της Ειρήνης Ασημένου
Κανείς δεν φανταζόταν στις αρχές του 1929 πως κάτι καινούριο θα άνοιγε στους κόλπους της κινηματογραφικής αφήγησης, που μέχρι τότε έψαχνε διεξόδους για να πρωτοτυπήσει ανάμεσα στις υπόλοιπες μορφές τέχνης.
Κι όμως, o Luis Bunnuel, καλός φίλος του ήδη γνωστού σουρεαλιστή ζωγράφου Salvador Dali, επιχειρεί κάτι που όχι μόνο θα σόκαρε τους θεατές, αλλα θα μετέτρεπε αυτο το συναίσθημα αποστροφής σε κάτι δημιουργικά πρωτότυπο και πρωτοποριακό.
Θολωμένα όνειρα, σοκαριστικές μνήμες απο τα βάθη του ασυνειδήτου και εφιαλτικές σκηνές απο μπερδεμένες σκέψεις, ανακατεύονται στα συνεχόμενα καρέ μιας αφήγησης που διεκδικεί τον μοναδικό της χώρο στην ιστορία του κινηματογράφου, ανοίγοντας το δρόμο, με την ταινία "Ανδαλουσιανός σκύλος" στη μεταφορά του σουρεαλισμού στην 7η τέχνη.
Γεννημένος το 1900 στην Κάλαντα της Ισπανίας, ο Luis Bunnuel θεωρείται ο πατέρας του κινηματογραφικού σουρεαλισμού και ένας απο τους πιο πρωτότυπους σκηνοθέτες που υπήρξαν ποτέ.
"Ο σουρεαλισμός βρίσκεται στην υπηρεσία της επανάστασης..." συνήθιζε να λέει δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο ένα ρεύμα μετέπειτα σουρεαλιστών σκηνοθετών, που αποζητούσαν την πρόκληση, το σκάνδαλο και την απώθηση σαν μέσο εξέγερσης απέναντι στο κατεστημένο και βαλτωμένο γίγνεσθαι.
Αν προσπαθούσαμε να κατατάξουμε το έργο του σε περιόδους, θα αναφερόμασταν αρχικά στην ευρωπαική του περίοδο- στη Γαλλία και στην Ισπανία ανάμεσα στο 1928 και στο 1937- με τον «Ανδαλουσιανό σκύλο» και τη «Χρυσή εποχή» που αντιπαραβάλλονται με πρωτοποριακά έργα της ζωγραφικής και της λογοτεχνίας, και ταινίες όπως η «Γη χωρίς ψωμί», που εντάσσονται στις γενικότερες πολιτικο-οικονομικές αλλαγές που συνέβησαν εκείνη την εποχή στην Ισπανία. Η περίοδος έπειτα με τα περισσότερα έργα του, η δεύτερη, είναι η μεξικανική (1938-1964) όπου ο Μπουνιουέλ, βιώνοντας φάσεις καλλιτεχνικής αναταραχής και αισθητικής σύγχυσης, ανακάλυψε μια νέα αντίληψη για την τέχνη και την κοινωνία, κάπως ξένη προς τις εμπειρίες που είχε αποκομίσει την περίοδο της συμμετοχής του στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ότι αρκετές από τις πρώτες ταινίες του δεν ξεφεύγουν από το επίπεδο απλών μελοδραμάτων ενώ είναι ταινίες με χαμηλές αμοιβές και περιορισμένα μέσα. («Γκραν Καζινό», «Η κόρη της πλάνης», «Σουζάνα η διεφθαρμένη»).
Προιόν αυτής της περιόδου ωστόσο είναι και η ταινία "Λος Ολβιδάδος" (Los Olvidados), του 1950, που εισέπραξε πολύ θετικές κριτικές στο Φεστιβάλ των Καννών, μιας και πρόκειται για μια ιστορία επιβίωσης παιδιών στον βούρκο της μεγαλούπολης και θυμίζει στο ευρωπαικό κοινό κάτι απο ιταλικό νεορεαλισμό.
Σαν γνήσιος σουρεαλιστής σκηνοθέτης όμως, συνεχίζει να αποδεικύει την επαναστατική δημιουργικότητα του όταν επιστρέφει στην Ισπανία μετά απο πρόσκληση του δικτάτορα Φράγκο και παρουσιάζει την ταινία “Viridiana” (1961), προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων και αποσπώντας τον χρυσό φοίνηκα στο φεστιβάλ των Καννών.
Επιτυχία για τον ίδιο δεν σήμαινε απαραίτητα αποδοχή και κοινωνική καταξίωση, μερικές φορές μάλιστα, όταν οι ταινίες του γίνονταν αποδεκτές από τον κόσμο, θύμωνε. "Εκανα κάτι λάθος" έλεγεｻ. Ετσι κλέινει την καρίέρα του στο κέντρο της πολιτιστικής επανάστασης της Ευρώπης.
Σκηνοθέτησε αρκετές γαλλόφωνες ταινίες στη Γαλλία αμέσως μετά την επιτυχημένη κινηματογραφική παραγωγή του στο Μεξικό. Σε αυτό το διάστημα, δημιούργησε μερικές από τις πιο δημοφιλείς ταινίες του, μεταξύ των οποίων η "Ωραία της ημέρας", "Το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου" καθώς και "Η Κρυφή Γοητεία της Μπουρζουαζίας". Λιγότερο γνωστές αλλά εξίσου σημαντικές ταινίες της ίδιας περιόδου, είναι ο "Γαλαξίας" και το "Φάντασμα της Ελευθερίας".
Ο Μπουνιουέλ αποσύρθηκε από τον κινηματογράφο το 1977 και στα επόμενα χρόνια ολοκλήρωσε την αυτοβιογραφία του, στην οποία λέει πως θα μπορούσε να κάψει όλες τις κόπιες των ταινιών του! Πέθανε το 1983 στο Μεξικό από κίρρωση του ήπατος.
Είχε πει για τον θάνατο: "Το να πεθάνω και να εξαφανισθώ μου φαίνεται τέλειο· αντίθετα, η πιθανότητα να παραμείνω αιώνιος μου προκαλεί τρόμο". και "Ειλικρινά, παρά τον τρόμο που μου προκαλεί ο τύπος, θα μου άρεζε μετά το θάνατο μου να σηκώνομαι κάθε δέκα χρόνια από το τάφο μου και να αγοράζω μερικές εφημερίδες!"
