta θεωρήθηκε από πολλους ότι το πιο σημαντικό έργο ήταν αυτό του επιμελητή, δηλαδή το στήσιμο της έκθεσης.

Είναι αλήθεια πως η καλλιτεχνική δημιουργία δεν αφορά κανέναν άλλο παρά μόνο τον ίδιο τον εκτελεστή. Μέσα από μια όχι πάντα γραμμική πορεία, προκύπτουν ζητήματα που είναι δύσκολο να διατυπωθούν με λόγια. Πιστεύω ότι και μόνο η λέξη “εικαστικά” , που σημαίνει “γλώσσα της εικόνας” δηλώνει ακριβώς το ότι η εικόνα αποτελεί γλώσσα αυτόνομη, άμεση και παγκόσμια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Arthur M.Hind, Giovanni Battista Piranesi , a critical study , The Cotswold Gallery, London, 1922

- Marshal Berman, Plato’s Cave, Piranesi’s Prison, and the Subway, Harvard Design Magazine, τεύχος 15, Φθινόπωρο 2001

- Manfredo Tafuri, The Dialectics of the Avant-garde: Piranesi and Eisenstein, Cambridge, MIT Press

- Stan Allen, Montage practices: the Metropolis , Columbia University, New York

- Ficacci,L. (2000), Giovanni Battista Piranesi: The complete Etchings, Cologne and Rome

- Hofer,P. (1973). The Prisons(Le Carceri) – The complete first and second states, New York

- Wilton – Ely,J. (1978), The Mind and Art of Giovanni Battista Piranesi, London: Thames&Hudson

- Wilton – Ely,J. (1993) , Piranesi as Architect and Designer, Pierpont Morgan Library, New York;Yale University Press, New Haven and London

- Wegner, Hart L. Scientific reproduction and the terrain of terror:metaphysical prisons from Gianbattista Piranesi to Franz Kafka, West Virginia University Philological Papers, September 22 2002

- Μισέλ Φουκώ, Εξουσία, γνώση και ηθική, εκδόσεις Ύψιλον , 1987

- Μισέλ Φουκώ, Η γέννηση της φυλακής, εκδόσεις Ράππα, 1976

- Κ.Μαυρακάκης-Χ.Σωτηροπούλου, Κινηματογράφος και πόλη, Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, Χανιά, Αύγουστος 2002

- Thomas De Quincey, Εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιομανούς, εκδ.Ερατώ, 1987

- Bloomer Jennifer, Architecture and the text: The (S)crypts of Joyce and Piranesi, Yale Univercity Press, London, 1993

- Neumann Dietrich, Film architecture – From Metropolis to Blade Runner, Prestel, Munich, 1996

- Σ. Μ. Αϊζενστάϊν, Κινηματογράφος και ζωγραφική, εκδ.Αιγόκερως

- Krauss, Rosalind E., (1985), The Originality of the Avant – Garde and Other Modernist Myths, Cambridge and London: MIT Press

- Ι. Καλβίνο, Οι αόρατες πόλεις, εκδ.Καστανιώτη, 2004

- Franz Kafka, Το κτίσμα, εκδ.Άγρα, 2001

- http://www.esoterica.gr/moviezone/matrix/matrix.htm