Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 31

Ανδρονίκη Δημητριάδου: "Η ενασχόληση με τη γαλλική ποίηση έδωσε διέξοδο στην έμπνευσή μου"

Σειρά: Οι μεταφραστές στο Vakxikon.gr
Αριθμός στη σειρά: 14

δημητριάδου-συνέντευξη

Συνέντευξη
στην Άτη Σολέρτη

Η Ανδρονίκη Δημητριάδου ξεχωρίζει όχι μόνο για την αυθεντικότητα των συναισθημάτων που αποτυπώνονται στη γραφή της αλλά και για την έντιμη και υπεύθυνη στάση που κρατά απέναντι στη μετάφραση. Μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα λοιπόν αποκαλύπτεται.

«Πέτρα και Ευαγγέλιο» είναι ο τίτλος της ποιητικής συλλογής που πρόσφατα εκδώσατε. Πώς προέκυψε ο τίτλος;
Προέκυψε αυθόρμητα, ως μια εσωτερική ανάγκη, θα έλεγα. Υπήρξε πρώτα ο τίτλος σαν ιδέα και πάνω σε αυτόν έπλεξα τον καμβά της συλλογής, της οποίας τα συναισθήματα υπήρχαν ήδη μέσα μου και σιγά-σιγά πήραν σάρκα και οστά. Η Πέτρα για μένα συμβολίζει το οριστικό τέλος, αλλά και τη θεμελιώδη αρχή σε έναν κόσμο ρευστό, που διαρκώς μεταβάλλεται. Είναι η κιβωτός που ευαγγελίζεται τη συνέχεια από κάτι που φεύγει, αλλάζει, μετουσιώνεται. Είναι το σφράγισμα της ψυχής στα έγκατα της απόγνωσης και ταυτόχρονα ο θεμέλιος λίθος της ελπίδας, το σκαλοπάτι που οδηγεί προς τη λύτρωση.

Τι μπορεί να σας εμπνεύσει και να σας δώσει κίνητρο για να γράψετε;
Οτιδήποτε που μου έχει κάνει εντύπωση συνειδητά ή όχι. Πρόκειται για μία διαδικασία που δεν ελέγχεται, όπως ακριβώς γεννιέται ο κεραυνοβόλος έρωτας. Συνήθως είναι τα γεγονότα που έχουν σημαδέψει τη ζωή μου, το περιβάλλον και οι σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω μου, η διαρκής αναζήτηση του εαυτού μου, όλες οι αγωνίες και οι προβληματισμοί μου. Όλα αυτά τα στοιχεία ζυμώνονται αργά, ενδόμυχα, επεξεργάζονται σταδιακά και το απόσταγμά τους ρέει ως μία επιτακτική ανάγκη που ξεπηδά αυθόρμητα.

Κατά πόσο σας ελκύουν τα αρχέτυπα; Σας ρωτώ γιατί στο έργο σας συναντώνται αρκετά μοτίβα και σύμβολα αρχέγονα, παρατηρεί κανείς μια τάση υπαρξιακής αναζήτησηςμε σημείο αναφοράς το ιστορικό παρελθόν.
Πράγματι, γίνεται φανερό ότι τα αρχέγονα σύμβολα με ελκύουν τόσο ώστε να τα χρησιμοποιήσω στην υπαρξιακή μου αναζήτηση. Τα αρχέτυπα είναι η καταγωγή των ανθρώπινων ιδεών. Υπάρχουν μέσα στην ψυχή μας εικόνες που βρίσκονται εκεί ανεξίτηλα χαραγμένες από το μακρινό παρελθόν και πολλές φορές ανασύρονται αβίαστα από το πουθενά. Υπάρχει κάτι σαν συλλογικό υποσυνείδητο, μια βάση δεδομένων που χρειάστηκε αιώνες για να συγκροτηθεί, αλλά συνοδεύει πλέον κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Όλη αυτή η πηγαία διαδικασία με γοητεύει αφάνταστα, γιατί είναι πανανθρώπινη και άρα κοινός τόπος όλων μας, ένα γνωστό πεδίο υποσυνείδητων εντυπώσεων.

Υπάρχει κάποιο λογοτεχνικό είδος, στο οποίο να έχετε μια ιδιαίτερη προτίμηση ή ενδεχομένως και να έχει ασκήσει επιρροή στη γραφή σας;
Από μικρό παιδί η σχέση μου με τη διήγηση ήταν πολύ καλή, ίσως γιατί είχα πολλά οικογενειακά ακούσματα. Σχεδόν πριν πάω σχολείο, μπορούσα να εξιστορήσω παραμύθια στα παιδιά της γειτονιάς, τα οποία επινοούσα εκείνη τη στιγμή. Αλλά και με την ποίηση είχα ασχοληθεί από μικρή, αφού στο δημοτικό ήδη σκάρωνα τα πρώτα μου ποιήματα. Μεγαλώνοντας, άρχισα να διαβάζω πολλά διηγήματα, μυθιστορήματα, αρκετή ποίηση, αλλά και θεατρικά έργα. Εκείνα, όμως, που με γοήτεψαν ιδιαίτερα, όταν τα πρωτογνώρισα ως μαθήτρια, ήταν τα ομηρικά έπη. Αργότερα, φοιτήτρια πια, η ενασχόλησή μου με την γαλλική ποίηση και τη λογοτεχνική της ανάλυση, έδωσε διέξοδο στην έμπνευσή μου και άνοιξε νέους ενδιαφέροντες ορίζοντες.

Γνωρίζουμε πως έχετε μεταφράσει κυρίως Γάλλους ποιητές. Ενδεικτικά αναφέρω: Alain Robinet, Philippe Beck, Eugène Guillevic, René Char, Denis Emorine. Θα ήθελα να σας ρωτήσω με τι κριτήρια επιλέγετε ποιητές προς μετάφραση;
Είναι καθαρά προσωπική απόφαση, αρκεί να μου τραβήξουν το ενδιαφέρον. Πάντως, ακόμα και αν κάποιοι ποιητές στην αρχή δεν με ελκύουν ιδιαίτερα, μετά από την ενασχόλησή και την καθημερινή τριβή μου μαζί τους, καταλήγω να τους αγαπήσω εξίσου, γιατί μου αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Μεγαλύτερη, όμως, πρόκλησηκαι ευχαρίστηση βρίσκω σε ο,τιδήποτε με δυσκολεύει, μου αντιστέκεται στην αρχή, μιας και θεωρώ πως είναι γρίφος, ένα κυνήγι λογοτεχνικού θησαυρού.

Η προσωπικότητα ενός συγγραφέα, ο βίος του γενικά, θεωρείτε πως επηρεάζει τη σχέση του με το μεταφραστή του;
Η προσωπικότητα ενός συγγραφέα, που έχει διαμορφωθεί έτσι κι αλλιώς από τον βίο του, σίγουρα επηρεάζει τον μεταφραστή, γιατί προσδίδει το ύφος πάνω στο οποίο θα δουλέψει. Σκοπός του μεταφραστή είναι να κατορθώσει να μπει στο πνεύμα και στο πετσί του συγγραφέα και να επιχειρήσει να γίνει ένα με εκείνον. Αυτή η σχέση ξεκινά από την έλξη, προχωρά στην κατανόηση, έπειτα στην εκτίμηση και τελικά στην αγάπη. Η προσωπικότητα του μεταφραστή αναμφίβολα συγκλίνει προς την προσωπικότητα του συγγραφέα, σκύβει και ακουμπά επάνω της, με όχημα τη φαντασία αλλά και την πραγματικότητα και των δύο.

Πόσο δύσκολο είναι το έργο ενός μεταφραστή; Πού εντοπίζονται δηλαδή οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει;
Η δυσκολία του έργου ενός μεταφραστή είναι ταυτόχρονα και η πρόκληση της δημιουργίας ενός έργου από την αρχή πάνω στα χνάρια του ύφους του συγγραφέα: Το να αποδώσει αυτό που θέλει να πει ο ποιητής, όχι μόνο στην κυριολεξία, αλλά και στην ουσία και, πολλές φορές, αυτό που υπάρχει υποδόρια, το να δει ανάμεσα από τις λέξεις τις βαθύτερες έννοιες, τις ενδόμυχες σκέψεις του δημιουργού. Ο μεταφραστής πρέπει να εκδυθεί το σώμα και το πνεύμα του και να φορέσει το σώμα και το πνεύμα του συγγραφέα, ώστε το κείμενο να πλησιάζει και να ταυτίζεται όσο γίνεται περισσότερο με το σώμα και την ψυχή του κειμένου από το οποίο προέρχεται.

Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος το προσωπικό συγγραφικό ύφος του εκάστοτε μεταφραστή να επηρεάσει το προς μετάφραση έργο; Ιδιαίτερα όταν κι ο ίδιος είναι ποιητής όπως συμβαίνει και μ’ εσάς.
Δεν ξέρω αν πραγματικά μπορεί να θεωρηθεί κίνδυνος το γεγονός ότι το προς μετάφραση έργο μπορεί να επηρεαστεί από το προσωπικό συγγραφικό ύφος του εκάστοτε μεταφραστή. Θέλω να πω πως, λογικά κάθε μεταφραστής βάζει την προσωπική του πινελιά κι αυτό είναι που κάνει την κάθε μετάφραση ξεχωριστή. Φυσικά, μιλάμε για μια πινελιά και όχι να αλλοιωθεί εντελώς το έργο. Αν ο μεταφραστής αλλάξει απερίσκεπτα και αυθαίρετα το ύφος και τη ποιότητά του κειμένου, σίγουρα θα καταλήξει να δημιουργήσει ένα νέο κείμενο το οποίο πιθανόν δεν θα έχει σχεδόν τίποτα το κοινό με το αρχικό. Πιστεύω πως ο μεταφραστής οφείλει να γίνει,όσο το δυνατόν περισσότερο, ένα με τονσυγγραφέα που μεταφράζει.

Υπάρχει κάποιο μυστικό για μια καλή μετάφραση;
Μυστικά και συνταγές, κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχουν. Ο μεταφραστής, βέβαια, οφείλει να ακολουθεί κάποιους γενικούς μεταφραστικούς κανόνες. Ωστόσο, θα πρέπει παράλληλα να αγαπάει αυτό που κάνει, να αντιμετωπίζει το έργο με σεβασμό, αλλά και με τη διάθεση και την οπτική ενός παιδιού που προσπαθεί να ανακαλύψει τα μυστικά του κόσμου, που παίζει κρυφτό με τις λέξεις, τις έννοιες και τις φανερώνει. Κάθε φορά που σκύβει πάνω από το ένα ποίημακαι μέχρι να το παραδώσει ολοκληρωμένο, θα πρέπει να το αντιμετωπίζει σαν να το βλέπει για πρώτη φορά, με μια φρέσκια ματιά και να μην θεωρεί τίποτε δεδομένο. Μία καλή μετάφραση θα πρέπει να δίνει την αίσθηση πρωτότυπου έργου. Για να μπορέσει ο μεταφραστής να το αποδώσει σωστά σε άλλη γλώσσα, θα χρειαστεί να το ξαναγράψει από την αρχή, χρησιμοποιώντας τα βασικά συστατικά του, αλλά και την ψυχή του συγγραφέα.

Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο δώρο που εισπράττει ένας μεταφραστής μέσα από τη δουλειά του;
Το μεγαλύτερο δώρο που εισπράττει ένας μεταφραστής είναι ανεκτίμητο και είναι αυτό που ο ίδιος προσφέρει στον αναγνώστη: την ευκαιρία να μελετήσεικαι να εντρυφήσει στο έργο ενός συγγραφέα, αποκαλύπτοντας τις μύχιες σκέψεις του, κοινωνώντας το πνεύμα του. Γίνεται το μέσον επικοινωνίας του αναγνώστη με τον δημιουργό, ο συνδετικός κρίκος ανάμεσά τους κι αυτό είναι τόσο σημαντικό όσο και αμφίδρομα γενναιόδωρο.

Ποια είναι η μεγαλύτερη αλήθεια που μας λέει η ζωή;
Ότι όλα είναι ρευστά. Η ζωή κυλάει αβίαστα στο ποτάμι του χρόνου κι εμείς είμαστεένα φύλλο που επιπλέει επάνω του, όχι ακούσια, αλλά συνειδητά. Αν σταθούμε ασάλευτοι σαν βράχος στην φυσική ροή του, θα λειάνει την ψυχή μαςκαι θα την κάνει βότσαλο στο βυθό του. Πρέπει να ακολουθήσουμε το ρεύμα πλέοντας μαζί του από την πηγή της ζωής μέχρι τον ωκεανό της αιωνιότητας. Κάποια στιγμή, βέβαια, μπορεί να αισθανθούμε την εσωτερική ανάγκη να στραφούμε προς τα πίσω και να βαδίσουμε προς την πηγή για να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας. Παρόλο που αναμφίβολα θα πρέπει να κολυμπήσουμε αντίθετα με το ρεύμα, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το ποτάμι της ζωής ήταν ανέκαθεν μέσα μας και πως το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι, απλά, να το αφουγκραστούμε.

Πώς κρίνετε τη σύγχρονη κοινωνική και λογοτεχνική πραγματικότητα;
Όσον αφορά στην ποίηση, η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα συμβάλλει ώστε στις μέρες μας γενικά να παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Κατ’ αρχάς, χαρακτηρίζεται από μια τραγική σοβαρότητα και ένα κλίμα κατάθλιψης και απαισιοδοξίας. Οι ποιητές διερευνούν περισσότερο τον εσωτερικό τους κόσμο και εκφράζουν, με έναν εσωτερικό μονόλογο, τις τραυματικές τους εμπειρίες. Υπάρχει, λοιπόν, μια ενιαία ποιητική φωνή και ενότητα θεμάτων. Επίσης, ο όγκος της ποιητικής παραγωγής έχει αυξηθεί πολύ και δύσκολα μπορεί κάποιος να διακρίνει ηγετικές φυσιογνωμίες. Αναζητούνται αυτοί οι λίγοι, οι ελάχιστοι, που θα ξεχωρίσουν ανάμεσά τους, γιατί θα έχουν κάτι διαφορετικό να πουν και θα αντέξουν στο χρόνο.

Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια; Αναμένεται να εκδώσετε κάποιο βιβλίο;
Μακροπρόθεσμα σχέδια έχω πάψει να κάνω εδώ και πολύ καιρό. Η παρούσα στιγμή είναι το μόνο σίγουρο που υπάρχει. Το αύριο, κοντινό ή μακρινό, είναι αμφιλεγόμενο όσο και ρευστό. Οπωσδήποτε υπάρχει κάποια επόμενη συλλογή που περιμένει υπομονετικά στο συρτάρι. Ο πανδαμάτωρ χρόνος θα δείξει.