Top menu

Ποίηση χωρίς σύνορα - Κείμενο του Θανάση Βαβλίδα

βαβλίδας-ποίηση χωρίς σύνορα

«Η ποίηση δεν έχει σύνορα» θα ’χουμε σίγουρα ακούσει να λένε κάποιοι. Είναι, όμως, έτσι; Με ποια οχήματα η ποίηση ταξιδεύει από χώρα σε χώρα; Ασφαλώς με τις λέξεις. Αλλά οι λέξεις δεν είναι παντού οι ίδιες και δε φτάνουν πάντα σώες και αβλαβείς στον προορισμό τους! Συχνά, μάλιστα, υπόκεινται σε αλλαγές ή μεταμορφώσεις, γεννούν καινούργιες ή ρίχνουν στη λήθη τις παλαιές. Εκτός αν τις υιοθετήσει κανείς και τις αγαπήσει σα να ήταν δικές του! Και η αγάπη αυτή έχει τόση και μεγαλύτερη αξία, όσο δοκιμάζεται σε ένα περιβάλλον ξένο ως προς αυτό που τη γέννησε. Γι’ αυτό και θεωρούμε άξιους θαυμασμού εκείνους, και ειδικά τους ποιητές, που παρ’ ότι προέρχονται από κάποια χώρα γειτονική (ανατράφηκαν στην οικογένειά τους με μη ελληνικές παραδόσεις ή δεν έζησαν από την αρχή της ζωής τους  στον ελληνικό χώρο), ήρθαν σε στενή επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό, κατάφεραν να δαμάσουν μέσα τους τον λόγο τον ελληνικό και να του δώσουν μία δυνατή εκφραστική πνοή. Κι αυτό που λέμε δεν έχει να κάνει καθόλου με φυλετικές ή άλλες διακρίσεις, αφού δεχόμαστε εκ προοιμίου, ότι τόσο η ελληνική γλώσσα όσο και η ελληνική ποίηση αποτελούν αποδεδειγμένα πεδία του πνεύματος με βαθιά ελκτική δύναμη και μεγάλη εμβέλεια. Θα περίμενε κανείς, μάλιστα, περισσότερα δείγματα αυτής της εξέλιξης, αλλά οι αναφορές μας θα είναι ενδεικτικές και η κυριαρχία άλλων γλωσσών σήμερα δεν είναι παρά ένα στάδιο της συνεχούς εξέλιξης που διέπει αναμφισβήτητα την παγκόσμια επικοινωνία.

Μιλάμε για τους γειτονικούς μας λαούς γιατί μας συνδέει μαζί τους μία ιστορική πορεία με πολλά κοινά σημεία αλλά και έντονες διαφορές που έθεσαν σε δοκιμασία και εξακολουθούν να δοκιμάζουν αισθήματα μίας βαθύτερης ανάγκης για φιλία. Οι επαφές αυτές είναι συνεχείς και εξελισσόμενες. Ένα από τα πρώτα συναισθήματα που δοκιμάζει, ίσως,  κανείς κατά τα  πρώτα στάδια των  επαφών του είναι ο φόβος. Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος τιτλοφορεί το πρώτο του βιβλίο με ποίηση «Ανεκπλήρωτοι φόβοι» (εκδόσεις Πολύτροπον 2012). Ο ποιητής γεννήθηκε στη Χειμάρρα της Αλβανίας το 1988. Σπούδασε στο Ε.Μ.Π. της Αθήνας και αργότερα ασχολήθηκε με την πεζογραφία. Ο φόβος, διάχυτος μες στα ποιήματα, αντιπαλεύει το θάνατο, την απομόνωση, το ψέμα, με στίχους που μιλούν και αναρωτιούνται σε καθομιλουμένη γλώσσα, με αναπάντεχες μεταφορές και αποκαλυπτικά νοήματα. Και μας λέει: «υπάρχει μεγαλύτερη κατάθεση ψυχής απ’ την ανάσα;»

Κάπου εδώ θα πρέπει να αναζητήσουμε και το «ποιητικό αίτιο». Πρόκειται για τον αμφίσημο τίτλο της ποιητικής συλλογής του Ένο Ανγκόλλι (εκδόσεις Εντευκτηρίου 2015). Ο ποιητής γεννήθηκε στην Αλβανία το 1994 και τρία χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε με τους γονείς του στη Θεσσαλονίκη. Αρίστευσε στο σχολείο κι από εκεί συνέχισε με υποτροφία σε διάφορα πανεπιστήμια του εξωτερικού καταλήγοντας  στον τομέα σπουδών  Αναλυτικής Φιλοσοφίας. Οι στίχοι του, συχνά με διαλογικό χαρακτήρα και φιλοσοφική ενατένιση, μορφοποιούν ισχυρές εντυπώσεις από την τέχνη, τα ταξίδια και τον έρωτα. Γράφει: «Τι κάνεις όταν δεν μπορείς να έχεις αυτό που αγαπάς; Του μοιάζεις…»

Από την Αλβανία, ας περπατήσουμε ανατολικότερα, προς τη Βουλγαρία. Εδώ θα συναντήσουμε τη Γιάννα Μπούκοβα και τη συλλογή της «Ο ελάχιστος κήπος» (εκδόσεις Ίκαρος 2006). Η ποιήτρια γεννήθηκε στη Σόφια το 1968. Σπούδασε κλασική φιλολογία και από το 1994 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Έκτοτε ασχολείται με τη μετάφραση ελληνικών κειμένων στα βουλγαρικά. Τα ποιήματά της είναι γραμμένα στα βουλγαρικά, αλλά οι επιρροές Ελλήνων ποιητών όπως ο Μ. Σαχτούρης και ο Γ. Ρίτσος είναι μερικές φορές διακριτή. Σκηνές της καθημερινής ζωής με κάποια αφηγηματική ροή, αποκτούν ξαφνικά άλλες διαστάσεις και συναισθηματική οξύτητα. Στις «Οδηγίες για αρπακτικό πουλί», μας συμβουλεύει «να αγαπάτε το βάθος σας,  ένα ταξίδι με τα φτερά του και με τα νύχια του» (μετάφραση από τα βουλγαρικά: Δημήτρης Άλλος).

Πλέοντας νοτιοανατολικά προς τη βασανισμένη Κύπρο, θα συναντήσουμε αρκετούς ποιητές που θεωρούμε φυσικό να γράφουν στα ελληνικά - αν και δεν είναι για όλους η μητρική τους γλώσσα - αλλά  εδώ μας ενδιαφέρουν εκείνοι που μετακινήθηκαν και δραστηριοποιούνται κατά μεγάλο μέρος στον ελληνικό χώρο. Η επαφή τους με το ελληνικό τοπίο, πιστεύουμε ότι είναι καθοριστική στο βαθμό που διασυνδέει τις λέξεις με το ιδιαίτερο άρωμα που εκπέμπει ο χώρος. Η Ευτυχία Παναγιώτου, για παράδειγμα, γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1980, αλλά πλέον ζει στην Αθήνα. Οι «Χορευτές» (εκδόσεις Κέδρος 2014) είναι η τρίτη της ποιητική συλλογή και αποτελείται από επιμέρους τμήματα που αποτίουν φόρο τιμής στην ποίηση από όπου και αν προέρχεται, από τον Σοφοκλή και τα δημοτικά άσματα, μέχρι τον Διονύσιο Σολωμό και τον Ηλία Λάγιο. Έχοντας στη φαρέτρα της τη λιτότητα, την εύστοχη επανάληψη και το έντονο σκάψιμο στην εύφορη γη των λέξεων, πετυχαίνει να αναγάγει τους στίχους στον τίτλο της συλλογής, που τελειώνει ως εξής: “το μολύβι σέρνει το σώμα μο. Όρθιο στον αέρα – αντιστέκεται. Χορευτικό το ύφος, Σαολίν. Γρονθοκοπώ στον πυρετό της αγάπης».

Προερχόμενος από την Κύπρο, επίσης, ο Αντρέας Πολυκάρπου εξέδωσε την τρίτη του ποιητική συλλογή «Απρόσωπα φαγιούμ» στην Αθήνα (εκδόσεις Άπαρσις 2013). Ο ίδιος γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1984 και από το 2004 κινείται μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου για εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς σκοπούς, ασκώντας κατά κύριο λόγο το λειτούργημα της δημοσιογραφίας. Τα θέματά του στη συλλογή αυτή αντλούν έμπνευση κυρίως από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, από την ελληνική μυθολογία και την ελληνική νησιωτική χώρα. Οι λέξεις του σμιλεύουν τα θέματά του με τέτοιο τρόπο,  ώστε  αναδύονται με νέα μορφή και προάγουν την κατανόηση του σκληρού μας κόσμου. Ο ίδιος μας «αποκαλύπτει»: «στη μαθηματική αναλογία της φύσης είμαι η λέξη».

Συνεχίζοντας τη διάπλευση της Μεσογείου, φτάνουμε λίγο πιο μακριά, στο Ισραήλ. Από εκεί μας έρχεται ο Ράμι Σαάρι. Γεννήθηκε το 1963 στο Ισραήλ, ταξίδευσε στην Αργεντινή, στην Ουγγαρία, στη Φινλανδία και από το 2002 ζει στην Αθήνα. Σπούδασε σημιτικές και ουραλικές γλώσσες. Η ποιητική του συλλογή «Κάτω από τις πατούσες της βροχής» (εκδόσεις Οξύ 2006) γνώρισε αρκετή απήχηση. Έχει μεταφράσει από τα ελληνικά στα εβραϊκά, μία σειρά σημαντικών ποιητών μας.  Ξεκινώντας από απλά, καθημερινά αντικείμενα ή γεγονότα, ο Σαάρι ανιχνεύει την ποιητική τους ουσία. Διακρίνουμε, επίσης, μια ιδιαίτερη αγάπη για τα ζώα. Επιβεβαιώνει ο ίδιος: «Ανοίγω το παράθυρο του βιβλίου σε μια νέα ποιητική συλλογή και ο καθαρός ορίζοντας ανοίγει διάπλατα με ζώα και χωρίς ανθρώπους» (μετάφραση από τα εβραϊκά στα αγγλικά: Β. Έντεν, από τα αγγλικά στα ελληνικά: Αθ. Βαβλίδας). Τέλος, αν κινηθούμε πιο νότια, ξεφεύγοντας από τα γεωγραφικά όρια της γειτνίασης, αλλά υιοθετώντας τα όρια μίας θρησκευτικής και ιστορικής γειτνίασης, θα ανακαλύψουμε την Αρμενία και μία συστάδα νέων ποιητών που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι κρατούν τις επαφές τους με την πατρίδα και την παράδοση, αντιστέκονται στην παραποίηση της Ιστορίας, ενώ ταυτόχρονα καταγγέλλουν την ισοπέδωση των αξιών. Επειδή με δυσκολία θα ξεχωρίζαμε κάποια ή κάποιον, περιοριζόμαστε εδώ σε μία συλλογική αναφορά, που  πιθανόν αργότερα, να καταλήξει σε μία εκτενέστερη παρουσίαση.

Ούτως ή άλλως, οι αναφορές μας δεν ήταν εξαντλητικές και οι οποιεσδήποτε υποδείξεις σας να γνωρίσουμε και άλλους ποιητές που εμπίπτουν στα πλαίσια που τέθηκαν στην αρχή, θα είναι ευπρόσδεκτες. Η ποίηση δεν έχει σύνορα, το αντίθετο μάλιστα: προσπαθεί, ξεπερνώντας τους περιορισμούς της γλώσσας, να καταδείξει τον πλούτο των ιδεών και το εύρος των αξιών που διατρέχει την ανθρώπινη ύπαρξη σε όλα τα μήκη και πλάτη του …χρόνου!