525 τάγμα πεζικού, μυθιστόρημα, Διονύσης Χαριτόπουλος, εκδόσεις Κέδρος 1981 (α' έκδοση) - εκδόσεις Τόπος 2015 (τελευταία επανέκδοση)
Πέρασαν ήδη σαράντα χρόνια. Τώρα γυρνούν στα νησιά, με στεφάνια, φώτα και στολές βεστιαρίου. Θ΄ανανεώσουν τις γιορτές. Θα υποδυθούν τους φρουρούς, τους εξορισμένους. Μια στάρλετ θα εισβάλει στο λιμάνι πάνω στα χέρια των γυμνών οπλιτών. Τροχάδην θ΄ανέβουν τους λόφους, παρακολουθώντας το εθνικό, δοξαστικό θέατρο. Φτερά από χαρτόνια, πουλιά μηχανικά εκεί που μαζεύεται ο μπερντές, πολύχρωμοι λαμπτήρες. Έτσι που αυτή η εποχή να΄ρχεται με χρώματα και ρεύμα και βαθιά, αδίστακτη λύπη. Το φεστιβάλ θα ονομαστεί Ευτυχισμένες Μέρες. Υπήρξε ένα φιλμ, αναπαλαιώνουν τις σκηνές. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσουν για τον άνεμο. Αυτό το μπουγάζι που εμποδίζει τα πλοιάρια μαίνεται ακόμη, έτσι που να΄ναι παθιασμένα, κόκκινα τα μεσημέρια όπως στα λαϊκά, ζωγραφικά εγχειρίδια του Τάσου Ζωγράφου.
Στην οργάνωση των εορτών αναμείχθηκαν πολλές ειδικότητες. Μιμήθηκαν ταα οργανογράμματα των εταιριών παραγωγής, μ΄ολονύχτιες πεζοπορίες και στακάτα φώτα που σφάζουν τους πρωταγωνιστές. Η επιμέλεια των λόγων εδόθη σ΄έναν της σχολής του 1947. Ο κατά κόσμον Διονύσης Χαριτόπουλος εξάντλησε την ελληνικότητα και την αίσθησή του όταν μιλούσε ευτυχής για τις ημέρες των επιστρατεύσεων. Εκείνο το θέρρος, εκείνα τα φαντάσματα δεν αναπτερώνονται μ΄ ευκολία. Όσοι υπηρέτησαν στο 525 Τάγμα συνέβαλαν στη διαμόρφωση του σκηνικού. Διότι διέθεταν πλήθος ειδικοτήτων και η αρτιότητα της εκτέλεσης των καθηκόντων τους, τότε το καλοκαίρι του 1974 στάθηκε αποφασιστική για να χρησιμοποιηθούν με τη ζωντάνια της ιστορίας, την ελληνικότητα και την αδίστακτη ελευθερία τους. Στόχος η αναπαράσταση της επαρχιακής ηθογραφίας. Σκηνές γύρω απ΄το σοφρά, μουσεία λαϊκής τέχνης με κέρινες συνήθειες άλλοτινών καιρών και τα λοιπά. Το 525 συνιστά ένα μέτρο με τη στάση του για αυτά τα πράγματα.
Ο Διονύσης Χαριτόπουλος συνέταξε τα εγχειρίδια. Μ΄έναν εξαίσιο σχηματικό τρόπο κατέδειξε τη στρατιωτικοποιημένη χώρα. Μόνο που αυτά τα πράγματα είναι απομεινάρια και είναι λογικό να καταντούν κωμικά κάποτε. Με τη χαρά της επιστροφής τόσων παιδιών στην παλιά πατρίδα, στις ακροποταμιές, κάτω από δέντρα, στ΄αδιέξοδα των δρόμων ανανεώνεται ότι ηθικότερο υπήρξε στην ελληνική επαρχία. Το μόνο υλικό βρίσκεται απόψε και για πάντα στ΄αναπτυσσόμενα, με την κατεστραμμένη φαντασία αστικά κέντρα. Ο Χαριτόπουλος επικεντρώθηκε στον παραλογισμό της κοινωνίας, στις αφετηρίες μιας στρατεύσιμης ιστορίας. Αυτή που διδάχθηκε ο επιμελητής, αυτήν και ανασύρει από τα ιερατεία ο Χαριτόπουλος. Όλα αυτά είναι πράγματα ψυχολογικά που απαιτούν μια επαρκή και ακριβή αίσθηση της ιστοριογραφίας.Στα καφενεία και τους ημιορεινούς οικισμούς του Παλαμά συνελήφθη το πνεύμα αυτής της τελευταίας Ελλάδας. Πρόκειται για τα δοξαστικά του 1970 όταν η χώρα συναντά τη μοίρα της. Υφίσταται η βεβαιότης πως το σύνολο του κοινού θα βιώσει τα κεφαλαιώδη στοιχεία της εθνικής συνείδησης και των ψηγμάτων που συντρίβονται.Ο μύθος της φυλής και η ραγδαία μνήμη της πραγματικότητας μες στους λαδιούς σχηματισμούς των επιλαρχιών, στα πυροβολικά τάγματα που ανοίγουν ελληνικές οδούς. Υπάρχει ανάγκη να εξακριβωθούν μες στα δρώμενα τ΄ακριβή σχήματα και οι οδηγίες που διέπρεψαν ανάμεσα στα πρόσωπα της εορτής και κυρίως σ΄ εκείνα που συνθέτουν το 525 Τάγμα.
Το κείμενο του Χαριτόπουλου παραμένει εικαστικό. Ζωγραφίζεται η Ελλάδα τον καιρό της εντόπιας, δημοκρατικής αναγέννησης. Πρόκειται για τοπία της υπαίθρου μες στα οποία βρίσκονται τ΄αγάλματα των μητέρων και των παιδιών των ανεμοδαρμένων καταυλισμών. Όπως διασώζονται στα λευκώματα και το οικογενειακό, αρχειακό υλικό. Το προσωπικό της παρούσης επιστρατεύσεως κρίνεται αντιπροσωπευτικό των θεατρικών αναγκών. Ολόκληρη η ιστορία μιας γενιάς, με τ΄αρχαιολογικά πλέον ευρήματα και την ανυποψίαστη ιστορία της.
Ο Χαριτόπουλος επεδίωξε μια τρομερή αλληγορία, πιστός στην κατάφαση ενός συμπεράσματος. Συνεπής στην πληθωρικότητα της ελληνικής πανίδας και του αρχαίου δράματος ο επιμελητής της εποχής κατορθώνει μια συνεννόηση ανάμεσα στις ιεραρχίες του τόπου και τα ξεκληρισμένα χρόνια. Εκείνη η πορεία που υπήρξε τραυματική για το προσεχές τέλος του αιώνα, αυτή η πλαστικότητα και η αισθητική πολιτική του κιτς που διεσώθη συνιστούν τις ενδείξεις για την τραγική ιστορία, τις παλιγεννεσίες, τις αναχωρήσεις και το μακρινό τελωνείο του Λαυρίου. Ο Χαριτόπουλος κάπου σχολιάζει τα διαλυτικά πράγματα. Ολόκληρο το 525 Τάγμα δοκιμάστηκε και μπορεί να διαλυθεί από τις τρομερές αναμνήσεις. Ίσως προς τούτο η κωμωδία και ο υπερβατισμός, έτσι που ο διοικητής του Τάγματος, ημίγυμνος και παράφρων προσομοιάζει στον άνθρωπο των συρταριών που ζωγραφίστηκε. Μόνο που αυτός φέρει τα όπλα πάνω στο σώμα του και τις αναμνηστικές φωτογραφίες της πόλεως των Τρικάλων. Τα πρόσωπα κάθε τάγματος βιώνουν τον τραχύ και ποζαρισμένο αντικατοπτρισμό της συνειδήσεώς του, έτσι ώστε στη μνήμη να υφίσταται μια θέση για τις καινούριες εποποιίες και ό,τι ποτέ στ΄αλήθεια δεν χρειάστηκε.
Ο Χαριτόπουλος κραυγάζει στην τελευταία πρόβα. Όμως ο άνεμος δεν γνωρίζει πως παίρνει τη φωνή του και απομένουν η δικτατορική κινησιολογία και τίποτε. Ατμόσφαιρα νυχτερινού κέντρου, πληγωμένες, ελληνικές επαρχίες του μέλλοντος με τη φτώχεια και την ηθική. Αυτά τ΄αυτοσχέδια μαγαζιά αποθήκες συντηρήσεως ερωτικών οραμάτων και ενστίκτων καθιερώνουν την αίσθηση του επαρχιωτισμού. Ανέκαθεν ο δημιουργός επέμενε για τον ακριβή δειγματισμό αυτού του χαρακτηριστικού. Ο Διονύσης Χαριτόπουλος καταγράφει μια διαχρονική εποχή, όπως εξελίσσεται μες στους αληθείς κόλπους της μεταπολεμικής χώρας. Οι έρωτες, τ΄αυτοσχέδια κοινοβούλια, τα στρατόπεδα και τ΄αδιέξοδα αποτελούν τις φυσικές προεκτάσεις του σύγχρονου, ελληνικού κόσμου. Θα πρέπει να προσέξετε, φώναζε σβησμένος, φώναζε πως πρέπει να προσποιηθούν τα μονοπάτια μες στις λάσπες, τους παλιούς θεούς σαν από χώμα ή τερακότα θα πρέπει να τους δείξουμε ταπεινωμένους, κατεστραμμένους απ΄τα ένστικτά και τους φθόνους και τα φοβερά λάθη. Αυτή η λασπώδης πραγματικότητα αποτελεί μια επίκαιρη κατάσταση και η απόδειξή της πρέπει να επιτευχθεί με κάθε τίμημα. Έτσι ώστε η τέχνη του λόγου να είναι περιεκτική, πυκνή και αισθητική, ενδεικτική μιας μεταπολεμικής Ελλάδας. Ένα κλίμα που το συνθέτει πρωτίστως η παραφροσύνη.
Με το πέρας των εορτών εγκατέλειψαν όλοι τα νησιά. Το θέατρο εμπρός απ΄τα παραπήγματα ερήμωσε. Ορισμένες λάμπες, μόνο και τ΄άρμα που μετέφερε τη στάρλετ εκείνο τ΄απόγευμα. Το 525 και οι άνθρωποί του χάθηκαν για πάντα. Η ακριβής του θέση δεν εξαρκριβώθηκε ποτέ. Εικάζεται πως ήταν πάντα κάτι περισσότερο από επετείους και το τάγμα διανύει την ελληνική ιστορία μ΄ αυξημένη δύναμη ανδρών, κινούμενο όπως οι Εφιάλτες πάντα τη νύχτα. Πάνω σ΄έδαφος σαθρό και ακυρωμένες ιδεολογίες, σηματοδοτώντας ένα μέτρο της εθνικής έξαρσης.
Για καιρό συζητούσαν σχετικά με τη συμβολή του 525. Θυμήθηκαν δε τον Ανδρέα Φραγκιά όταν πραγματοποίησε την αναγωγή από το ειδικό των καιρών και των πολιτευμάτων στο γενικό τυο ψυχολογικού τομέα. Έτσι είπαν, αναπαραστάθηκε μ΄άκρα επιτυχία το δράμα της μεταπολιτεύσεως.
Απόστολος Θηβαίος
