Συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
Συνομιλήσαμε με τον συγγραφέα Γιώργο Πολυράκη με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του μυθιστορήματος Δικαίωμα στο αύριο (εκδόσεις Ψυχογιός 2016).
Aς ξεκινήσουμε την κουβέντα μας με την αφιέρωση του βιβλίου σας αυτού στους Δασκάλους σας, όπου το γράφετε, τιμητικά, με Κεφαλαίο. Αλλά ιδιαίτερα στη καθηγήτρια σας, κα Μπετίνα Πυριόχου, που τα λόγια της απετέλεσαν οδηγό για σας… «Ο άνθρωπος γίνεται ό,τι θέλει, Όπου υπάρχει θέλω, βρίσκεται και ο δρόμος» γράφετε…
Θεώρησα χρέος μου να αφιερώσω το τελευταίο βιβλίο μου στους Δασκάλους μου και ιδιαίτερα στην καθηγήτριά μου, κα Μπετίνα Πυριόχου. Ήταν λάθος μου που άργησα να το κάνω. Τα λόγια που μου είπε τότε που ήμουν δώδεκα στα δεκατρία χρονών παιδί, απετέλεσαν όντως οδηγό στη ζωή μου. Χαίρομαι που με την καθηγήτριά μου έχομε συχνή επικοινωνία, έστω και μέσω τηλεφώνου, επειδή εκείνη ζει την Γαστούνη Ηλείας.
Ας μείνουμε στο σχολείο των Χανίων. Όταν πρωτογράψατε το πρώτο σας γραπτό, δυό θεατρικά, το αισθανόσασταν μέσα σας, ότι το «έχετε»;
Απλώς μου έβγαινε εύκολα ό,τι ήθελα να γράψω. Άλλωστε από τότε που ήμουν στην Τρίτη Γυμνασίου έγραφα στη «Μαθητική Ηχώ», ένα δεκαεξασέλιδο Παγκρήτιο Μαθητικό Περιοδικό, που έβγαζε το Δεύτερο Γυμνάσιο (Πρακτικής Κατεύθυνσης) Χανίων. Την ίδια εποχή αρθρογραφούσα στη «Στήλη των Νέων» της εφημερίδας ΚΗΡΥΞ Χανίων. Δεν είχα λοιπόν σκεφθεί τότε αν το «είχα». Απλώς μου γεννιόνταν εύκολα ιδέες, τις οποίες έγραφα. Θυμάμαι απλώς ότι χαιρόμουν πολύ με ό,τι έγραφα. Είχα πάρει πάντως καλές κριτικές από δημοσιογράφους γι’ αυτά που έγραψα στον ΚΗΡΥΚΑ.
Και μετά ήλθαν οι σπουδές στην Θεσσαλονίκη, στο Λονδίνο. Αλλάξατε ρότα και ξαναγράψατε στην Λήμνο, στο αγροτικό σας…
Στη Λήμνο άρχισα να γράφω, επειδή ήταν η πρώτη φορά από τότε που έγινα γιατρός που είχα άφθονο χρόνο στη διάθεσή μου. Στη Λήμνο πήγα πολύ νέος, αλλά είχα ήδη δύο ειδικότητες: Γενικός Χειρουργός και Αγγειοχειρουργός. Ωστόσο, η υλικοτεχνική υποδομή του Νοσοκομείου ήταν περίπου ανύπαρκτη και δεν είχα τη δυνατότητα να αντιμετωπίσω κανένα σοβαρό περιστατικό. Ακόμα διερωτώμαι για ποιο λόγο με έστειλαν εκεί. Δεν ήξερα πώς να περάσω την ώρα μου, θυμήθηκα τον έρωτα των μαθητικών μου χρόνων και άρχισα να γράφω.
Ερώτηση κλισέ: Πώς ένας εν ενεργεία χειρουργός με όλα όσα έχει να αντιμετωπίσει μέσα στη μέρα, όταν γυρίζει στο δικό του περιβάλλον, βρίσκει την διάθεση να γράψει;
Έχω απαντήσει πολλές φορές σ’ αυτή την ερώτηση και θα δώσω και τώρα την ίδια απάντηση – η οποία είναι η μόνη που μπορεί να δοθεί. Ο Χειρουργός έρχεται πολύ συχνά αντιμέτωπος με μία πάλη που γίνεται ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Τα συναισθήματα που τον κατακλύζουν όταν σκέφτεται ότι η ζωή του ανθρώπου που είναι έτοιμος να χειρουργήσει έχει αφεθεί στα χέρια του, είναι απερίγραπτα. Απερίγραπτη είναι και η ικανοποίηση, έπειτα από επιτυχή έκβαση της εγχείρησης, ωστόσο, έχει προηγηθεί μεγάλη ψυχολογική φόρτιση. Επίσης -προσωπικά τουλάχιστον- είναι απερίγραπτη η φόρτιση όταν αντιμετωπίζει έναν ανίατα άρρωστο, ιδίως αν πρόκειται για παιδί, και συνθλίβεται από την επίγνωση της αδυναμίας του να βοηθήσει, επειδή οι δυνατότητές του είναι ανθρώπινες και, άρα, περιορισμένες. Προσωπικά το γράψιμο με αποφορτίζει. Όταν γράφω, τα αφήνω όλα πίσω μου, γίνομαι άλλος άνθρωπος, συμπορεύομαι με τους ήρωές μου και διατηρώ έτσι την ψυχική μου ισορροπία. Δεν θα απέχει πολύ από την πραγματικότητα, αν πω ότι το γράψιμο είναι το καταφύγιό μου.
Και, αλήθεια, σας βοηθάει στο γράψιμο η φυγή σας στη Χαλκιδική, όπου παίρνετε ανάσες; Βουτάτε στη θάλασσα και…
Εν μέρει απήντησα ήδη. Αλλά και η «απόδρασή» μου στη Χαλκιδική με βοηθάει τα μέγιστα. Η Χαλκιδική, και συγκεκριμένως η Σίβηρη, είναι το δεύτερο καταφύγιό μου. Εκεί έχω γράψει όλα τα βιβλία μου. Και, ακόμα, να πω ότι κολυμπώ όλο το χειμώνα, ανεξαρτήτως καιρού και θερμοκρασίας.
Πώς ξεκινήσατε να γράφετε. Για το «Δικαίωμα στο αύριο»; Πόσο χρόνο σας πήρε να συλλέξετε όλα αυτά τα ιστορικά στοιχεία, αλλά και τις συνήθειες των κολίγων κ.λπ.; Και πώς γράφετε; Με σύστημα, όταν σας έλθει η έμπνευση, βραδάκι με κάτι να ακούτε για παρέα;
Ήταν μία ιδέα που μου γεννήθηκε όταν κυκλοφόρησαν οι «Μακρινοί Ορίζοντες». Τότε πολλοί αναγνώστες μου μού επεσήμαναν ότι είχα αναφερθεί εν περιλήψει στο αγροτικό ζήτημα της Θεσσαλίας και στους λόγους που οδήγησαν στο Κιλελέρ. Έτσι απεφάσισα να γράψω το «Δικαίωμα στο Αύριο». Η έρευνα μου πήρε περίπου έξι μήνες κι άλλο τόσο το γράψιμο. Γράφω με σύστημα ναι, επειδή το θεωρώ απαραίτητο. Και δεν θέλω να ακούω τίποτα όταν γράφω, παρά μόνο τον αχό της θάλασσας, που είναι μπροστά στο σπίτι μου. Αντιθέτως, στο χειρουργείο η υπόκρουση κλασικής μουσικής με γαληνεύει. Βράδυ δεν γράφω ποτέ.
Αληθεύει ότι ακόμα δεν γράφετε σε υπολογιστή, αλλά με πένα;
Ναι, είναι αλήθεια ότι γράφω με πένα. Έχω μία μεγάλη συλλογή από πένες. Επίσης, από γεννησιμιού μου, έχω όμορφο γραφικό χαρακτήρα. Τα χειρόγραφα απ’ όλα τα βιβλία μου είναι όμορφα βιβλιοδετημένα στη βιβλιοθήκη μου και για μένα είναι ανεκτίμητα. Ενώ αν έγραφα σε υπολογιστή, δεν θα έμενε κάτι τόσο σημαντικό, όπως τα χειρόγραφα, μετά το τέλος ενός βιβλίου. Αυτός είναι ο λόγος που γράφω με πένα και χαίρομαι να σκέφτομαι ότι κάποια στιγμή τα χειρόγραφα θα περάσουν στα χέρια των παιδιών μου και του εγγονού μου. Ή των εγγονών μου, αν αποκτήσω κι άλλα εγγόνια.
Μέσα στα μυθιστορήματά σας, συχνά υπάρχει και μια femme fatale και, στην συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε την αινιγματική Άννα Μπεσόν. Να υποθέσω ότι στα νιάτα σας είχατε εντυπωσιαστεί από κορίτσια του σινεμά του τύπου Κιμ Νόβακ;
Όντως είχα εντυπωσιασθεί από την Κιμ Νόβακ, ιδίως όταν την είχα δει στον «Δεσμώτη του Ιλίγγου». Αλλά και σήμερα εξακολουθώ να εντυπωσιάζομαι από κορίτσια με ανάλογη εμφάνιση.
Στον αντίποδα των femme fatales, τοποθετείτε κοπέλες συμπαθητικές, δοτικές, ερωτευμένες, οι οποίες κερδίζουν τελικά την καρδιά του πρωταγωνιστή, όπως εδώ η Αγνή. Στην πραγματικότητα όμως τα πράγματα αλλιώς έχουν, δεν νομίζετε; Οι γυναίκες αράχνες παίρνουν το παιγνίδι;
Η απάντησή μου είναι: Αν μια γυναίκα άσχημη δεν μπορεί να γίνει όμορφη με την κλασική έννοια του όρου, μπορεί όμως να αγαπηθεί βαθιά. Και όταν μια γυναίκα αγαπιέται, δεν είναι ποτέ άσχημη. Οι γυναίκες-αράχνες μπορεί να πάρουν το παιχνίδι, αλλά είναι δύσκολο να το «κερδίσουν». Να το κρατήσουν. Συνήθως τους είναι απαραίτητος ο θαυμασμός πολλών.
Πίσω στο βιβλίο. Πόσα δικά σας στοιχεία έχει ο Χάρης, φοιτητής της ιατρικής με έφεση στη γλυπτική …Κι εσείς ιατρική σπουδάσατε, αλλά αγαπούσατε και το γράψιμο.
Ναι. Αυτά τα δύο μπορεί να συνυπάρχουν. Εμένα η χειρουργική ήταν και παραμένει ο μεγάλος μου έρωτας. Όταν ήρθε η κατάλληλη ώρα, ήρθε και ο άλλος μεγάλος μου έρωτας: το γράψιμο. Τώρα οι έρωτές μου συνυπάρχουν.
Και πόσα στοιχεία από τη δική σας μάνα δώσατε στη μητέρα του πρωταγωνιστή σας;
Τη μητέρα μου τη σκιαγράφησα με κάθε λεπτομέρεια στο πρόσωπο της Αργυρώς, της μητέρας του Πετράκη, στο «Χορεύοντας στη Σιωπή». Στο τελευταίο μου βιβλίο, στη μητέρα του τσιφλικά, έδωσα τα στοιχεία της καλοσύνης, του δυναμισμού και της προσφοράς που χαρακτήριζαν και τη δική μου μάνα.
Με τη βοήθεια της λογοτεχνίας, μέσα ακόμα κι από μια ιστορία έρωτα και επανάστασης που διαδραματίζεται σε παλαιές εποχές ταραγμένες και αιματοβαμμένες, μπορεί ο σημερινός αναγνώστης να διδαχθεί, να κατανοήσει καλύτερα όσα συμβαίνουν σήμερα;
Ναι, μπορεί. Άλλωστε το «Δικαίωμα στο αύριο» είναι ένα μυθιστόρημα επίκαιρο. Και τότε και τώρα το κράτος ήταν και είναι ανύπαρκτο για τους ανθρώπους που αγωνίζονται να επιζήσουν. Οι οικονομικά ισχυροί ευνοούνταν και τότε, όπως και τώρα. Τότε οι τσιφλικιούχοι δεν πλήρωναν φόρους. Τους φόρους πλήρωναν οι κολίγοι που καλλιεργούσαν τα τσιφλίκια. Τότε υπήρχε ο «φόρος των αροτριόντων ζώων». Δηλαδή όσα περισσότερα βόδια που τραβούσαν το αλέτρι είχε ο κολίγος, τόσο μεγαλύτερο φόρο πλήρωνε. Σήμερα το κράτος, επειδή δεν μπορεί να «πιάσει» τη φοροδιαφυγή, καταφεύγει σε αύξηση Φ.Π.Α. και σε κούρεμα μισθών και συντάξεων. Άρα;
Ακόμα μπορεί κι ο πιότερος άνθρωπος να κρατήσει την ανθρωπιά του, σε ένα φλεγόμενο περιβάλλον, και σε ποιο ποσοστό ο αμυντικός μηχανισμός του μπορεί να τον σώσει από τις ακρότητες; [π.χ. ο Χάρης σκέπτεται να δολοφονήσει τον δυνάστη].
Όσο ισχυρός και αν είναι ο αμυντικός μηχανισμός ενός ανθρώπου, δεν είναι απίθανο να μην τα καταφέρει να τον εμποδίσει από ένα έγκλημα που χαρακτηρίζεται ότι έγινε «εν βρασμώ ψυχής». Ωστόσο, υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντοτε άνθρωποι που δεν θα μπορούν να σκοτώσουν το δυνάστη τους, όσο κι αν τους καταδυναστεύει. Και ναι, πιστεύω ότι πάντα ο άνθρωπος, όταν είναι άνθρωπος, μπορεί να κρατήσει την ανθρωπιά του, ακόμα και όταν ζει κάτω από τις χειρότερες συνθήκες.
Τι ρόλο παίζει τελικά η Μοίρα στη ζωή μας, Κυριαρχικό ή Συν Αθηνά και χείρα κίνει;
Ειλικρινά δεν ξέρω. Και δεν νομίζω ότι κανείς μπορεί να είναι βέβαιος. Πιστεύω ότι ο άνθρωπος πρέπει να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του. Αλλά και η καλή τύχη είναι απαραίτητη.
«Χορεύοντας στη σιωπή», το βιβλίο σας γυρίστηκε σε σήριαλ προ ετών για τον Αlpha. Σας άρεσε η υλοποίηση του;
Και ναι και όχι. Ήταν αναμφίβολα ένα από τα πιο επιτυχημένα σήριαλ της εποχής, το οποίο επαναπροβάλλεται πολύ συχνά. Ωστόσο, έγιναν κάποια πράγματα τα οποία άλλαξαν εν πολλοίς τα μηνύματα που περνάω στον αναγνώστη με το βιβλίο. Αυτά τα μηνύματα δεν πέρασαν με τη μεταφορά στην τηλεόραση.
Κλείνοντας, η εσωτερική καλλιέργεια είναι και η μόνη μας ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο;
Το πιστεύω. Αναμφίβολα έτσι είναι.
