Top menu

Αγγ. Δημουλή: "Τραβάει την προσοχή μου το περιθωριακό & το ανοίκειο"

Σειρά: Οι μεταφραστές στο Vakxikon.gr
Αριθμός στη σειρά: 15

δημουλή-συνέντευξη

Συνέντευξη στην Άτη Σολέρτη

Η Αγγελική Δημουλή ξεχωρίζει όχι μόνο για το αξιόλογο ποιητικό και μεταφραστικό έργο της, αλλά και για την υπευθυνότητα και ωριμότητα με την οποία το αντιμετωπίζει. Οι ενδιαφέρουσες επιλογές της, οι απόλυτα τεκμηριωμένες θέσεις της και οι προοδευτικές της αντιλήψεις μας το επιβεβαιώνουν πλήρως.

Αγοράστε το βιβλίο της Αγγελικής Δημουλή Τα ετερόφωτα και τη μετάφρασή της Τα χρόνια της κρίσης του Αντώνη Βερούχη.

Έχεις μεταφράσει κυρίως γαλλόφωνη ποίηση. Ενδεικτικά αναφέρω: Blaise Cendrars, Antoine Emaz (Γαλλία), Samira Negrouche (Αλγερία), Beñat Sarasola (Ισπανία), Julia Sarachu (Αργεντινή), Keith Borg (Μάλτα), Léopold Sédar Sehghor, Bernard B. Dadié, Birago Diop, Jacques Rabemananjara, Tcicaya U Tam’ Si, Jean-Baptiste Tati Loutard, Louis-Marie Pouka (Αφρική). Θα ήθελα να σε ρωτήσω ποιο είναι κάθε φορά το κριτήριο της επιλογής του εκάστοτε ποιητή;
Οι ποιητές που έχω μεταφράσει χωρίζονται σε δύο κατηγορίες• αφενός είναι αυτοί της νεότερης γενιάς, που έχουν εκδόσει μία ή δύο ποιητικές συλλογές και απ’ την άλλη πρόκειται για ποιητές-βετεράνους, με αξιοσημείωτο έργο. Όσον αφορά στους νεότερους ποιητές το κριτήριο κάθε φορά είναι το ταξίδι και η γνωριμία μου μαζι τους. Συμμετέχοντας σε φεστιβάλ ποίησης σε διάφορα μέρη, γνωρίζω νέους ποιητές και μεταφράζουμε ο ένας τον άλλο στη γλώσσα του, δημιουργώντας έτσι μια άτυπη παγκοσμιοποιημένη ποιητική δυναμική. Όταν πρόκειται για γαλλόφωνους ποιητές, τους μεταφράζω απευθείας απ’ το πρωτότυπο, ωστόσο για τις άλλες γλώσσες χρησιμοποιούμε τ’ αγγλικά ως γλώσσα-γέφυρα. Βασικό κριτήριο επιλογής για να μεταφράσω έναν ποιητή είναι να μην έχει μεταφραστεί τίποτε δικό του στην Ελλάδα, έτσι ώστε η παρουσίασή του να προσθέτει μια μικρή γνώση ακόμα στον αναγνώστη. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Blaise Cendrars που έχει μεταφραστεί αρκετά πριν από ‘μένα ωστόσο τα ποιήματα που παρουσίασα δεν είχαν μεταφραστεί. Σχετικά με τη δεύτερη κατηγορία ποιητών, τους βετεράνους, με έλκουν αυτοί που πέρα απ’ την ποίηση έχουν και κάτι άλλο να προτείνουν, ακτιβισμό, πολιτική δραστηριοποίηση.

Πιστεύεις πως καταφέρνει να παρουσιάσει ένα πιστό αποτέλεσμα στον αναγνώστη, ένας μεταφραστής που βασίζεται και μεταφράζει από μια γλώσσα – γέφυρα και όχι από το πρωτότυπο;
Εξαρτάται από την ποιότητα της μετάφρασης στη γλώσσα-γέφυρα. Εαν, για παράδειγμα η μετάφραση είναι πολύ ελεύθερη, νομίζω ότι η τελική μετάφραση δε θα είναι πολύ πετυχημένη ή αν θες, το αποτέλεσμα δε θα είναι πιστό. Στην περίπτωση όμως που η γλώσσα-γέφυρα μένει όσο το δυνατόν πιο κοντά στο αρχικό κείμενο, επιτυχγάνει το σκοπό της και αποτελεί το δίαυλο που ενώνει δύο γλώσσες, του συγγραφέα και του μεταφραστή.

Πιστεύεις πως η προσωπικότητα ενός συγγραφέα διαμορφώνει τη σχέση του με τον μεταφραστή του;
Νομίζω πως όχι. Σίγουρα μια καλή σχέση μεταξύ ποιητή- μεταφραστή συμβάλλει στη δημιουργία θετικού κλίματος ωστόσο το αποτέλεσμα της μετάφρασης είναι η μάχη του μεταφραστή με τον γραπτό λόγο και μόνο.

Τι θεωρείς πως δυσχεραίνει το δημιουργικό έργο ενός μεταφραστή; Ποιες είναι οι βασικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει;
Το έργο του μεταφραστή σαμποτάρεται όταν δεν αποτελεί ταυτόχρονα και το βασικό μέσο βιοπορισμού του. Έτσι, υποχρεώνεται να αναλωθεί σε υποχρεώσεις δίχως δημιουργική διάσταση με αποτέλεσμα να αλλοτριώνεται συναισθηματικά και ενίοτε να χάνει το ενδιαφέρον του. Με δεδομένο, λοιπόν, ότι το έργο του μεταφραστή απαιτεί συγκέντρωση και ψυχική αφοσίωση ώστε να εγγυάται μια συγκεκριμένη ποιότητα, θεωρώ πως αποπροσανατολίζεται εξαιτίας της ανάγκης της επιβίωσης.

Γνωρίζουμε πως είσαι επίσης ποιήτρια. Θα ήθελα να σε ρωτήσω, τελικά η μετάφραση επηρεάζει τη συγγραφή;
Υποσυνείδητα σίγουρα. Ενίοτε, λέξεις, που έχω μεταφράσει για άλλους και σε άλλους, εμφανίζονται λαθραία στα ποιήματά μου και μετά τη δεύτερη ή την τρίτη ανάγνωση καταφέρνω να αναγνωρίσω την προέλευσή τους.

Υπάρχει κάποιο λογοτεχνικό είδος ή ρεύμα στο οποίο να έχεις μια ιδιαίτερη προτίμηση ή ενδεχομένως και να έχει ασκήσει επιρροή στη γραφή σου;
Στην πρώτη ποιητική συλλογή, ήμουν επηρρεασμένη από τους OULIPO, λογοτεχνικό ρεύμα της δεκαετίας του 1960 που ήκμασε στο Παρίσι. Ωστόσο, αυτό είναι και το μόνο μη ελληνόφωνο κίνημα που έχει τραβήξει την προσοχή μου. Η ποιητική γενιά του 1920 στην Ελλάδα, αυτή η «χαμηλόφωνη ποίηση», θεωρώ ότι κρύβει ακόμα ανεξερεύνητα και πολύ ενδιαφέροντα τοπία. Αν και τα τελευταία χρόνια -ευτυχώς- παρατηρώ μια κινητικότητα γύρω απ’ αυτή τη γενιά. Ανακοινώσεις σε συνέδρια, μεταπτυχιακές εργασίες και διδακτορικές διατριβές.

Υπάρχει μυστικό για μια καλή μετάφραση;
Σεβασμός στο κείμενο και συνειδητοποίηση ότι δεν ξαναγράφει ο μεταφραστής το κείμενο αλλά είναι μόνο ο μεταφορέας, ο αχθοφόρος της λέξης.

Κατά τη γνώμη σου ποιο είναι το μεγαλύτερο δώρο που εισπράττει ένας μεταφραστής μέσα από όλη τη διαδικασία της μετάφρασης;
Ηθικά καταρχάς, έχει την ικανοποίηση του ανήκειν σε μια ομάδα ανθρώπων που απο-καλύπτουν όχι έναν ποιητή ή έναν συγγραφέα αλλά μια ολόκληρη κουλτούρα κάθε φορά. Γνωστικά κατόπιν αφού ο μεταφραστής διευρύνει τις γνώσεις του πάνω στις γλώσσες απ’ τις οποιες μεταφράζει.

Να εστιάσουμε λιγάκι και στο συγγραφικό σου έργο. Έχεις εκδώσει την ποιητική συλλογή «Έρδυλον». Θα ήθελες συνοπτικά να μας παρουσιάσεις το βιβλίο σου; Αλήθεια, πώς προέκυψε ο τίτλος και σε τι αναφέρεται;
Το «Έρδυλον» κυκλοφόρησε το 2011 απ’ τις εκδόσεις Ποιήματα των Φίλων του πρόσφατα χαμένου Κώστα Ριτσώνη. Είναι μια συλλογή με αποπειρατικά ποιήματα βασισμένα στις τεχνικές των OULIPO που προανέφερα. Έμενα τότε στο Παρίσι και οι θιασώτες του ΟULIPO συνήθιζαν να συναντιούνται ακόμα τις Πέμπτες στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Μένοντας κόντα στη Βιβλιοθήκη, πήγαινα κι εγώ σε κάποιες συναντήσεις τους. Αναπόφευκτα, επηρρεάζεσαι από ένα τόσο ισχυρό σε νοητικό επίπεδο κίνημα που συνδυάζει λογοπαίγνια και μαθηματικά• το πρώτο μου βιβλίο, λοιπόν, ήταν ένας φόρος τιμής στη διαμονή μου στο Παρίσι με λέξεις ελληνικές. Έρδυλον, σημαίνει ΕΡγαστήριο ΔΥνητικής ΛΟγοτεχνίας το οποιο αποτελεί μεταγραφή του ΟULIPO στα ελληνικά. (OUvroir LIttérature POtentielle).

Τι μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για σένα και να σε ωθήσει στην έκφραση μέσω γραφής;
Σίγουρα όχι η γαλήνη, η ευτυχία, η αρμονία και η χαρά. Όταν υπάρχουν αυτά στη ζωή μου αποφεύγω να γράψω απ’ το φόβο μη χαθούν. Αυτό που τραβάει την προσοχή μου είναι το περιθωριακό, το ανοίκειο, αυτό το οποίο δεν ελέγχει το άτομο, η θέση του υποκειμένου μέσα στο χάος της νεωτερικότητας και η μοίρα του.

Ο συλλέκτης

Είμαι η επιτομή μιας αδιαφορίας
κοινωνικής
Μαζεύω σελιδοδείκτες στα συρτάρια μου
και ψόφιες πεταλούδες
σε λευκώματα.
Τις νύχτες όμως
όταν οι άνθρωποι οι καλοί
ήρεμα ξεκινάνε ν’αναπνέουν
συλλέγω πτώματα
χέρια και πόδια
κόβω
με ψαλίδια χαράσσω
σε ράφια κρατιέμαι
και φωνάζω
κομμάτια σάρκας
καίω
και φτιάχνω λέξεις

(και πάλι το πρωί ας με γελάνε εκείνοι που γι' αθώο με περνάνε)

Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ο πρώτος και ο τελευταίος στίχος. Το πώς όλα δένουν μεταξύ τους σ’ αυτό το ποίημα πραγματικά. Τελικά η ασυναίσθητη ίσως παρατήρηση που οδηγεί ως φυσική συνέπεια στην εξέταση των αιτιών των πραγμάτων, σε μια ενδελεχή ενδοσκόπηση, σε μια επιβεβαίωση της ματαιότητας στο τέλος, για ποια όντα αποτελεί περι-συλλογή;
Για όλους όσους συγκινούνται από τις λέξεις. Για εκείνους που ο λόγος έχει σωματικά αποτελέσματα πάνω τους, όχι μόνο ψυχικά. Γι’ αυτούς που η ζωή και ο λόγος γίνονται καθημερινά ένα χωρίς τρίμηνη διακοπή για καλοκαιρινές διακοπές.

Ποια πιστεύεις πως είναι η μεγαλύτερη αλήθεια που μας διδάσκει η ζωή;
Ότι έχουμε ανάγκη τους άλλους για να ζήσουμε. Καλώς ή κακώς.

Τι δεν θα διαπραγματευόσουν να χάσεις με τίποτα;
Την κριτική μου ικανότητα.

Πώς κρίνεις τη σύγχρονη κοινωνική και λογοτεχνική πραγματικότητα;
Αυτή η ερώτηση θα μπορούσε μόνη της να γεμίσει πολλές σελίδες. Συνοπτικά, πιστεύω, ότι η λογοτεχνική πραγματικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κοινωνικό γίγνεσθαι αλλά με αντίστροφο τρόπο. Όσο πιο απελπιστικά και σκοτεινά είναι τα κοινωνικά πράγματα τόσο μεγαλύτερη είναι η ποίηση και η λογοτεχνία που παράγονται. Δες και τον Ρίτσο ή τον Ελύτη, τα πιο όμορφα ποιήματα ο ένας τα έγραψε στην εξορία κι ο άλλος μετά το Αλβανικό μέτωπο. Όταν το πλαίσιο, οι κοινωνικές δομές καταρρέουν-όπως σήμερα- είτε για να γεννηθεί μακροπρόθεσμα κάτι νέο είτε για να διαλυθούν τα πάντα, το άτομο και δη ο καλλιτέχνης που διακρίνεται από την κατά τον Ρέιμοντ Γουίλιαμς «δομή της αίσθησης», βρίσκει μια αφορμή για περισυλλογή αλλά και για δήλωση. Αυτό πιστεύω είναι η λογοτεχνία σήμερα, δηλωτική ενός φλεγόμενου κόσμου και φάρος μιας άλλης εποχής που ίσα τον φανταζόμαστε. Καλύτερου; Δεν ξέρω.

Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια; Αναμένεται να εκδώσεις κάποιο επόμενο βιβλίο;
Πρόσφατα κυκλοφόρησε απ’ τις εκδόσεις Vakxikon.gr η δεύτερη συλλογή μου με τίτλο «Τα Ετερόφωτα». Είναι μια συλλογή με κοινό άξονα τη μοίρα του ανθρώπου, την αδυναμία του να είναι αυτάρκης και αυτόφωτος. Επίσης η μετάφραση μου «Τα χρόνια της κρίσης», η πρώτη ποιητική συλλογή του Αντώνη Βερούχη.

Τέλος, θα ήθελα να σε ευχαριστήσω από καρδιάς για τη διαδικτυακή συνομιλία μας, να ευχηθώ ολόψυχα καλή επιτυχία στο σημαντικό έργο σου και να σου ζητήσω να κάνεις μια ευχή!
Σ’ ευχαριστώ κι εγώ Σοφία για τη συνομιλία μας. Ήταν άκρως ενδιαφέρουσα. Δεν πιστεύω στις ευχές αλλά σου έχω μια βεβαιότητα: θα τα ξαναπούμε!