Σωτήρης Κακίσης, Αντώνης Λαμπρόπουλος, Βασίλης Χουλιαράς
(φωτογραφία του Λεωνίδα Στούμπου)
Γράφει ο Βασίλης Χουλιαράς
Στην ερώτηση τι είναι το «Όλο αέρα!» του Σωτήρη Κακίση ο ίδιος ο δημιουργός του δίνει μια πρώτη απάντηση στο ομότιτλο πρώτο κείμενο του βιβλίου, το οποίο εστιάζεται σε ένα επεισόδιο της σχέσης του Μάνου Χατζιδάκι με τον Γιάννη Τσαρούχη, με τον ίδιο τον Κακίση μάλιστα τότε διαμεσολαβητή τους. Το κείμενό του αυτό, το κλείνει ως εξής:
«Κι εδώ εγώ αυτό πάλι ήθελα να πω: πας παντού, με την καλή μουσική, με τα αισθηματικά τραγούδια, με δύο έξυπνες, αιώνια νέες νότες. Και στην Κίνα τη μακρινή του Μάρκο Πόλο, και στην Κορσική του Ναπολέοντα, και στο Παρίσι του Ουγκώ, και στο Λονδίνο του Έλιοτ, και στη Ρώμη του Ρότα, και στην Αμερική την Πάνω του Ντην Μάρτιν, και στην Αμερική την Κάτω της Λύντια Μεντόζα, παντού. Μένοντας εδώ, σταλαγματιά-σταλαγματιά. Πάντα ξανά, πάντα η ταινία θα ’ναι το Οκτώμιση. Σ’ άγνωστες χώρες, τόσο δικές μου. Που λέγονται Μπήτλς. Που λέγονται Φελλίνι. Που λέγονται Χατζιδάκις. Που λέγονται Πιατσόλα. Που λέγονται μουσική. Που η επικράτειά τους είναι όλος ο άλλος κόσμος. Ο όλος αέρα. Ο όλος φως. Ο όλος θάλασσα».
Ακριβώς αυτή την επικράτεια μοιάζει να ψάχνει να εντοπίσει στο βιβλίο ο ποιητής, μιας και ο Κακίσης πάνω απ’ όλα παραμένει ποιητής: έναν άλλο τόπο, στον οποίο να μπορεί να σταθεί και να αναπνεύσει, κι αυτόν μας δείχνει μέσα στις σελίδες του «Όλο αέρα!» του.
Κι αυτός ο τόπος έχει δύο χαρακτηριστικά: από τη μία δεν είναι πέραν του κόσμου τούτου. Τα συστατικά του στοιχεία, οι θεμέλιοι λίθοι του, είναι παρμένοι από εδώ, από τη ζωή που ο ίδιος έχει ζήσει, σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις συντίθεται αποκλειστικά από ατόφια θραύσματα μνήμης. Επίσης ο τόπος αυτός δεν μπορεί να είναι παρά εκείνος στον οποίο βρίσκονται πρώτα απ’ όλα οι δικοί του άνθρωποι· οι φίλοι του, είτε στον παρόντα χρόνο είναι εν ζωή, είτε όχι.
Γενικότερα, σε ό,τι κι αν αναφέρεται ο Κακίσης, σχεδόν πάντα καταλήγει να μιλήσει για ανθρώπους. Αν δεν υπάρχει άνθρωπος, δεν υπάρχει τόπος. Έτσι στις σελίδες του βιβλίου ό,τι ουσιαστικά συντελείται, είναι κατά κύριο λόγο μια συγκέντρωση των φίλων του. Φίλων του που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Χρήστος Βακαλόπουλος, ο Θανάσης Βέγγος, ο Κώστας Γαβράς, ο Δήμος Αβδελιώδης, ο Μάνος Ελευθερίου, η Δέσπω Διαμαντίδου, ο Αλέξης Δαμιανός, ο Αργύρης Μπακιρτζής, για να αναφέρω μόνο κάποιους από αυτούς.
Σωτήρης Κακίσης (φωτογραφία του Λεωνίδα Στούμπου)
Κι άλλων του όμως φίλων, οι οποίοι δεν είναι ευρέως γνωστοί, καθώς βρίσκονται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. (Εξ αυτών θα ήθελα να μνημονεύσω εδώ τον Φώτη Μπατσίλα, που δυστυχώς έφυγε τόσο νωρίς από κοντά μας).
Τέλος, ανάμεσα στις σελίδες του βιβλίου χωρούν και κάποιοι άλλοι τους οποίους μπορεί να μην έλαχε ο Κακίσης να συναντήσει, όπως για παράδειγμα τον Τζέρι Λούις ή να τους γνωρίσει όπως τον Τοσίρο Μιφούνε, αλλά μέσω των κειμένων του τους στέλνει την αγάπη και τη φιλία του.
Θέλοντας να αναφερθεί σε αυτούς τους δικούς του ανθρώπους, επιλέγει κατά βάση να μας παρουσιάσει κάποια μικρά στιγμιότυπα από τη ζωής τους, που δείχνουν έκδηλα κάποια πλευρά του χαρακτήρα τους. Και όλα αυτά ούτε ασφαλώς με τη λογική του λαμπρού επικήδειου -είτε εκείνος στον οποίο αναφέρεται είναι εν ζωή, είτε όχι- ούτε της κλειδαρότρυπας. Περισσότερο μιλάει για αυτούς, κάποιοι εκ των οποίων ανήκουν πλέον στη σφαίρα του μύθου, θέλοντας να μας δείξει και μια άλλη πλευρά τους, που μπορεί άλλες φορές να την υποψιαζόμασταν, άλλες φορές να μας εκπλήσσει, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτή η πλευρά παραμένει ανθρώπινη, και μέσα τους μπορούμε και αναγνωρίζουμε κάτι οικείο, κάτι δικό μας. Και όλα αυτά ο Κακίσης τα περιγράφει με το δικό του τρόπο, τον τόσο ποιητικό, και συνάμα, όπως άλλωστε το έχει δηλώσει από το εξώφυλλο, αισθηματικό, που άλλες φορές είναι συγκινητικός, και άλλες φορές εύθυμος και παιγνιώδης,
Η προσέγγισή του αυτή ασφαλώς και δεν είναι πρωτόγνωρη. Όσοι έχουν διαβάσει και άλλα κείμενα του ποιητή, γνωρίζουν πως στα γραπτά του βρίσκουν πάντα τον τρόπο και εισχωρούν οι φίλοι του, και γενικότερα οι αγάπες του. Εκεί κατοικοεδρεύουν ανάμεσα στα άλλα εκείνη η παρέα του Χατζιδάκι, οι άνθρωποι της όπερας, του κινηματογράφου, του πόλο και του ποδοσφαίρου, και βέβαια το Μεσολόγγι και οι άνθρωποι που έχει εκεί γνωρίσει –το ότι επιλέγει στο εξώφυλλο του βιβλίου το φόντο να προέρχεται από το Μεσολόγγι και την Τουρλίδα, προφανώς και δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο.
Και βέβαια αυτή του η στάση δεν είναι ξένη και για τον ίδιο. Όσοι έχουν γνωρίσει έστω και λίγο τον Σωτήρη, ξέρουν, μιας και είναι τόσο φανερό, πως η φιλία, πέρα από τα βιβλία και τις λέξεις, αποτελεί για τον ίδιο ακρογωνιαίο λίθο στο χαρακτήρα του. Όταν μιλά για τους φίλους του, όπως αυτούς που αναφέρει στο βιβλίο, αλλά και άλλους που δεν χώρεσαν σε αυτό, είτε είναι κάποιος γνωστός, είτε όχι, μιλά πάντα για αυτούς με απόλυτη αγάπη και αφοσίωση. Ουσιαστικά στη σκέψη του, οι φίλοι του, έτσι τουλάχιστον εγώ το νιώθω, αποτελούν κατά ένα τρόπο προέκταση του εαυτού του. Νομίζω όμως ότι και ο ίδιος κάπως το παραδέχεται.
Στη δεύτερη ποιητική συλλογή του Σωτήρη Κακίση, στη «Συσκευή του νεκρού ανθρώπου», από το μακρινό 1981, γράφει:
«έχω κι εγώ μια ικανότητα, πίσω απ’ τα πινέλα των καλών ζωγράφων περνάει η ικανότητά μου, περιεργάζεται τούς φίλους μου όπως με περιεργάζονται οι φίλοι μου αν έχω την ικανότητα, όπως με κοιτάνε οι φίλοι μου. αβέβαιοι μένουν όσοι μ’ ανακάλυψαν, χαίρονται να με φέρουν στα μέτρα τους, εμένα που είμαι οι φίλοι μου» …
«Εμένα που είμαι οι φίλοι μου», λοιπόν. Οι Άραβες μυστικιστές λένε:
«Ο Άλλος, δεν είναι άρνηση του κόσμου. Αντιθέτως είναι συστατικό στοιχείο του κόσμου: εγώ δεν υπάρχω χωρίς τον Άλλο», και μέσα από αυτά τα κείμενα, τα οποία μιλάνε για τους άλλους, σε συνέχεια μιας εσωτερικής αναζήτησης, μιλάνε και για τον ίδιο -πώς θα μπορούσε να γίνει άλλωστε αλλιώς;- και πάλι μέσω εκείνου για τους φίλους του.
Για τον πολυγραφότατο και πολυσχιδή Κακίση, και στα γραπτά του φαίνεται αυτό, σκέφτομαι πως θα ταίριαζε και ο τίτλος ενός άλλου κειμένου που έχει γράψει, το οποίο δεν περιέχεται στο βιβλίο: κι ο τίτλος αυτός είναι: «Οι άνθρωποι προπαντός»· και θα συνέχιζα λέγοντας οι ανθρώπινες σχέσεις, η φιλιά, ο έρωτας, και ότι τέλος πάντων κάνει τον άνθρωπο, άνθρωπο.
(φωτογραφία του Λεωνίδα Στούμπου)
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, ο Σωτήρης Κακίσης, δεν αναζητεί το υπερβατό σε μια άλλη διάσταση, αλλά εδώ στη Γη, στους ανθρώπους που έχει δει και γνωρίσει, μέσα από τους φακούς της ανάμνησης και της νοσταλγίας, και με αυτά τα απολύτως γήινα υλικά χρόνια τώρα χτίζει με απόλυτη αφοσίωση το ποιητικό του σύμπαν.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να υπενθυμίσω την ιδέα του Στεφάν Μαλαρμέ, σύμφωνα με την οποία: τα πάντα στον κόσμο υπάρχουν με τέτοιο τρόπο ώστε να καταλήξουν σε ένα βιβλίο. Ο Σωτήρης Κακίσης, με τον τρόπο του δέχεται, και με το παρόν βιβλίο, το «Όλο αέρα!», δικαιώνει αυτή την άποψη.
